Για το μεγαλύτερο μέρος του χειμώνα και της άνοιξης του 2022, ο Λουίτζι Φεράρις, ένας 58χρονος καλλιεργητής ρυζιού από τη Μορτάρα, μια πόλη στην κοιλάδα του Πάδου στην Ιταλία, παρέμενε αισιόδοξος. Οι βροχοπτώσεις είχαν μειωθεί κατά 40% κατά τους πρώτους έξι μήνες του έτους και το χιόνι είχε συσσωρευτεί αραιά στις Άλπεις, προκαλώντας 88% πτώση της ποσότητας νερού που έφτανε στον ποταμό Πάδο από το λιώσιμο του χιονιού- η ροή του ποταμού και των συνδεόμενων με αυτόν καναλιών ήταν σε ιστορικά χαμηλό επίπεδο.

Όμως ο Φεράρις πίστευε ότι τα πράγματα θα επανέλθουν σύντομα στην κανονικότητα. «Πίστευα ότι η έλλειψη νερού θα ήταν προσωρινή», λέει.

Ιστορικά, η πρόσβαση στο νερό δεν αποτελούσε ποτέ εμπόδιο σε αυτή την πεδιάδα. Βρίσκεται στην καρδιά της κοιλάδας του Πάδου, ή της Pianura Padana, μιας πεδιάδας στη βόρεια Ιταλία, όπου μεγάλες εκτάσεις γης ήταν αρχικά βάλτοι και εστία ελονοσίας.

Για αιώνες, οι ντόπιοι αγρότες αγωνίστηκαν να απωθήσουν το νερό, κατασκευάζοντας αποχετεύσεις και ισοπεδώνοντας τη γη για να μετατρέψουν σιγά σιγά τους υγροτόπους σε χωράφια και ορυζώνες.

«Σε αυτή την περιοχή, το πρόβλημα ήταν πάντα να κρατήσουμε το νερό μακριά», λέει ο Αλμπέρτο Λαζάνια, διευθυντής της Confagricoltura Pavia, ενός τοπικού παραρτήματος της Γενικής Συνομοσπονδίας Ιταλικής Γεωργίας. «Ποτέ δεν ήταν το αντίθετο».

Ο Φεράρις συνειδητοποίησε την πλήρη έκταση του τι επρόκειτο να χάσει, μόλις στα τέλη Μαΐου του 2022, όταν οι ορυζώνες του δεν είχαν πάρει το συνηθισμένο πλούσιο πράσινο χρώμα τους. Ήταν όλα καφέ, λέει. Όλα έμοιαζαν με ξερό άχυρο.

Στα 37 χρόνια που διευθύνει την καλλιέργεια ρυζιού που κληρονόμησε από τον παππού του, ο Φεράρις δεν είχε ξαναδεί κάτι παρόμοιο. Έχασε πάνω από τη μισή σοδειά του και δεν ήταν ο μόνος.

Η κλιματική κρίση πλήττει τη Μέκκα του ριζότο

Η Ιταλία είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός ρυζιού στην Ευρώπη, καλλιεργώντας περίπου το 50% του ρυζιού που παράγεται στην ΕΕ.

Οι περισσότεροι ορυζώνες της βρίσκονται στην κοιλάδα του Πάδου, η οποία εκτείνεται σε μεγάλο μέρος του βόρειου τμήματος της χώρας.

Σε αυτά τα χωράφια καλλιεργούνται οι μοναδικές ποικιλίες ρυζιού για ριζότο, όπως το carnaroli και το arborio.

Το 2022, η χειρότερη ξηρασία των τελευταίων 200 ετών έπληξε τον Πάδο, τον μεγαλύτερο ποταμό της Ιταλίας.

Η υδάτινη οδός αποτελεί τη ζωογόνο δύναμη ενός πολύπλοκου δικτύου καναλιών που κατασκευάστηκαν μεταξύ του Μεσαίωνα και του 1800, τα οποία χρησιμεύουν ως κύρια πηγή άρδευσης των ορυζώνων.

Εκείνη τη χρονιά, η Ιταλία έχασε 64.000 στρέμματα ορυζώνων, σύμφωνα με την Ente Nazionale Risi, την Εθνική Αρχή για το ρύζι, και η παραγωγή ρυζιού μειώθηκε κατά περισσότερο από 30%.

Πέρυσι, η ξηρασία συνεχίστηκε και χάθηκε η σοδειά από άλλα 7.500 στρέμματα ορυζώνων.

Σήμερα, οι καλλιεργητές ρυζιού που αγωνίζονται να ανακάμψουν από τις επιπτώσεις της ξηρασίας αντιμετωπίζουν ένα αβέβαιο μέλλον.

Όσο υψηλότερες είναι οι θερμοκρασίες, τόσο πιο συχνά και έντονα θα είναι αυτά τα ακραία φαινόμενα, λέει η Μάρτα Γκαλβάνιο, βιομετεωρολόγος στην Υπηρεσία Περιβαλλοντικής Προστασίας της κοιλάδας Αόστα.

Τα τελευταία δύο χρόνια, ο Φεράρις, όπως και άλλοι αγρότες της περιοχής, προσπάθησε να διαφοροποιήσει τις καλλιέργειές του για να μειώσει τους κινδύνους που συνεπάγεται η κλιματική κρίση.

Μείωσε την έκταση που αφιερώνει στους ορυζώνες και στράφηκε σε καλλιέργειες όπως ο αραβόσιτος, που απαιτούν λιγότερο νερό.

«Το κλίμα αλλάζει και φοβάμαι ότι θα υπάρξουν και άλλες ξηρασίες», λέει ο Φεράρις, η φάρμα του οποίου έχασε περίπου 150.000 ευρώ το 2022.

Ωστόσο, το ρύζι παραμένει η μεγαλύτερη καλλιέργειά του. Πρόσφατα, άρχισε να παρακολουθεί τις χιονοπτώσεις στις Άλπεις και να ελέγχει καθημερινά τα επίπεδα του νερού στη λίμνη Maggiore.

Ο Φεράρις ανησυχεί ιδιαίτερα για την παραγωγή του carnaroli classico, μιας εκλεπτυσμένης ποικιλίας ρυζιού.

Διαβασε ακομα

Η Καταλονία στερεύει από νερό και οι Ισπανοί τα βάζουν με τους τουρίστες

Ο βασιλιάς του ριζότο κινδυνεύει

Χάρη στην ικανότητά του να αντέχει στις υψηλές θερμοκρασίες μαγειρέματος και να απορροφά τις γεύσεις, το carnaroli θεωρείται ο βασιλιάς του ριζότο, αλλά είναι επίσης εξαιρετικά ευαίσθητο και ευάλωτο στις κλιματικές αλλαγές.

Πέρυσι, μετά τη διαδικασία αποφλοίωσης και λεύκανσης, μόνο το 38% της συγκομιδής carnaroli classico του Φεράρις ήταν εμπορεύσιμο.

Εξαιτίας της ξηρασίας, οι κόκκοι του ρυζιού συχνά χωρίζονται, λέει.

Ο Τζοβάνι Ποκετίνο, αγρότης στο αναγνωρισμένο από την Unesco φυσικό καταφύγιο Collina Po, λιγότερο από ένα χιλιόμετρο από τις όχθες του ποταμού, καλλιεργεί επίσης carnaroli και συμμερίζεται τις ανησυχίες του Φεράρις.

«Έχουμε όλο και περισσότερες προκλήσεις στην παραγωγή ρυζιού carnaroli, καθώς υποφέρει από τη ζέστη του Αυγούστου», λέει ο Ποκετίνο.

«Αυτές οι ποικιλίες ρυζιού αναπτύχθηκαν πριν από σχεδόν 100 χρόνια, όταν οι θερμοκρασίες ήταν εντελώς διαφορετικές».

Ο Ποκετίνο έχει σκεφτεί να σταματήσει την παραγωγή του carnaroli, την ποιότητα του οποίου συγκρίνει με ένα καλό κρασί.

Τα περιθώρια κέρδους είναι χαμηλά, λέει, προσθέτοντας ότι οι ρυζόμυλοι που αγοράζουν τη σοδειά του απαιτούν τέλειους κόκκους. «Η οικονομική απόδοση δεν αντικατοπτρίζει όλη τη σκληρή δουλειά που απαιτείται για την καλλιέργεια αυτού του είδους ρυζιού».

Ο Φιλίπ Χαξάρι, ερευνητής στο Ente Nazionale Risi, λέει ότι, λόγω της παρατεταμένης ξηρασίας, η παραγωγή carnaroli μειώθηκε κατά 50% το 2022, απειλώντας μια μοναδική ποικιλία ρυζιού.

«Μόνο το carnaroli και άλλες παρόμοιες ποικιλίες έχουν ένα ποικιλιακό γενετικό χαρακτηριστικό που τους επιτρέπει να απορροφούν αρώματα και καρυκεύματα και να δημιουργούν παραδοσιακό ριζότο», λέει. «Είναι διαφορετικό από όλες τις άλλες ποικιλίες ρυζιού στον κόσμο».

Ο Φραντσέσκο Αβάντζι, υδρολόγος στο ερευνητικό ίδρυμα του Διεθνούς Κέντρου Περιβαλλοντικής Παρακολούθησης (Cima), εξηγεί ότι η ξηρασία του 2022 στον Πάδο προκλήθηκε κυρίως από τις υψηλές θερμοκρασίες και τις χαμηλές χιονοπτώσεις στις Άλπεις.

Σχεδόν τα δύο τρίτα του συνόλου του νερού που ρέει στον Πάδο κατά τη διάρκεια του έτους προέρχονται από το λιώσιμο του χιονιού των Άλπεων.

«Το χιόνι λιώνει συνήθως πολύ αργά μεταξύ Απριλίου και Ιουνίου και αυτό του επιτρέπει να διεισδύσει πολύ αποτελεσματικά στο έδαφος», λέει ο Αβάντζι. Το λιωμένο χιόνι είναι ιδιαίτερα σημαντικό το καλοκαίρι, αναπληρώνοντας τον ποταμό όταν οι βροχοπτώσεις είναι χαμηλές.

«Χάρη σε αυτή την αργή απελευθέρωση του νερού από το χιόνι, οι καλλιεργητές ρυζιού γνωρίζουν ότι η ροή του ποταμού θα είναι σταθερά υψηλή μεταξύ Μαΐου και Ιουλίου», προσθέτει.

Το 2022, οι υδάτινοι πόροι χιονιού στις Άλπεις μειώθηκαν κατά περίπου 60% σε σχέση με τη μέση τιμή της προηγούμενης δεκαετίας. Ο χειμώνας 2021-2022 ήταν ο χειρότερος, αλλά το 2023 ήταν παρόμοιο, λέει ο Avanzi.

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του Cima, τον Φεβρουάριο οι υδάτινοι πόροι χιονιού μειώθηκαν κατά 63%. Δεν φαίνονται ιδιαίτερα ρόδινα τα πράγματα, λέει ο Avanzi.

Νέες ποικιλίες και νέες τεχνικές

Τα τελευταία χρόνια, ένας αυξανόμενος αριθμός καλλιεργητών ρυζιού στη βόρεια Ιταλία έχει υιοθετήσει την ξηρή σπορά του ρυζιού, μια τεχνική που χρησιμοποιεί λιγότερο νερό και εργατικό δυναμικό για άρδευση, αλλά που, αντιφατικά, συμβάλλει επίσης σε όλο και πιο ξηρό έδαφος, σύμφωνα με ορισμένους ειδικούς.

«Το νερό που χρησιμοποιήθηκε για να πλημμυρίσουν οι ορυζώνες δεν πήγε χαμένο», λέει ο Λαζάνια. Διείσδυσε στο έδαφος και επέστρεψε στο ποτάμι.

Ο Χαξάρι και η ομάδα του εργάζονται για την ανάπτυξη νέων ποικιλιών ρυζιού που απαιτούν λιγότερο νερό και είναι πιο ανθεκτικές στις κλιματικές αλλαγές.

«Η ξηρασία του 2022 ήταν σπαρακτική, δεν είχα ξαναδεί τόσα πολλά φυτά να πεθαίνουν σε τόσο μεγάλο αριθμό», λέει ο Χαξάρι, ερευνητής για περισσότερα από 40 χρόνια. Αλλά παρείχε μια σημαντική ευκαιρία για έρευνα.

Τα γεγονότα επέτρεψαν στους επιστήμονες να δοκιμάσουν το nuovo prometeo, μια ανθεκτική στην ξηρασία νέα ποικιλία ρυζιού που κυκλοφορεί τώρα στην αγορά.

Ωστόσο, το Nuovo prometeo δεν είναι κατάλληλο για το μαγείρεμα ριζότο και ενώ ο Χαξάρι λέει ότι η ομάδα του στοχεύει στην ανάπτυξη νέων ποικιλιών που θα αποδίδουν αξία στο παραδοσιακό πιάτο, ο Φεράρις παραμένει επιφυλακτικός ως προς το ότι οι μικροί παραγωγοί ρυζιού όπως ο ίδιος, που επικεντρώνονται σε ένα προϊόν υψηλής ποιότητας, θα επωφεληθούν από αυτές τις νέες ποικιλίες.

«Αν θέλουμε να έχουμε πελάτες, πρέπει να επικεντρωθούμε σε προϊόντα υψηλής ποιότητας», λέει.

Η κατανάλωση νερού παραμένει επίσης ένα πρόβλημα. Το 2022, η καλλιέργεια ρυζιού του Φεράρις υπέστη μείωση του νερού κατά 90%. «Μιλάμε για ρύζι», λέει ο Φεράρις. «Εξακολουθείς να χρειάζεσαι νερό για να το καλλιεργήσεις».

Διαβασε ακομα

Η κλιματική κρίση με απλά λόγια

Η πρόσφατη ξηρασία πιθανώς επιδεινώθηκε από τις βλάβες των υποδομών. Έρευνα της εθνικής στατιστικής υπηρεσίας Istat της Ιταλίας διαπίστωσε ότι, λόγω δομικών διαρροών, το 2020 τα υδραγωγεία της χώρας έχασαν το 42% του νερού που μετέφεραν.

Οι εμπειρογνώμονες σε θέματα κλίματος και γεωργίας λένε ότι νέα συστήματα αποθήκευσης νερού και μέτρα για τη βελτιστοποίηση του υφιστάμενου δικτύου τροφοδοσίας είναι ζωτικής σημασίας για τον μετριασμό των επιπτώσεων μελλοντικών ξηρασιών.

«Εάν εφαρμόσουμε στρατηγικές μετριασμού και προσαρμογής, μπορούμε ακόμα να αποφύγουμε μια καταστροφή», λέει ο Γκαλβάνιο. «Ως επιστήμονες, έχουμε πει πραγματικά όλα όσα πρέπει να πούμε. Αυτό που λείπει τώρα είναι οι οικονομικές επενδύσεις και η πολιτική βούληση για την εφαρμογή αυτών των στρατηγικών».

Με πληροφορίες από Guardian