Όταν η θερμοκρασία σκαρφαλώνει στα ύψη, όλα αλλάζουν και οι ασθένειες σαρώνουν. Οι πάγοι λιώνουν, οι θάλασσες και ο αέρας θερμαίνονται, με αποτέλεσμα να καταφθάνουν νέα είδη άγριας ζωής στα ύδατα της Αρκτικής.

Για παράδειγμα, ρινοδέλφινα και διάφορα είδη φάλαινας κατευθύνονται προς τα βόρεια, ενώ αρκούδες γκρίζλι, ελάφια με λευκή ουρά, κογιότ καθώς κι άλλα ζώα και πουλιά επεκτείνονται από τα βόρεια δάση του ημισφαιρίου, στον νότο. Θα μπορούσε ωστόσο η επόμενη πανδημία να τροφοδοτηθεί από την κλιματική κρίση που είναι ήδη παρούσα;

Μαζί με την αστάθεια που προκαλεί η κλιματική κρίση στο περιβάλλον, ταυτόχρονα αλλάζει και η «γεωγραφία» των ασθενειών καθώς τα νέα παθογόνα που προσβάλλουν φυτά, ζώα και ανθρώπους εξαπλώνονται ραγδαία. Νέα σκαθάρια κατευθύνονται βόρεια και καταστρέφουν τα δάση της Σιβηρίας, τα θηλαστικά της Αλάσκας «δίνουν μάχη» με νέα τσιμπούρια που κάνουν την εμφάνισή τους, ενώ οι ανθρώπινες κατοικίες στη βόρεια Νορβηγία δέχονται επιδρομές από νέα έντομα.

Στην Αλάσκα, όπου η θερμοκρασία το χειμώνα έχει αυξηθεί κατά σχεδόν 4 βαθμούς Κελσίου μέσα σε 60 χρόνια, ολόκληρο το οικοσύστημα υφίσταται αλλαγές. Οι πάγοι λιώνουν νωρίτερα από ό,τι παλαιότερα, προκαλώντας αλλαγές στην ποσότητα του φυτοπλαγκτού – των μικροσκοπικών οργανισμών που παρασύρονται από τα υδάτινα ρεύματα – στη βάση της τροφικής αλυσίδας. Αυτό έχει αντίκτυπο στους πληθυσμούς των ψαριών και των πτηνών. Οι λίμνες αλλάζουν μέγεθος, τα κύματα καύσωνα γίνονται όλο πιο συχνά και πιο έντονα, ενώ τα θηλαστικά πρέπει να αναζητήσουν νέες πηγές τροφής.

Ο συγγραφέας Edward Struzik αναφέρει ότι «μια πληθώρα θανατηφόρων και εξουθενωτικών ασθενειών» πλήττουν τους ταράνδους στη Σκανδιναβία και τη Ρωσία, τα βοοειδή στα νησιά Banks και Victoria στον Αρκτικό Καναδά και τις πολικές αρκούδες, αλλά και τις φώκιες στις ακτές της Αλάσκας.

Νέα παθογόνα εμφανίζονται παντού. Μπορεί να είναι από παράξενα παράσιτα στα χωράφια αραβοσίτου της Μαλάουι, μια νέα μυκητιασική λοίμωξη που εμφανίζεται στο αφτί μιας Γιαπωνέζας, ένα άγνωστο έντομο που σκοτώνει δέντρα στη Ρωσία ή ένα νέο βακτήριο που μαραίνει τους καρπούς των λεμονιών στη Φλόριντα.

Η υπερθέρμανση ευνοεί την εξάπλωση μικροοργανισμών

O Daniel Brooks, βακτηριολόγος στο Εργαστήριο Παρασιτολογίας Harold W Manter του Πολιτειακού Μουσείου του Πανεπιστημίου της Νεμπράσκα, μιλώντας στο BBC, επισήμανε πως οι μελέτες του ίδιου και των συναδέλφων του δείχνουν ότι εξαιτίας της υπερθέρμανσης του πλανήτη, οι παθογόνοι μικροοργανισμοί μεταπηδούν συχνότερα από τον έναν ξενιστή στον άλλο. Υποστηρίζει δε ότι το κλίμα θα τροφοδοτήσει σύντομα νέες πανδημίες ασθενειών σε ανθρώπους, ζώα και φυτά. «Σπάνια έχουμε μια ιδέα για το πού θα εμφανιστεί το επόμενο παθογόνο. Το μόνο που ξέρουμε είναι ότι μας βρίσκουν καλύτερα από ό,τι τους βρίσκουμε εμείς», ανέφερε χαρακτηριστικά.

News Μήπως να αντιμετωπίσεις την κλιματική κρίση πιο αισιόδοξα;

Ο Brooks τοποθετεί την κλιματική κρίση και τις ασθένειες σε ιστορικό και οικολογικό πλαίσιο. «Όταν το κλίμα είναι σταθερό» εξηγεί «τα διάφορα είδη τείνουν να είναι απομονωμένα. Όταν όμως είναι ασταθές, όπως συμβαίνει στις μέρες μας, τα περιβάλλοντα αλλάζουν και αυτό δημιουργεί ευκαιρίες σε νέα είδη να αποικίσουν και να εξελιχθούν. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 15.000 ετών, η πρόοδος του πολιτισμού – η γεωργία, η εξημέρωση, η άνθηση των πόλεων και η παγκοσμιοποίηση – συνοδεύτηκε από την αύξηση του κινδύνου εμφάνισης ασθενειών. Αλλά ποτέ άλλοτε ο ανθρώπινος πληθυσμός δεν ήταν μεγαλύτερος, ούτε ζούσε τόσο πυκνοκατοικημένα».

Οι προηγούμενες πανδημίες, προσθέτει, προέκυψαν σε μεγάλο βαθμό σε περιόδους κλιματικών αλλαγών που αποσταθεροποίησαν τους ανθρώπινους πληθυσμούς και ανάγκασαν σε μετανάστευση, λιμούς και συγκρούσεις. Στη συνέχεια υποχώρησαν με την επιστροφή της κλιματικής σταθερότητας. Όσο η κλιματική κρίση συνεχίζει να αναστατώνει τη βιόσφαιρα, οι παθογόνοι μικροοργανισμοί θα συνεχίσουν να μετακινούνται μεταξύ των ανθρώπων, των εκτρεφόμενων ζώων και της άγριας πανίδας.

«Ο πλανήτης είναι ένα ναρκοπέδιο ατυχημάτων της εξέλιξης που περιμένει να συμβούν. Τώρα που βρισκόμαστε σε μια περίοδο επιτάχυνσης της κλιματικής δραστηριότητας, θα πρέπει να περιμένουμε την εμφάνιση περισσότερων αναδυόμενων ασθενειών. Είναι αυτές οι ασθένειες, που γίνονται πιο πιθανές λόγω της κλιματικής αλλαγής, οι οποίες στη συνέχεια επιδεινώνουν τη φτώχεια, την πείνα, την ξηρασία, τις συγκρούσεις και τη μετανάστευση».

Η κλιματική κρίση ως πολλαπλασιαστής ασθενειών

Η κλιματική αλλαγή, υπογράμμισε, ότι δεν παράγει η ίδια ασθένειες, αλλά μάλλον λειτουργεί ως «πολλαπλασιαστής» που αυξάνει και επιταχύνει την απειλή εμφάνισης ασθενειών. Όταν οι θερμοκρασίες αυξάνονται ή πέφτουν, όταν οι βροχές είναι πιο έντονες ή μια ξηρασία διαρκεί περισσότερο, τότε οι συνθήκες ζωής αλλάζουν. Επομένως τα έντομα, οι νυχτερίδες ή τα τσιμπούρια που συχνά μεταφέρουν τα παθογόνα ασθενειών όπως η ελονοσία, ο πυρετός της κοιλάδας του Ριφτ, η χολέρα και ο δάγκειος πυρετός είναι πιθανό να μετακινηθούν γεωγραφικά.

Ο Brooks και οι συνεργάτες του δείχνουν ότι οι ιοί και τα βακτήρια μπορούν και αλλάζουν συχνά ξενιστές, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται αναπόφευκτα νέες ασθένειες ή να αναζωπυρώνονται παλιές, οι οποίες όμως αναδύονται ευκολότερα λόγω της κλιματικής κρίσης.

Η κλιματική αλλαγή δεν παράγει η ίδια ασθένειες, αλλά λειτουργεί ως «πολλαπλασιαστής» που αυξάνει τον κίνδυνο εκδήλωσης ασθενειών

Υποστηρίζουν μάλιστα ότι έχουμε μια κρίση αναδυόμενων μολυσματικών ασθενειών, με τα γνωστά παθογόνα να γίνονται πιο επικίνδυνα από πριν, να εμφανίζονται κάπου αλλού ή να μολύνουν νέους ξενιστές, αλλάζοντας τόσο την κίνηση των παθογόνων, όσο και τις επιπτώσεις που έχουν στους ανθρώπους και τα ζώα.

Άλλες μελέτες δείχνουν ότι οι αλλαγές στο κλίμα και ο τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος εκμεταλλεύεται τη γη, θα διευκολύνει τους ιούς να μεταπηδήσουν μεταξύ των ειδών και να περάσουν στον άνθρωπο.

Σύμφωνα με τον Colin Carlson από το Κέντρο για την Παγκόσμια Επιστήμη και Ασφάλεια στην Υγεία και το Ινστιτούτο Verena του Πανεπιστημίου Georgetown, αυτή τη στιγμή περίπου 10.000 είδη ιών έχουν την ικανότητα να μας μολύνουν, αλλά η συντριπτική πλειοψηφία τους κυκλοφορεί προς το παρόν «αθόρυβα» στα άγρια θηλαστικά. Τα μοντέλα μελέτης δείχνουν πως 3.139 είδη θα εξαπλώσουν τους ιούς και θα δημιουργήσουν νέες εστίες διασποράς.

Θερμότερο κλίμα, περισσότερες ασθένειες

Στον θερμότερο κόσμο που δημιούργησε ο άνθρωπος, πολλά είδη θα «συναντηθούν» σε νέα μέρη, για παράδειγμα σε υψηλότερο υψόμετρο, αλλά και σε μέρη με μεγάλη βιοποικιλότητα, όπου συγκεντρώνονται ανθρώπινοι πληθυσμοί, πιθανότατα στην Ασία και την Αφρική. Θηλαστικά όπως οι νυχτερίδες θα συναντήσουν για πρώτη φορά άλλα θηλαστικά, μοιράζοντας ενδεχομένως χιλιάδες ιούς. Αυτή η οικολογική μετάβαση μπορεί να βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη, λέει ο Carlson.

Σε ό,τι αφορά την αύξηση της θερμοκρασίας, η διαδικασία έχει περίπου ως εξής: η θερμοκρασία αυξάνεται, γεγονός που επηρεάζει τις βροχοπτώσεις και την υγρασία, τους ανέμους και την ποσότητα της ηλιοφάνειας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αυξάνεται και η πιθανότητα εκδήλωσης κυκλώνων, πλημμυρών, ξηρασιών και κυμάτων καύσωνα, τα οποία με τη σειρά τους επηρεάζουν την επιβίωση, τη διασπορά και την αναπαραγωγή των παθογόνων μικροοργανισμών που συνδέονται με τα κρούσματα χολέρας, τύφου, φιλαρίασης, λεπτοσπείρωσης, ελονοσίας, κίτρινου πυρετού και πλήθους άλλων ασθενειών.

News Η εμβληματική φωτογραφία που άλλαξε τον κόσμο

Οι αλλαγές αυτές επιφυλάσσουν πολλές ιατρικές εκπλήξεις. Το 2016, το παρελθόν «επέστρεψε» στη βόρεια Ρωσία με μια επιδημία άνθρακα που σκότωσε ένα 12χρονο αγόρι και μόλυνε δεκάδες κτηνοτρόφους ταράνδων και τα ζώα τους. Ένας καύσωνας με θερμοκρασίες που έφτασαν στα πρωτοφανή επίπεδα των 30 βαθμών Κελσίου, έλιωσε μερικώς τους πάγους και αποκάλυψε ένα πτώμα ταράνδου που είχε πεθάνει από την ασθένεια πολλά χρόνια πριν, ενώ είχε θαφτεί μόλις ένα μέτρο βαθιά στο παγωμένο έδαφος. Ενενήντα άτομα μεταφέρθηκαν στο νοσοκομείο.

Οι ιοί και τα βακτήρια μπορούν να «ζήσουν» για χιλιετίες όταν είναι παγωμένα, αλλά κανείς δεν έχει ιδέα για το τι άλλο μπορεί να είναι θαμμένο σε παγωμένα εδάφη και παγετώνες, έτοιμο να απελευθερωθεί με τη θέρμανση.

Τα τελευταία πέντε χρόνια, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος έχει βρει εκατοντάδες αρχαίους μικροοργανισμούς ανθεκτικούς στα αντιβιοτικά στους πάγους της Αλάσκας, ενώ Κινέζοι κυνηγοί έχουν απομονώσει 33 αρχαίους και άγνωστους μέχρι σήμερα ιούς που χρονολογούνται τουλάχιστον 11.000 χρόνια μέσα σε παγετώνες του Θιβέτ, δείγματα πάγου στη Γροιλανδία και αλλού. Αυτό που τρομάζει, ίσως και περισσότερο είναι η βεβαιότητα πως σίγουρα θα υπάρξουν πολλές ακόμα παρόμοιες ανακαλύψεις.

Με πληροφορίες από BBC