Η εστίαση στην καταστροφή δεν έχει αλλάξει την πορεία του πλανήτη. Μια πιο αισιόδοξη προσέγγιση μπορεί να δείξει μια διέξοδο προς τα εμπρός;
Κλιματική κρίση: Η καταστροφολογία δεν «δουλεύει», μήπως να το δούμε πιο αισιόδοξα;
Η εστίαση στην καταστροφή δεν έχει αλλάξει την πορεία του πλανήτη. Μια πιο αισιόδοξη προσέγγιση μπορεί να δείξει μια διέξοδο προς τα εμπρός;
Η εστίαση στην καταστροφή δεν έχει αλλάξει την πορεία του πλανήτη. Μια πιο αισιόδοξη προσέγγιση μπορεί να δείξει μια διέξοδο προς τα εμπρός;
Η εστίαση στην καταστροφή δεν έχει αλλάξει την πορεία του πλανήτη. Μια πιο αισιόδοξη προσέγγιση μπορεί να δείξει μια διέξοδο προς τα εμπρός;
Η κλιματική κρίση είναι παρούσα και πολύ απειλητική για τον πλανήτη, ενώ για την αντιμετώπισή της «υπάρχει χώρος για κραυγές» και «υπάρχει χώρος και για όνειρα». Η Kathryn Murdoch, έχει βαθιά κατανόηση του πόσο αφιλόξενη θα γίνει η Γη αν δεν αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή, και εδώ και χρόνια «φωνάζει» γι’ αυτό.
«Αλλά με τις φωνές φτάνεις μόνο μέχρι ένα σημείο», λέει κι αυτό εξηγεί το ντοκιμαντέρ της που κυκλοφόρησε την άνοιξη, με τη σύμπραξη του συγγραφέα και παραγωγού Ari Wallach.
Το A Brief History of the Future (μια σύντομη ιστορία του μέλλοντος) αφηγείται τις συναντήσεις του Wallach με επιστήμονες, ακτιβιστές και περιστασιακά καλλιτέχνες και αθλητές, σε όλο τον κόσμο, οι οποίοι είναι όλοι αισιόδοξοι για το μέλλον.
Ένα επεισόδιο μπορεί να περιλαμβάνει μια επίσκεψη σε ένα πλωτό χωριό ή μια συζήτηση για την Τεχνητή Νοημοσύνη με τον μουσικό Grimes. Σε ένα άλλο, θαλάσσιοι βιολόγοι αποκαθιστούν με αγάπη σε έναν ύφαλο ένα κοράλλι. Η διάθεση σε όλη τη σειρά είναι ήπια, ελπιδοφόρα, ακόμα και ονειρική. Κι αυτό είναι σκόπιμο.
Αποκαλυπτική αισιοδοξία
Η σειρά ντοκιμαντέρ έρχεται να προστεθεί σε ορισμένα πρόσφατα βιβλία και εκπομπές που προσφέρουν ένα πιο ρόδινο όραμα για το πώς θα μπορούσε να μοιάζει ένας κόσμος που βρίσκεται στη δίνη – ή μόλις έχει περάσει τη δίνη – μιας παγκόσμιας καταστροφής. Αισιοδοξία για το κλίμα σε αντιδιαστολή με τη μοιρολατρία για το κλίμα.
Το βιβλίο της Hannah Ritchie «Not the End of the World: How We Can be the First Generation to Build a Sustainable Planet» (Δεν είναι το τέλος του κόσμου: Πώς μπορούμε να γίνουμε η πρώτη γενιά που θα οικοδομήσει έναν βιώσιμο πλανήτη) υποστηρίζει, ότι πολλοί δείκτες καταστροφής είναι λιγότερο κακοί από ό,τι φαντάζεται το κοινό (αποψίλωση των δασών, υπεραλίευση) ή εύκολα επιλύσιμοι (πλαστικά στους ωκεανούς).
Στο Fallout, την τηλεοπτική προσαρμογή του δημοφιλούς βιντεοπαιχνιδιού που έκανε πρόσφατα το ντεμπούτο του στο Amazon Prime Video, η αποκάλυψη (πυρηνική, όχι κλιματική) δημιουργεί μια κατεστραμμένη γη, διάφορους μεταλλαγμένους και άφθονη, κιτς διασκέδαση.
Το «Life as We Know It (Can Be)», ένα βιβλίο του Bill Weir, του επικεφαλής ανταποκριτή του CNN για το κλίμα, το οποίο είναι δομημένο ως μια σειρά επιστολών προς τον γιο του, επικεντρώνεται στις ανθρώπινες δυνατότητες και την ανθεκτικότητα.
Και το βιβλίο της Dana R. Fisher «Saving Ourselves: From Climate Shocks to Climate Action» υποστηρίζει ότι οι διαταραχές της κλιματικής αλλαγής μπορεί τελικά να δημιουργήσουν ένα μαζικό κίνημα που θα οδηγήσει σε καλύτερα παγκόσμια αποτελέσματα.
Η Fisher, κοινωνιολόγος, επινόησε τον όρο «αποκαλυπτική αισιοδοξία» για να περιγράψει την πεποίθηση ότι οι άνθρωποι μπορούν ακόμη να αποφύγουν τις χειρότερες καταστροφές της κλιματικής αλλαγής.
Πώς η αισιοδοξία μάς ωθεί στη δράση
Αντιμετωπίζοντας την αποκάλυψη, όλα αυτά τα έργα επιμένουν ότι η ελπίδα έχει σημασία. Πιστεύουν ότι η αισιοδοξία, έστω και αν είναι περιορισμένη ή δύσκολα κερδισμένη, μπορεί τελικά να είναι αυτή που μας ωθεί στη δράση.
Ενώ οι Αμερικανοί είναι λιγότερο πιθανό από τους ομολόγους τους στον ανεπτυγμένο κόσμο να εκτιμήσουν τις απειλές που θέτει η κλιματική αλλαγή, πρόσφατες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι μια σημαντική πλειοψηφία των Αμερικανών συμφωνεί πλέον ότι η κλιματική αλλαγή είναι πραγματική και μια μικρότερη πλειοψηφία συμφωνεί ότι προκαλείται από τον άνθρωπο και είναι επιβλαβής.
Κι όμως, σχεδόν κανένας ειδικός δεν πιστεύει ότι κάνουμε αρκετά – από την άποψη της τεχνολογίας, της νομοθεσίας ή της πολιτικής πίεσης – για να μετριάσουμε αυτές τις βλάβες.
Οι υποψίες της καταστροφής δεν κατάφεραν να μας κινητοποιήσουν. Ίσως θα εργαστούμε για ένα καλύτερο μέλλον αν πιστέψουμε ότι αυτό, με ή χωρίς μεταλλαγμένους, είναι εφικτό. Όταν πρόκειται για την κλιματική καταστροφή, είναι η καλύτερη ελπίδα μας, η ίδια η ελπίδα;
Μια ανυπόμονη αισιοδοξία
Τα τελευταία 50 χρόνια, και ίσως και νωρίτερα, οι περισσότερες sci-fi προβολές του μέλλοντος το έβλεπαν μέσα από μαύρα γυαλιά, καθώς οι εικόνες με αστραφτερές πόλεις έδωσαν τη θέση τους σε άνυδρα τοπία που κατοικούνται από ορδές ζόμπι και αποστάτες Α.Ι.
Η ελκυστικότητα μιας δυστοπίας, όσον αφορά στην ψυχαγωγία, είναι προφανής. Το διακύβευμα – η επιβίωση της ανθρωπότητας – είναι τεράστιο και οι δυνατότητες δράσης τεράστιες.
Έχουν υπάρξει περιστασιακά ουτοπικές εφευρέσεις, όπως το εξαιρετικό μυθιστόρημα του Kim Stanley Robinson για την κλιματική αλλαγή του 2020, «The Ministry for the Future».
Αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις, ένα μέλλον περιβαλλοντικής ευθύνης και συνεργασίας, σπάνια γίνεται μπεστ σέλερ ή μπλοκμπάστερ.
Παραδόξως, ήταν το Hunger Games το Mad Max που ενέπνευσαν τη Murdoch, σύζυγο του James Murdoch, πρώην διευθύνοντος συμβούλου της 21st Century Fox, να δημιουργήσει το «A Brief History of the Future».
Μια μέρα, η κόρη της, 16 ετών τότε, εξέπληξε τη Murdoch λέγοντάς της ότι δεν ένιωθε πως υπήρχε μέλλον για να προσβλέπει.
Τα βιβλία, οι ταινίες, οι τηλεοπτικές εκπομπές και τα graphic novels που κατανάλωνε το κορίτσι, όλα έβλεπαν με κακή ματιά τις πιθανότητες της ανθρωπότητας. Κανένα δεν φανταζόταν ένα μέλλον πιο ελπιδοφόρο από το παρόν.
Έτσι εμπνεύστηκαν η Murdoch και ο Wallach, το ντοκιμαντέρ τους, το οποίο ελπίζουν να ακολουθήσουν βιντεοπαιχνίδια και ταινίες μυθοπλασίας. Δύο graphic novels βρίσκονται ήδη στα σκαριά.
Ο στόχος του ντοκιμαντέρ δεν ήταν να αγνοήσει την κλιματική αλλαγή, αλλά να στρέψει το βλέμμα σε όσους παλεύουν να μετριάσουν τις επιπτώσεις της.
Το ίδιο υπήρχε στο μυαλό και της Ritchie. Επιστήμονας δεδομένων με κατάρτιση, ξεκίνησε την καριέρα της καταβεβλημένη από την απαισιοδοξία για το κλίμα. Αυτό το αίσθημα απελπισίας είχε προσωπικό και επαγγελματικό αντίκτυπο, όπως η ίδια λέει, παρεμποδίζοντας την ικανότητά της να στρέψει το μυαλό της προς λύσεις.
Οι συνάδελφοί της επιστήμονες που κάποτε είχαν ανάγκη να αντιδράσουν στον κλιματικό σκεπτικισμό του κοινού είχαν τώρα να αντιμετωπίσουν ανθρώπους που πίστευαν σε μια επερχόμενη παγκόσμια καταστροφή, ίσως υπερβολικά.
«Υπήρξε μια πραγματικά ραγδαία αλλαγή στην αφήγηση, από τη σχεδόν πλήρη άρνηση στο είναι πολύ αργά τώρα, δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα, πρέπει να σταματήσουμε να προσπαθούμε», λέει η Ritchie.
Ο θυμός, ο φόβος και η θλίψη μπορεί να παρακινήσουν κάποιους ανθρώπους, είπε η Ritchie. Αλλά δεν είχαν παρακινήσει εκείνη. Το βιβλίο της, το οποίο δίνει έμφαση στην πρόοδο που έχει ήδη επιτευχθεί (καθαρή ενέργεια) και στην πρόοδο που μπορεί να επιτευχθεί ακόμη (αυξημένες αποδόσεις καλλιεργειών), αποτελεί μια σκόπιμη εναλλακτική λύση, συμμετέχοντας σε αυτό που η ίδια αποκαλεί «ανυπόμονη αισιοδοξία».
Όμως, η απογοήτευση μπορεί να είναι αυτό που μας αξίζει. Ο ακτιβισμός για το κλίμα έχει πετύχει περιστασιακές νίκες – μια μειωμένη τρύπα στο στρώμα του όζοντος, η επιστροφή του κόνδορα της Καλιφόρνιας.
Παρόλα αυτά, κάθε διαρκής έρευνα σχετικά με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε στο μέλλον, και ακόμη και τώρα, καθώς ο κόσμος θερμαίνεται ταχύτερα από ό,τι προβλέπεται, προσφέρει μια πιο ζοφερή προοπτική.
Για να δοθεί έμφαση σε κάτι πιο χαρούμενο, τα παραδείγματα επιλέγονται με μεγάλη προσοχή. Μια ενότητα στο βιβλίο της Ritchie υποστηρίζει, ορθά, ότι οι θάνατοι από ακραία καιρικά φαινόμενα είναι λιγότεροι από ό,τι στο παρελθόν.
Αλλά αυτό το τμήμα σχεδόν αγνοεί το γεγονός ότι τα ακραία καιρικά φαινόμενα γίνονται όλο και πιο σοβαρά και πιο συχνά, μια τάση που θα συνεχιστεί ακόμη και αν επιβραδυνθούν οι επιβλαβείς εκπομπές. Και αγνοεί τυχόν θανάτους από ακραίους καύσωνες, τους οποίους η Ritchie απέδωσε σε ανεπάρκεια δεδομένων.
Ο δημοσιογράφος Jeff Goodell πάντως έχει μελετήσει αυτά τα δεδομένα. Ο τίτλος του πρόσφατου βιβλίου του, «The Heat Will Kill You First: Planet», υποδηλώνει μια πιο νηφάλια προοπτική.
Ήθελε να χρησιμοποιήσει την αφήγησή του, όπως είπε, όχι απαραίτητα για να εμπνεύσει ελπίδα ή ακόμη και θυμό, αλλά για να επικοινωνήσει τι αντιμετωπίζει ο πλανήτης. Δηλώνει μάλιστα επιφυλακτικός, σε μεγάλο μέρος των αισιόδοξων μηνυμάτων.
«Δίνει την αίσθηση ότι η κλιματική αλλαγή είναι σαν ένα σπασμένο πόδι. Με ένα σπασμένο πόδι, είσαι σε γύψο για έξι ή οκτώ εβδομάδες. Υποφέρεις λίγο και μετά επιστρέφεις στην παλιά σου ζωή», λέει, ξεκαθαρίζοντας πως ο ίδιος δεν πιστεύει ότι αυτό συμβαίνει με την κλιματική αλλαγή.
«Δεν πρόκειται να το φτιάξουμε αυτό. Το θέμα θα είναι πώς θα καταφέρουμε να ζήσουμε σε αυτόν τον νέο κόσμο».
Όραμα για ένα καλύτερο μέλλον
Οι λύσεις που προσφέρονται σε αυτά τα πρόσφατα έργα δείχνουν να εμπιστεύονται την ανθρώπινη εφευρετικότητα.
Το A Brief History of the Future προσφέρει και πιο λιτές λύσεις – ενσυναίσθηση, κοινότητα, εμπιστοσύνη. Η θυσία (ανέλπιστη, και καθόλου σέξι) αναφέρεται σπάνια, ή είναι το είδος της θυσίας για την οποία ένα άτομο με σχετική οικονομική άνεση μπορεί να αισθάνεται καλά: Τρώει λιγότερο κόκκινο κρέας, οδηγεί ηλεκτρικό αυτοκίνητο.
Το Not the End of the World είναι σχεδόν αποφασιστικά απολιτικό, αν και υπάρχει μια αναφορά σε μια λαϊκιστική εκστρατεία για τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και μια ευγενική υπενθύμιση για την ψήφο σε ηγέτες που υποστηρίζουν τη βιωσιμότητα.
Η επιθυμία να εμπλακεί το κοινό σε όλο το πολιτικό φάσμα αποτέλεσε επίσης κίνητρο για την Murdoch. Αν και υπάρχει μια σύντομη συνέντευξη με τον πρόεδρο της Γαλλίας Emmanuel Macron και μια άλλη με τον υπουργό Μεταφορών Pete Buttigieg, η σειρά ντοκιμαντέρ είναι πολύ πιο άνετη όταν συζητά για την επαναδημιουργία ή την καλλιέργεια φυκιών.
Μπορεί να υπάρξει ένα καλύτερο μέλλον χωρίς πολιτική παρέμβαση; η Fisher δεν το πιστεύει. Το βιβλίο της, Saving Ourselves: From Climate Shocks to Climate Action, το οποίο περιγράφει ως ένα μανιφέστο με βάση τα δεδομένα, προτείνει έναν κόσμο στον οποίο τα κλιματικά σοκ θα είναι τόσο μεγάλα που θα προκαλέσουν μαζικές διαμαρτυρίες και θα αναγκάσουν την κυβέρνηση και τη βιομηχανία να μεταβούν σε καθαρή ενέργεια.
«Είναι ο πιο ρεαλιστικά ελπιδοφόρος τρόπος για να σκεφτούμε πώς θα φτάσουμε στην άλλη πλευρά της κλιματικής κρίσης», δήλωσε.
Αυτός ο ρεαλισμός φαντάζεται ένα μέλλον με έλλειψη τροφίμων, λειψυδρία, μετανάστευση που προκαλείται από το κλίμα και αυξανόμενα περιστατικά ακραίων καιρικών φαινομένων. Η Φίσερ προβλέπει μαζικούς θανάτους. «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα χαθούν ζωές. Ήδη χάνονται». Κάτι που μπορεί να μην ακούγεται ιδιαίτερα αισιόδοξο.
Αλλά η έρευνα της Fisher την έχει διδάξει να πιστεύει, όπως το ονομάζει, στη «δύναμη των ανθρώπων». Διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι που είχαν μια ενστικτώδη εμπειρία της κλιματικής αλλαγής είναι πιο πιθανό να είναι θυμωμένοι και δραστήριοι παρά σκυθρωποί και καταθλιπτικοί.
«Το όλο νόημα της αποκαλυπτικής αισιοδοξίας είναι να είμαστε αισιόδοξοι με τρόπο που πραγματικά μας βοηθάει να φτάσουμε κάπου», είπε. «Δεν είναι λαμπερό και ρόδινο, ούτε γλυκό σαν μαλλί της γριάς. Είναι ένα πικρό χάπι. Αλλά εδώ είμαστε και μπορούμε ακόμα να κάνουμε κάτι». Με αυτή την έννοια, η ελπίδα είναι ένα κίνητρο, μια ώθηση, ένα δυσάρεστο κίνητρο. Και η φαντασία ενός καλύτερου μέλλοντος είναι μια γενναία και ακόμη και αναγκαία πράξη.
Η αφήγηση ιστοριών -είτε μέσω της μυθοπλασίας, είτε μέσω ντοκιμαντέρ, είτε μέσω της επιστήμης των δεδομένων ή της κοινωνιολογίας, και όσο αισιόδοξη κι αν είναι– μπορεί να φαίνεται μια «κουτσή» απάντηση στην κλιματική κρίση.
Η αφήγηση δεν θα σταματήσει τη λεύκανση των κοραλλιών ή τη διαρροή μεθανίου από το έδαφος της Αρκτικής στην ατμόσφαιρα. Αλλά είναι ένα εργαλείο που είναι διαθέσιμο, φθηνό και ατελείωτα ανανεώσιμο. Και ως κοινωνία, δεν θα δράσουμε για την κλιματική αλλαγή μέχρι να πειστούμε ότι η δράση μας είναι χρήσιμη και επείγουσα.
«Για να οικοδομήσουμε έναν καλύτερο κόσμο, πρέπει να είμαστε σε θέση να οραματιστούμε ότι ένας τέτοιος κόσμος είναι εφικτός», λέει η Ritchie.
Με πληροφορίες από The New York Times
