Όπως πολλά οικονομικά σκάνδαλα, η ιστορία του Michael Quinn και του Brendan Cahill θα μπορούσε να περιγραφεί ως μια απλή πρόταση που ξέφυγε εντελώς από τον έλεγχο και κατέληξε σενάριο για ταινία.

Ο Quinn ήταν ένας Ιρλανδός πετρελαιοπαραγωγός και ο συμπατριώτης του Cahill ήταν ο μακροχρόνιος συνεργάτης του και λογιστής.

Εργάζονταν στη Νιγηρία από τη δεκαετία του 1970 στον τομέα της ενέργειας και της άμυνας, αλλά στα μέσα της δεκαετίας του 2000, εντόπισαν μια μεγαλύτερη ευκαιρία.

Ήξεραν ότι τα διυλιστήρια της Νιγηρίας έκαιγαν το μεγαλύτερο μέρος του αερίου που ανακτούσαν κατά τη διάρκεια των γεωτρήσεων, μια πρακτική που δηλητηρίαζε την ατμόσφαιρα και στερούσε τη χώρα από μια πηγή ηλεκτρικής ενέργειας.

Μια πρωτοποριακή ιδέα

Έτσι πρότειναν να κατασκευάσουν ένα εργοστάσιο, το οποίο θα έπαιρνε το «υγρό» αέριο και θα έβγαζε «καθαρό» αέριο, που θα μπορούσε να τροφοδοτήσει το δίκτυο. Θα μετέτρεπε δηλαδή τα απόβλητα σε καύσιμα.

Ίδρυσαν μάλιστα μια νέα εταιρεία για το σκοπό αυτό, την Process and Industrial Developments Ltd..

Εργάζονταν από ένα γραφείο στην Αμπούτζα, την πρωτεύουσα της Νιγηρίας, αλλά η νόμιμη διεύθυνση της P.&I.D. ήταν μια ταχυδρομική θυρίδα στην Tortola, στις Βρετανικές Παρθένες Νήσους. Αυτό θα μπορούσε να προστατεύσει τη νέα οντότητα από φόρους και ελέγχους, ενώ παράλληλα θα διευκόλυνε την άντληση κεφαλαίων στις διεθνείς αγορές.

Το επόμενο βήμα ήταν να συντάξει μια πρόταση για το υπουργείο Πετρελαϊκών Πόρων, την υπηρεσία που επιβλέπει τα σημαντικά αποθέματα ορυκτών καυσίμων της Νιγηρίας.

Η P.&I.D. θα κατασκεύαζε την εγκατάσταση ύψους 500 εκατομμυρίων δολαρίων. Η Νιγηρία θα διοχέτευε υγρό αέριο χωρίς κόστος για την εταιρεία. Στη συνέχεια, η P.&I.D. θα το επεξεργαζόταν και θα διοχέτευε το καθαρό αέριο χωρίς καμία επιβάρυνση για τη χώρα.

Σε αντάλλαγμα, όμως, η εταιρεία θα διατηρούσε τα πολύτιμα υποπροϊόντα της διαδικασίας καθαρισμού του αερίου, όπως το προπάνιο και το βουτάνιο, τα οποία θα μπορούσε να πουλήσει με κέρδος.

Εάν η Νιγηρία υπαναχωρούσε σε οποιοδήποτε σημείο πριν από την πλήρη 20ετή διάρκεια της σύμβασης, θα μπορούσε να θεωρηθεί υπεύθυνη για αποζημιώσεις.

Στο σύνολό της, φαινόταν σαν μια τεράστια δέσμευση για τη Νιγηρία, η οποία θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί με σκεπτικισμό, όταν τελικά συναντούσε τα μάτια των δικηγόρων του υπουργείου.

Μια ευτυχής συγκυρία

Περίπου εκείνη την εποχή, μια δικηγόρος ονόματι Grace Taiga ανέλαβε νομική διευθύντρια στο υπουργείο.

Αυτό ήταν ευτύχημα, επειδή ο Quinn και ο Cahill γνώριζαν την Taiga εδώ και χρόνια, από τότε που ήταν στο υπουργείο Άμυνας και ήταν επιχειρηματίες που κατά καιρούς κέρδιζαν συμβόλαια από αυτό.

Για περίπου ένα χρόνο πριν από την υποβολή της πρότασης της P.&I.D., οι Quinn και Cahill έστελναν στην Taiga και σε μία από τις κόρες της λίγο περισσότερα από 25.000 δολάρια σε σταδιακές πληρωμές.

Ο Quinn πήγε επίσης τον συνάδελφο της Taiga, έναν υπάλληλο του υπουργείου που ονομάζεται Taofiq Tijani, για δείπνο σε ένα κινέζικο εστιατόριο στην Abuja. Το κόστος αυτού του δείπνου καταγράφηκε στα λογιστικά βιβλία ως 2.800 δολάρια, ποσό εξωπραγματικό για τα δεδομένα της χώρας.

Στη συνέχεια, λίγο πριν από την υπογραφή της σύμβασης, ο Cahill έστειλε άλλα 5.000 δολάρια από μια τράπεζα στην Κύπρο στο λογαριασμό της κόρης της Taiga, τα οποία κωδικοποιήθηκαν ως πληρωμή προμήθειας.

Η Taiga έστειλε τη σύμβαση στο αφεντικό της, τον Rilwanu Lukman, τον υπουργό πετρελαϊκών πόρων. Δεν ήταν τίποτα σπουδαίο: 20 σελίδες με κυρίως τυποποιημένες διατυπώσεις, συνταγμένες στο πράσινο επιστολόχαρτο του υπουργείου. Έμοιαζε περισσότερο με περίγραμμα παρά με πλήρως επεξεργασμένη πρόταση για μια συμφωνία πολλών εκατομμυρίων δολαρίων για το φυσικό αέριο.

Αλλά η Taiga διαβεβαίωσε τον Lukman σε ένα σημείωμα ότι θα ήταν ένα άλμα προς τα εμπρός για τη Νιγηρία. Στις 11 Ιανουαρίου 2010, ο Lukman, ο Quinn και η Taiga υπέγραψαν τα ονόματά τους. Η συμφωνία ολοκληρώθηκε.

Λίγες ημέρες αργότερα, ένας άνδρας ονόματι Neil Hitchcock – ο μοναδικός υπάλληλος πλήρους απασχόλησης της P.&I.D. – έγραψε στον Cahill, λέγοντας ότι χρειαζόταν 1,5 εκατομμύριο δολάρια για να αρχίσει να καθαρίζει το έδαφος για την εγκατάσταση.

Αλλά η P.&I.D. δεν είχε 1,5 εκατομμύριο δολάρια. Το σχέδιο ήταν να αντλήσει κεφάλαια για το έργο με βάση την υπογεγραμμένη 20ετή σύμβαση και στη συνέχεια να προσλάβει μηχανικούς και εργάτες. Έτσι λειτουργούσαν πάντα στη Νιγηρία.

Μια ξαφνική ανατροπή

Τον Ιούνιο, ο Quinn άνοιξε την πρωινή του εφημερίδα για να δει μια ανεπιθύμητη ανατροπή. Η εταιρεία εξόρυξης πετρελαίου, στην οποία η Νιγηρία είχε υποσχεθεί ότι θα προμήθευε το υγρό αέριο, είχε αποφασίσει να το κρατήσει- το αέριο αποδείχθηκε χρήσιμο για τη διατήρηση της πίεσης στο εσωτερικό των γεωτρήσεων.

Ο Quinn θα μπορούσε να σηκώσει το τηλέφωνο και να διαμαρτυρηθεί στους φίλους του μέσα στην κυβέρνηση, αλλά οι περισσότεροι από αυτούς είχαν φύγει. Πρόσφατα είχε αναλάβει καθήκοντα ένας νέος πρόεδρος. Ο Lukman είχε αντικατασταθεί.

Τον Φεβρουάριο του 2011, ο Hitchcock έστειλε ένα γραπτό μήνυμα που έδειχνε ότι η εταιρεία βρισκόταν σε δεινή θέση. «Λόγω της ραγδαίας επιδείνωσης της κατάστασης εδώ, δεν βλέπω άλλη επιλογή από το να ρευστοποιήσω ορισμένα περιουσιακά στοιχεία της P.&I.D.», έγραψε. «Με την έγκρισή σας, προτείνω την πώληση του Honda Civic».

Ο Quinn έστειλε μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στον νέο πρόεδρο, Goodluck Jonathan, αλλά η έκκλησή του δεν οδήγησε πουθενά.

Για έναν έμπειρο παρατηρητή, όλα αυτά θα έμοιαζαν με μια αρκετά συνηθισμένη περίπτωση αυτού που οι επενδυτές αποκαλούν πολιτικό κίνδυνο.

Όταν κάνεις επιχειρήσεις σε μια διεφθαρμένη χώρα, δεν είναι καθόλου ασυνήθιστο το γεγονός ότι μια νέα ομάδα αναλαμβάνει την εξουσία και στη συνέχεια αθετεί τις συμφωνίες του προκατόχου της.

Αυτό συνέβαινε συνεχώς στη Νιγηρία, την οποία η Διεθνής Διαφάνεια κατατάσσει ως ένα από τα πιο διεφθαρμένα μέρη στον κόσμο, στο ίδιο επίπεδο με το Αφγανιστάν και τη Γουατεμάλα. Η όλη υπόθεση φαινόταν προορισμένη να σβήσει χωρίς ίχνος.

Ένα «χρυσό» παραθυράκι

Αλλά το συμβόλαιο είχε συνταχθεί με ένα παραθυράκι στο άρθρο 20, μια ρήτρα που σε μετέφερε σε όλο τον κόσμο. Σε περίπτωση διαφωνίας μεταξύ των μερών, κανείς δεν θα πήγαινε στο δικαστήριο.

Θα έλυναν τις διαφορές τους με μια διαδικασία που ονομαζόταν διεθνής διαιτησία, η οποία είχε διαφορετικούς κανόνες από μια δίκη και ήταν κλειστή για τον Τύπο. Ο τόπος διεξαγωγής της διαιτησίας θα είναι το Λονδίνο, όριζε η σύμβαση.

Οι Quinn και Cahill δεν είχαν τοποθετήσει ούτε έναν σωλήνα για την εγκατάσταση που έβγαζε αέριο, αλλά το γεγονός αυτό ήταν αδιάφορο.

Όταν τελείωσε η διαιτησία, η κυβέρνηση της Νιγηρίας είχε ηττηθεί πλήρως. Η απόφαση ήταν υπέρ της P.&I.D. Η αποζημίωση ήταν 6,6 δισεκατομμύρια δολάρια.

Ο ρόλος της διεθνούς διαιτησίας

Η διεθνής διαιτησία είναι ένας από εκείνους τους περίτεχνους μικρούς τροχούς του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος που περιστρέφονται συνεχώς στο παρασκήνιο χωρίς κανείς να ακούει τον ήχο.

Κάθε μέρα σε οικονομικές πρωτεύουσες όπως η Γενεύη, το Λονδίνο και το Παρίσι, οι επιτροπές διαιτησίας εκδίδουν αποφάσεις για κάθε πιθανό είδος διαμάχης, από θεσμούς με ονόματα που δεν έχουν τίποτα να δουν εδώ: Το Διεθνές Κέντρο Επίλυσης Επενδυτικών Διαφορών, το Διεθνές Εμπορικό Επιμελητήριο.

Τα συμβαλλόμενα μέρη έρχονται εδώ ακριβώς επειδή έχουν συμφωνήσει να αποφύγουν τα δικαστήρια, και αν όλα πάνε καλά δεν αλληλεπιδρούν καθόλου με το τοπικό δικαστικό σύστημα.

Δισεκατομμύρια δολάρια μπορούν να αλλάξουν χέρια μέσα σε αυτές τις αίθουσες, χωρίς να εμφανιστεί ποτέ ούτε ένα ίχνος ειδησεογραφικής κάλυψης.

Αν η υπόθεση πήγαινε στο δικαστήριο, η διαδικασία θα ήταν δημόσια, λέει ο Stephan Schill, καθηγητής διεθνούς δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ, για την υπόθεση P.&I.D.. Ο Τύπος θα την παρακολουθούσε και θα ξεχώριζε αμέσως τα προβλήματα. Το απόρρητο είναι ένα μεγάλο πρόβλημα. Διευκολύνει την απόκρυψη της διαφθοράς.

Η μάχη στο Λονδίνο

Το καλοκαίρι του 2015, οι εκπρόσωποι και των δύο πλευρών πήραν θέση σε μια αίθουσα συνεδριάσεων σε ένα κτίριο που ονομάζεται International Dispute Resolution Centre στην Fleet Street. Ο λόρδος Leonard Hoffman, ένας συμπαθής Νοτιοαφρικανός, προήδρευσε μιας τριμελούς επιτροπής. Πολλοί διαιτητές είναι ηλικιωμένοι συνταξιούχοι δικαστές όπως ο Hoffman.

Ο Quinn είχε ετοιμάσει μια 34σέλιδη κατάθεση για να αποδείξει την καλή του πίστη και να δείξει ότι η P.&I.D. θα μπορούσε να είχε τηρήσει το δικό της μέρος της συμφωνίας, αν η Νιγηρία δεν είχε αθετήσει τη συμφωνία.

Αλλά παρέλειψε μια σημαντική λεπτομέρεια: τις χιλιάδες δολάρια που είχαν καταβάλει ο Quinn και ο Cahill στην Taiga και σε άλλους. Οι πληρωμές ήταν ένα καλά κρυμμένο μυστικό – η Taiga δεν επρόκειτο να ομολογήσει ότι είχε διαπράξει έγκλημα – έτσι οι δικηγόροι της Νιγηρίας δεν έμαθαν γι’ αυτές, και η τριμελής ομάδα διαιτητών έμεινε στο σκοτάδι. Ο Hoffman αποφάνθηκε κατά της Νιγηρίας.

Και σε αυτό το σημείο η δομή της συμφωνίας αποκάλυψε την πραγματική της ασυμμετρία. Η αρχική σύμβαση έλεγε ότι η Νιγηρία έπρεπε να δώσει στην P.&I.D. υγρό αέριο όχι για ένα ή δύο χρόνια, αλλά για 20 χρόνια.

Η Νιγηρία απέτυχε να το πράξει αυτό. Παρόλο που η P.&I.D. δεν είχε ακόμη δαπανήσει ούτε μια δεκάρα για την κατασκευή, το νιγηριανό δίκαιο – όπως και το βρετανικό – έκρινε ότι το μέρος που παραβίασε μια σύμβαση έπρεπε να αποζημιώσει το άλλο μέρος, καταβάλλοντάς του το ποσό που θα είχε βγάλει αν είχε τηρηθεί η σύμβαση.

Τι σήμαινε αυτό: Όταν η Νιγηρία σταμάτησε το υγρό αέριο, ένα νομικό κύκλωμα ενεργοποιήθηκε. Η Νιγηρία όφειλε στην P.&I.D. δύο δεκαετίες υποθετικών μελλοντικών κερδών από την πώληση υποπροϊόντων φυσικού αερίου που δεν είχε ποτέ επεξεργαστεί, σε μια εγκατάσταση που δεν είχε ποτέ κατασκευάσει. Αλλά πόσα ήταν αυτά;

Ο Hoffman κατέληξε σε ένα ποσό: 6,6 δισεκατομμύρια δολάρια, με τόκους 7 τοις εκατό, ή περίπου ένα εκατομμύριο δολάρια την ημέρα.

Η Νιγηρία πέρασε στην αντεπίθεση

Όταν η απόφαση του Hoffman βγήκε τον Ιανουάριο του 2017, η Νιγηρία είχε και πάλι νέο πρόεδρο, τον Muhammadu Buhari, ο οποίος τη δεκαετία του 1980 ήταν στρατιωτικός δικτάτορας της χώρας.

Εκείνη την άνοιξη, ο Buhari και το υπουργικό του συμβούλιο προσπάθησαν να συμβιβαστούν με την P.&I.D., αλλά οι διαπραγματεύσεις κατέρρευσαν.

Τον Σεπτέμβριο, η P.&I.D. ειδοποίησε ότι σκόπευε να επιβάλει την ανάθεση, δηλαδή να ξεκινήσει τη διαδικασία για την απόσπαση πληρωμών. Ο Buhari βρισκόταν με την πλάτη στον τοίχο. Θα έπρεπε να παραδώσει ένα ποσό από τα δολάρια των φορολογουμένων που αντιστοιχούσε σε πέντε φορές τον προϋπολογισμό για την εκπαίδευση και δέκα φορές τον προϋπολογισμό για τη δημόσια υγεία.

Υπήρχε όμως και μια δεύτερη επιλογή. Ήδη από το 2016, οι δικηγόροι της Νιγηρίας προέτρεπαν τους κυβερνητικούς αξιωματούχους να ερευνήσουν το ιστορικό της μυστηριώδους εταιρείας, σημειώνοντας ότι η υπεράκτια δομή της P.&I.D., το προφανώς μικρό μέγεθός της και η έλλειψη σημαντικού ιστορικού ζητούσαν να διερευνηθεί.

Οι κανόνες διαιτησίας της Βρετανίας ανέφεραν ότι εάν μια απόφαση είχε ληφθεί με απάτη και προκαλούσε ουσιαστική αδικία στο ηττημένο μέρος, το εν λόγω μέρος μπορούσε να ζητήσει από ένα πολιτικό δικαστήριο να ανατρέψει αυτό που η επιτροπή διαιτησίας είχε κάνει κατ’ ιδίαν.

Στην ιστορία της διαιτησίας, τα δικαστήρια σπάνια θεώρησαν σκόπιμο να ανατρέψουν αυτό που είχε αποφασίσει η ειδική ομάδα.

Ο Buhari ανέθεσε την έρευνα στον Γενικό Εισαγγελέα του, Abubakar Malami, ο οποίος έγινε γρήγορα ο ίδιος στόχος κατηγοριών για διαφθορά.

Ο Malami αξιοποίησε την υπηρεσία εντός του νιγηριανού κράτους που είναι επιφορτισμένη με τη διερεύνηση της διαφθοράς, την Επιτροπή Οικονομικού και Χρηματοοικονομικού Εγκλήματος. Η E.F.C.C., μια μονάδα με λιγοστό προσωπικό και αμφιλεγόμενη φήμη, ιδρύθηκε το 2003, αρχικά για την καταπολέμηση του ξεπλύματος χρήματος.

Μιλώντας με υπαλλήλους του υπουργείου Πετρελαϊκών Πόρων, η E.F.C.C. κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η έγκριση της σύμβασης εξαρτήθηκε σημαντικά από τη σύσταση της Grace Taiga, που συνελήφθη τον Σεπτέμβριο του 2019. Της απαγγέλθηκαν κατηγορίες για διαφθορά.

Ένα είδος φρενίτιδας φάνηκε να κυριεύει τους ερευνητές. Στην παράδοξη αποστολή τους να βοηθήσουν το νιγηριανό κράτος αποδεικνύοντας πόσο διεφθαρμένοι ήταν πραγματικά οι γραφειοκράτες του, οι πράκτορες κατηγορήθηκαν ότι ξεφεύγουν από τις γραμμές του νόμου.

Λίγο αργότερα η κυβέρνηση προσέλαβε μια ομάδα δικηγόρων για να συνεχίσει από εκεί που σταμάτησε η E.F.C.C.. Οι δικηγόροι κατέθεσαν αιτήσεις σε αμερικανικά δικαστήρια για την κατάσχεση πρόσθετων τραπεζικών αρχείων. Ένα ίχνος ύποπτων συναλλαγών τους προσέλκυσε.

Η Νιγηρία υποστήριξε ότι ο Quinn και ο Cahill πήγαν την κάμψη των κανόνων στα απώτερα δυνατά όρια: Δεν πλήρωναν δωροδοκίες για να λαδώσουν ένα κατά τα άλλα στέρεο έργο- φαινόταν ότι πλήρωναν δωροδοκίες επειδή δεν είχαν σχεδόν καθόλου έργο.

Το 2020, η Νιγηρία υπέβαλε την υπόθεσή της σε δικαστή στο Ανώτατο Δικαστήριο. Όπως σημείωσαν οι δικηγόροι της P.&I.D., δεν μπορούσες να πας να πειράξεις μια διαιτητική απόφαση μόνο και μόνο επειδή είχαν αποκαλυφθεί μερικές δωροδοκίες πολλά χρόνια μετά το γεγονός- όλη η ουσία της διαιτησίας ήταν η οριστικότητα.

Ταυτόχρονα, έγραψε ο δικαστής, αν εμπόδιζε τη Νιγηρία να προσφύγει σε δίκη, το βρετανικό νομικό σύστημα θα μπορούσε να γίνει ακούσιο όχημα σε μια διηπειρωτική απάτη.

Αποφάσισε να αφήσει την υπόθεση να προχωρήσει. Η P.&I.D. θα γινόταν μια σπανιότητα μεταξύ των 1.600 υποθέσεων που κατατίθενται κάθε χρόνο: μια ιδιωτική διαιτησία που ξέσπασε σε δημόσια θέα.

Η Νιγηρία ήταν ένα κυρίαρχο κράτος με ΑΕΠ άνω των 470 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Η P.&I.D. εήταν ουσιαστικά μια οικονομική απάτη, ένα κομμάτι χαρτί που μπορεί να άξιζε ή να μην άξιζε μια περιουσία (η αποζημίωση είχε ήδη ανέβει στα 11 δισεκατομμύρια δολάρια με τόκους). Όλα εξαρτιόνταν από την έκβαση της δίκης.

Η λύση στο οικονομικό πρόβλημα ήρθε από έναν δικηγόρο ονόματι Seamus Andrew, ο οποίος είχε εκπροσωπήσει την P.&I.D. σε διαιτησία. Αφού η P.&I.D. κέρδισε τη διαιτησία, ο Andrew προέβλεψε μια δαπανηρή νομική πρόκληση, οπότε έκανε μια συμφωνία με την VR Capital, ένα hedge fund με έδρα το Λονδίνο που επικεντρώθηκε σε τέτοιου είδους ακριβώς εξειδικευμένες καταστάσεις.

Το 2017, η VR αγόρασε ποσοστό 25% της P.&I.D. έναντι 45 εκατομμυρίων δολαρίων, γεγονός που επέτρεψε στην εταιρεία να πληρώσει η ίδια τη δικαστική της διαμάχη στην αστική δίκη.

Εάν η δίκη πήγαινε προς το μέρος τους, η VR και ο Cahill θα δικαιούνταν, στα χαρτιά, πάνω από 1 δισεκατομμύριο δολάρια ο καθένας. Το μερίδιο του Andrew, στα χαρτιά, θα έφτανε τα εκατοντάδες εκατομμύρια. Ο Quinn πέθανε από καρκίνο πριν ξεκινήσει η δίκη, τον Ιανουάριο του 2023.

Ο δικαστής, Robin Knowles τον Οκτώβριο αποφάσισε υπέρ της Νιγηρίας, ανατρέποντας την κατακύρωση και αφήνοντας την P.&I.D. χωρίς τίποτα.

Με πληροφορίες από The New York Times Magazine