Ήταν στη δεκαετία του 1960 όταν το BBC αποφάσισε να ερευνήσει κάποιες αναφορές για μυστικά, σοκαριστικά πειράματα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, επικίνδυνη μόλυνση και ανεξήγητους θανάτους ζώων σε ένα απομακρυσμένο νησί στις ακτές της Σκωτίας.

«Εδώ γύρω, το αποκαλούν το νησί του θανάτου, το νησί του μυστηρίου, και για καλό λόγο», έλεγε τότε ο ρεπόρτερ του BBC Fyfe Robertson, ο οποίος βρέθηκε στο απομακρυσμένο και ερημικό σκωτσέζικο νησί Gruinard το 1962.

Το ρεπορτάζ του δεν αφορούσε παλιές σκοτεινές ιστορίες ή μύθους των Χάιλαντς, αλλά μια ιστορία που ξεκίνησε το 1942. «Ο πόλεμος διαρκούσε τρία χρόνια, όταν ξαφνικά μια ομάδα επιστημόνων από το Υπουργείο Πολέμου κατέλαβε το νησί και ξεκίνησε πειράματα τόσο μυστικά που ακόμη και σήμερα, 20 χρόνια αργότερα, ελάχιστοι άνθρωποι γνωρίζουν τι συνέβη εκεί πέρα. Στους ντόπιους κατοίκους δεν είπαν τίποτα».

Ο Robertson είχε ως στόχο να διερευνήσει τις ιστορίες για επικίνδυνα κυβερνητικά πειράματα που πιστεύεται ότι έγιναν στο Gruinard. Την εποχή που έκανε το ρεπορτάζ του, το Υπουργείο Άμυνας του Ηνωμένου Βασιλείου είχε ήδη κηρύξει το νησί απαγορευμένο και ο ρεπόρτερ δεν μπορούσε να πείσει τους φοβισμένους ντόπιους να τον ξεναγήσουν γύρω από το νησί για να το δει από κοντά.

Ήταν μια περιβαλλοντική καταστροφή. Είναι σοκαριστικό ότι το νησί παρέμεινε επικίνδυνα μολυσμένο και απαγορευμένη περιοχή για σχεδόν μισό αιώνα, μέχρι που το 1990, η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου κήρυξε τελικά το νησί Gruinard ασφαλές.

Η αλήθεια ήταν ότι στο νησί Gruinard είχε γίνει μια μυστική απόπειρα του Ηνωμένου Βασιλείου κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου να μετατρέψει σε όπλο τον άνθρακα, μια θανατηφόρα βακτηριακή λοίμωξη. Οι ακριβείς λεπτομέρειες για το τι είχε συμβεί εκεί, θα έρχονταν στο φως μόνο όταν το 1997 η κυβέρνηση αποχαρακτήρισε μια ταινία που είχε γυρίσει ο στρατός εκείνη την εποχή, η οποία περιγράφει λεπτομερώς τα πειράματα.

Το σχέδιο, που ονομαζόταν Επιχείρηση Χορτοφάγος, είχε ξεκινήσει υπό τον Paul Fildes, τότε επικεφαλής του τμήματος βιολογίας στο Porton Down, μια στρατιωτική εγκατάσταση στο Wiltshire της Αγγλίας, η οποία υπάρχει ακόμη και σήμερα.

Διαβασε ακομα

ΗΠΑ: Η Βόρεια Κορέα ετοιμάζεται για βιολογικό πόλεμο με ιούς και βακτήρια

Το Porton Down είχε ιδρυθεί για πρώτη φορά το 1916 ως Πειραματικός Σταθμός του Υπουργείου Πολέμου για τη μελέτη των επιδράσεων των χημικών οπλικών παραγόντων, οι οποίοι χρησιμοποιούνταν όλο και περισσότερο καθώς προχωρούσε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Στη δεκαετία του 1940, με τη Βρετανία να βρίσκεται και πάλι σε πόλεμο, το Porton Down επιφορτίστηκε με την ανάπτυξη βιολογικών όπλων που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν κατά της ναζιστικής Γερμανίας με καταστροφικά αποτελέσματα, ελαχιστοποιώντας την σώμα με σώμα μάχη μεταξύ των στρατευμάτων.

Το σχέδιο ήταν να μολύνουν τα κέικ λιναρόσπορου με σπόρους άνθρακα και να τα ρίξουν με αεροπλάνο σε βοσκοτόπια βοοειδών γύρω από τη Γερμανία. Οι αγελάδες θα έτρωγαν τα κέικ και θα προσβάλλονταν από άνθρακα, όπως και όσοι έτρωγαν το μολυσμένο κρέας. Ο άνθρακας είναι μία φυσική, αλλά θανατηφόρα ουσία. Τα συμπτώματα της μόλυνσης μπορεί να αργήσουν να εμφανιστούν πλήρως, αλλά όταν εμφανιστούν είναι τρομακτικά και μπορούν να γίνουν θανατηφόρα πολύ γρήγορα. Το προτεινόμενο σχέδιο θα αποδεκάτιζε την προμήθεια κρέατος της Γερμανίας και θα προκαλούσε μια πανεθνική μόλυνση με άνθρακα, με αποτέλεσμα έναν τεράστιο αριθμό θανάτων.

Αλλά για να καταλάβουν πώς θα λειτουργούσε ο άνθρακας ως όπλο σε ένα ρεαλιστικό περιβάλλον, οι ερευνητές χρειάζονταν μια υπαίθρια τοποθεσία μακριά από κατοικημένες περιοχές για να τον δοκιμάσουν. Το καλοκαίρι του 1942, ο στρατός αγόρασε το απομακρυσμένο, ακατοίκητο νησί Gruinard, έκτασης 522 στρεμμάτων, και απαγόρευσε στους ντόπιους να αποβιβαστούν εκεί.

Μια στρατιωτική ομάδα, υπό την επίβλεψη επιστημόνων, άρχισε στη συνέχεια να διεξάγει πειράματα. Χρησιμοποιώντας ζώα που είχαν μεταφερθεί στο νησί για να χρησιμεύσουν ως πειραματόζωα, ξεκίνησαν μια σειρά δοκιμών απελευθέρωσης σπόρων άνθρακα σε όλο το έδαφος του νησιού.

«Ο στόχος ήταν να δοκιμάσουν αν ο άνθρακας θα επιβίωνε από μια έκρηξη στο πεδίο, δεν το γνώριζαν αυτό, και αν θα παρέμενε στη συνέχεια ιογενής», δήλωσε ο Edward Spiers, ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Leeds, στο ντοκιμαντέρ του BBC The Mystery of Anthrax Island το 2022.

Περίπου ογδόντα πρόβατα ήταν δεμένα σε διάφορα σημεία που θα επηρέαζε το ωστικό κύμα από την έκρηξη, που έγινε με τηλεχειρισμό.

Διαβασε ακομα

Το σπάνιο φαινόμενο που «γέννησε» τη ζωή συνέβη ξανά μετά από ένα δισεκατομμύριο χρόνια

Τα αποτελέσματα ήταν καταστροφικά: Μέσα σε λίγες ημέρες από την έκθεση τα πρόβατα άρχισαν να εμφανίζουν συμπτώματα και γρήγορα άρχισαν να πεθαίνουν. Τα μολυσμένα σώματά τους υποβλήθηκαν σε αυτοψία και στη συνέχεια αποτεφρώθηκαν ή θάφτηκαν κάτω από τόνους μπάζων.

Σε μερικά από αυτά τα πειράματα έγιναν μάρτυρες ντόπιοι καλλιεργητές που εντόπισαν τα σύννεφα άνθρακα πάνω από το νησί. Ένας απ’ αυτούς, ο οποίος είχε πουλήσει πρόβατα στην επιστημονική ομάδα, θυμήθηκε ότι είδε καπνό να κατεβαίνει πάνω από τα ζώα.

Οι μυστικές δοκιμές συνεχίστηκαν μέχρι το 1943, όταν ο στρατός τις έκρινε επιτυχείς και οι επιστήμονες μάζεψαν τα πράγματά τους και επέστρεψαν στο Porton Down. Ως αποτέλεσμα, παρήχθησαν πέντε εκατομμύρια κέικ λιναρόσπορου εμπλουτισμένα με άνθρακα, αλλά το σχέδιο τελικά εγκαταλείφθηκε καθώς προχωρούσε η εισβολή των Συμμάχων στη Νορμανδία, με αποτέλεσμα τα κέικ να καταστραφούν μετά τον πόλεμο. Μέχρι το 1952, η Βρετανία είχε αναπτύξει ένα διαφορετικό όπλο μαζικής καταστροφής και είχε πετύχει τη φιλοδοξία της να γίνει η τρίτη πυρηνική δύναμη στον κόσμο. Τέσσερα χρόνια αργότερα τερμάτισε τα επιθετικά προγράμματα χημικών και βιολογικών όπλων και το 1975 επικύρωσε τη Σύμβαση για τα βιολογικά όπλα, η οποία απαγορεύει κάθε χρήση, παραγωγή ή αποθήκευση αυτών.

Επιχείρηση χορτοφάγος

Τα επακόλουθα της Επιχείρησης Χορτοφάγος ήταν καταστροφικά για το νησί. Ο άνθρακας είναι ένα πολύ ανθεκτικό βακτήριο και μπορεί να παραμείνει για δεκαετίες στο έδαφος, προκαλώντας μόλυνση κατά την κατάποση ακόμη και χρόνια μετά το ξέσπασμα της επιδημίας. Τα πειράματα του στρατού είχαν αφήσει το νησί πολύ επικίνδυνο για να ζήσουν άνθρωποι ή ζώα, ενώ ακόμη και το νερό της βροχής στο νησί ήταν δυνητικά θανατηφόρο.

Τους μήνες που ακολούθησαν τις δοκιμές, τα ζώα στην ηπειρωτική χώρα κοντά στον κόλπο Gruinard άρχισαν να πεθαίνουν. Όπως αναφέρει η Elizabeth Willis στην εργασία της, Contamination and Compensation, η βρετανική κυβέρνηση κατέβαλε αθόρυβα αποζημίωση στους πληγέντες, αλλά ισχυρίστηκε ότι οι θάνατοι ήταν αποτέλεσμα ενός άρρωστου προβάτου που είχε πέσει από ένα διερχόμενο ελληνικό πλοίο.

Ο στρατός έθεσε το νησί σε καραντίνα επ’ αόριστον και τοποθέτησε πινακίδες που προειδοποιούσαν τους επισκέπτες.

Τις δεκαετίες που ακολούθησαν το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, έγιναν προσπάθειες να απολυμανθεί η περιοχή με χημικές επεξεργασίες και ελεγχόμενη καύση, αλλά αποδείχθηκαν σε μεγάλο βαθμό αναποτελεσματικές. Μια σειρά δοκιμών το 1971 έδειξε ότι ενώ δεν υπήρχαν πλέον σπόροι άνθρακα στην επιφάνεια, παρέμεναν ακόμα στο υπέδαφος, αποτελώντας σοβαρό κίνδυνο για όποιον πατούσε το πόδι του στο νησί.

Το 1981, μια περιβαλλοντική ομάδα με την ονομασία Dark Harvest Commandos αποβιβάστηκε στο νησί και πήρε δείγματα από μολυσμένο με άνθρακα έδαφος. Άφησαν έναν κουβά με αυτό το χώμα έξω από το Porton Down για να αναδείξουν τη θανατηφόρα μόλυνση στο νησί, με στόχο να αναγκάσουν την κυβέρνηση να κάνει κάτι.

Πέντε χρόνια αργότερα, οι επιστήμονες επέστρεψαν για να δοκιμάσουν ξανά τις προσπάθειες απολύμανσης, διαβρέχοντας το νησί σε ένα μείγμα θαλασσινού νερού και φορμαλδεΰδης, καθώς και αφαιρώντας και αποτεφρώνοντας το μολυσμένο έδαφος. Αυτή τη φορά ήταν πιο επιτυχείς και τελικά, στις 24 Απριλίου 1990, μετά από 48 χρόνια καραντίνας, η βρετανική κυβέρνηση κήρυξε το νησί Gruinard απαλλαγμένο από τον άνθρακα.

Το Gruinard δεν ήταν η μόνη τοποθεσία όπου το Ηνωμένο Βασίλειο διεξήγαγε μυστικές δοκιμές βιολογικού πολέμου, αλλά ήταν η πρώτη. Οι συνέπειες των όσων συνέβησαν εκεί αποτελούν μια ζοφερή απόδειξη τόσο των κινδύνων του βιολογικού πολέμου όσο και της ικανότητας της ανθρωπότητας για καταστροφή.

Με πληροφορίες από BBC