Η αφοσίωση ενός πιστού σε μία αίρεση πάντα θα προκαλεί την περιέργεια ενός ανθρώπου που αισθάνεται ελεύθερος, έχει πίστη στον εαυτό του και στηρίζεται στις δυνάμεις του. Ωστόσο, οι τεχνικές που ακολουθούν οι αιρέσεις αποτελούν ταυτόχρονα και συνήθεις πρακτικές χειραγώγησης από πολλούς gaslighters.

Αν λοιπόν κάποιος διατηρεί αμφιβολίες για τη σχέση του ή έχει την υπόνοια ότι ο/η σύντροφός του μπορεί να είναι τοξικοί, τα παρακάτω ψυχολογικά κόλπα που ακολουθούν στις αιρέσεις, ίσως του χτυπήσουν καμπανάκι.

Ant Hill Kids

Ο Roch Thériault ήταν ένας ιδιαίτερα ευφυής θρησκευτικός εξτρεμιστής που, τη δεκαετία του 1970, ίδρυσε μία κοινότητα γνωστή ως Ant Hill Kids, στα δάση γύρω από το Κεμπέκ. Ο Thériault είχε συγκεντρώσει γύρω του αρκετούς οπαδούς που ζούσαν μαζί του σε ένα κοινόβιο «μακριά από την αμαρτία».

Οι πιστοί ακολουθούσαν άκριτα κάθε εντολή του, καθώς μόνο έτσι «θα γλύτωναν την Ημέρα της Κρίσης», η οποία – όπως ισχυριζόταν – θα συνέβαινε στις 17 Φεβρουαρίου 1978.

Όταν αυτή η ημερομηνία παρήλθε και δεν πραγματοποιήθηκε η «Αποκάλυψη», ο Thériault δεν σταμάτησε το κήρυγμά του: Το πρόβλημα ήταν ότι στο κοινόβιο έμεναν ακόμα πολλοί «αμαρτωλοί». Έτσι, άρχισε να γίνεται πιο βίαιος, καταχρηστικός και ανισόρροπος.

Το περίεργο με τους πιστούς των Ant Hill Kids είναι ότι λίγοι ήθελαν – και πολύ λιγότεροι τόλμησαν – να εγκαταλείψουν την αίρεση. Η Gabrielle Lavallée έφυγε μία φορά αφού βασανίστηκε, αλλά επέστρεψε με τη θέλησή της αργότερα επειδή δεν μπορούσε να ανταπεξέλθει στη ζωή έξω από την αίρεση.

Ως τιμωρία, ο Thériault τής ακρωτηρίασε το χέρι. Η Lavallée διέφυγε ξανά και έκανε καταγγελία στην αστυνομία. Τελικά ο αρχηγός της αίρεσης συνελήφθη και φυλακίστηκε το 1989. Η ιστορία του μάλιστα έγινε και ταινία (Savage Messiah).

Γιατί όμως οι αιρέσεις έχουν τόσους πιστούς ακολούθους; Και πώς είναι δυνατόν ένα μεμονωμένο άτομο – όσο χαρισματικό κι αν είναι – να πείθει μία ολόκληρη ομάδα ανθρώπων να υφίστανται ή/και να εκτελούν τόσο τρομερά πράγματα στο όνομα κάποιας παράξενης προφητείας; Το μυστικό κρύβεται σε τρεις κοινές τεχνικές που χρησιμοποιούν τέτοιου είδους αιρέσεις.

Απομόνωση

Οι αιρέσεις που μιλούν για Αποκάλυψη και Ημέρα της Κρίσεως, τις περισσότερες φορές, αποκόπτουν τους πιστούς από τον έξω κόσμο. Όταν κάποιος περιβάλλεται συνέχεια από φανατικούς ανθρώπους οι οποίοι επαναλαμβάνουν το ίδιο μήνυμα όλη μέρα, δεν υπάρχει πλέον χώρος για αμφιβολίες ή ενδοσκόπηση.

Οι πιστοί των Ant Hill Kids δεν επιτρεπόταν να μιλάνε μεταξύ τους. Έτσι, κανείς δεν μπορούσε να αμφισβητήσει κανένα – τουλάχιστον όχι φωναχτά

Χαρακτηριστικό της περίπτωσης αυτής είναι το φαινόμενο echo chamber (ηχώ δωματίου): Όπως ένας ήχος πολλαπλασιάζεται μέσα σε ένα δωμάτιο που ευνοεί τον αντίλαλο, έτσι ακριβώς ενισχύεται η δύναμη μίας πληροφορίας, πεποίθησης ή ιδέας όταν αναπαράγονται συνεχώς μέσα σε ένα κλειστό σύστημα.

Υπό φυσιολογικές συνθήκες, οι άνθρωποι αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους, ακούν ειδήσεις, διαβάζουν, ανταλλάσσουν απόψεις. Όταν μοιράζονται με κάποιον δικό τους άνθρωπο τις σκέψεις τους, μπορεί εκείνος να ρωτήσει: «Είσαι σίγουρος για αυτό;». Σε μία αίρεση ωστόσο, δεν ακούγεται καμία διαφωνία – όλοι ακολουθούν αναντίρρητα τους κανόνες.

Όταν ο Thériault ξεκίνησε για πρώτη φορά την αίρεσή του στο Κεμπέκ, απαίτησε από όλους τους οπαδούς του να κόψουν τους δεσμούς με τις οικογένειές τους. Με το πέρασμα των χρόνων, απαγορεύτηκε στα Ant Hill Kids να μιλάνε και μεταξύ τους. Έτσι, πλέον κανείς δεν μπορούσε να αμφισβητήσει κανένα – τουλάχιστον όχι φωναχτά.

Βομβαρδισμός αγάπης

Ο λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι συχνά γίνονται μέλη αιρέσεων, οφείλεται σε ένα τέχνασμα χειραγώγησης γνωστό ως love bomb (βόμβα αγάπης). Μία αίρεση – κυρίως στην αρχή – αγκαλιάζει τα νέα μέλη, χαρίζοντάς τους απλόχερα στοργή, φροντίδα και υποστήριξη.

Αυτό δεν αποσκοπεί μόνο στο να κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται ευπρόσδεκτοι και «σαν στο σπίτι τους», αλλά δημιουργεί υποσυνείδητα και μία σχέση εξάρτησης. Οτιδήποτε χρειάζεται ή θέλει ο πιστός περνάει αναγκαστικά μέσα από τη λατρεία.

Στην αρχή, η αγάπη δίνεται απλόχερα, μετά από λίγο υπό όρους, ενώ στο τέλος υποστηρίζονται μόνο όσοι υπακούουν τυφλά τους κανόνες.

Χαρακτηριστική μέθοδος προσέλκυσης πιστών είναι το flirty fishing («ψάρεμα πιστών» μέσω του φλερτ). Μία τεχνική που χρησιμοποιήθηκε από την αίρεση The Children of God (Τα Παιδιά του Θεού), σύμφωνα με την οποία μέλη της προσπάθησαν να προσελκύσουν νέους πιστούς αναπτύσσοντας σεξουαλικές σχέσεις μαζί τους. Πιστεύεται μάλιστα ότι οι γυναίκες της αίρεσης προσηλύτισαν πάνω από 200.000 άτομα με αυτή την πρακτική.

Φόβος

Λέγεται πως ο φόβος και η αγάπη ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για την ανθρώπινη συμπεριφορά – και σύμφωνα με τον Μακιαβέλι ο φόβος υπερισχύει. Σχεδόν όλες οι αιρέσεις που μιλούν για το τέλος του κόσμου στηρίζονται σε αυτόν.

Σε ένα πρώτο επίπεδο, οι πιστοί αντιμετωπίζουν τον φόβο του εξοστρακισμού. Αποκομμένοι από οικογένεια και φίλους, μετά από αρκετό καιρό, οι προσηλυτισμένοι πιστεύουν ότι δεν υπάρχει πουθενά αλλού μέρος για εκείνους. Έτσι, οι άνθρωποι εξαρτώνται από την αίρεση και ορίζονται από αυτή σε μεγάλο βαθμό.

Αποκομμένα τα μέλη μίας αίρεσης από οικογένεια και φίλους, μετά από αρκετό καιρό, θεωρούν ότι δεν υπάρχει πουθενά αλλού μέρος για εκείνους

Ωστόσο, την κύρια πηγή φόβου αποτελούν οι σωματικές τιμωρίες και η ψυχολογική κακοποίηση. Ο Thériault έβαζε τους οπαδούς του να κάθονται σε αναμμένες σόμπες ή να είναι γυμνοί στο κρύο. Ο Jim Jones χτυπούσε δημόσια τα μέλη της αίρεσής του, Peoples Temple, και περιόριζε την παροχή της τροφής.

Φυσικά, ένα από τα καθοριστικά χαρακτηριστικά των αιρέσεων που στηρίζονται στην ιδέα της Αποκάλυψης είναι ο πανταχού παρών φόβος του θανάτου: Ο κόσμος θα τελειώσει σύντομα και μόνο τα μέλη θα σωθούν.

Για παράδειγμα, η αίρεση Heaven’s Gate, με επικεφαλής τον Marshall Applewhite, απομόνωνε τα μέλη της και χρησιμοποιούσε τον φόβο της επικείμενης άφιξης ενός διαστημόπλοιου για να ελέγξει τη συμπεριφορά τους.

Διαβασε ακομα

Spider Webbing: Η νέα τοξική τάση στα ραντεβού που πρέπει να αποφύγεις

Η αίρεση Peoples Temple όμως, έκανε κάτι πολύ πιο τραυματικό: Τα μέλη πραγματοποιούσαν ασκήσεις αυτοκτονίας. Ο Alan Warren, συγγραφέας του βιβλίου Doomsday Cults: The Devil’s Hostages, περιγράφει ότι ο Jones, επικεφαλής της αίρεσης, μοίραζε στους πιστούς χάρτινα ποτήρια με κρασί.

Αφού όλοι έπιναν, τους ενημέρωνε ότι μέσα υπήρχε και δηλητήριο και ότι όλοι θα πέθαιναν μέσα σε 30 λεπτά. Κάποιοι άρχιζαν να πανικοβάλλονται και να κλαίνε, ενώ άλλοι κάθονταν σιωπηλοί και αναλογίζονταν τη ζωή τους. Μετά από 45 λεπτά, ο Jones τους αποκάλυπτε πως επρόκειτο απλώς για μία άσκηση που δοκίμαζε την αφοσίωσή τους.

Η σωτηρία μέσω της αίρεσης

Από κάποια στιγμή και έπειτα, τα μέλη μίας αίρεσης χάνουν κάθε αίσθηση του εαυτού τους. Συγχέουν το αληθινό με το ψεύτικο και μπερδεύουν το σωστό με το λάθος. Εξαρτώμενοι απόλυτα από το κοινόβιο, αναζητούν τη σωτηρία μέσα από αυτό και υπακούν τυφλά στις εντολές που τους δίνονται.

Άνθρωποι που έχουν απογοητευθεί από τον έξω κόσμο απομονώνονται και αισθάνονται απόλυτα εξαρτημένοι από την αίρεση: Όποιος νιώθει κατεστραμμένος, η πίστη μπορεί να τον βοηθήσει. Εάν δεν έχει πουθενά να πάει, το κοινόβιο είναι πάντα ανοιχτό. Εάν νιώθει μοναξιά, τα υπόλοιπα μέλη γίνονται οικογένειά του.

Στην πραγματικότητα, τα περισσότερα είδη συναισθηματικής χειραγώγησης βασίζονται σε αυτές τις τεχνικές: Οποιοσδήποτε έχει τη δύναμη να μας κάνει να νιώσουμε ανασφαλείς, ελλιπείς και ανεπαρκείς, μπορεί να παρουσιάσει τον εαυτό του και ως σωτήρα.

Αυτό δεν συμβαίνει άλλωστε και με όλες τις κακοποιητικές και τοξικές σχέσεις;

Με πληροφορίες από Bigthink