Εάν είσαι από εκείνους που αναπολούν το παρελθόν και αναφωνούν – κάθε τρεις και λίγο ξεφυσώντας – πως τα «παλιά τα χρόνια, τα πράγματα ήταν καλύτερα», απορρίπτοντας το παρόν ως μία περίοδο που σε γεμίζει θλίψη και απογοήτευση, να ξέρεις πως οι επιστήμονες κατανοούν, αλλά δεν συμμερίζονται την εμμονή με τις «παλιές καλές μέρες».

Οι ειδικοί, βέβαια, αναφέρουν πως για τη νοσταλγία που χαρακτηρίζει εκατομμύρια άτομα εδώ και δεκαετίες δεν φταίνε απόλυτα οι άνθρωποι αφού η μνήμη μας είναι σύντομη και κακή, γεγονός που μας κάνει συχνά ξεχνάμε πόσο άσχημα ήταν πολλά πράγματα – ακόμη και στο πολύ πρόσφατο παρελθόν – και να θεωρούμε δεδομένες τις βελτιώσεις που έχουν γίνει.

Γυρίζοντας τον χρόνο πίσω

Εύχονται όντως οι άνθρωποι να μπορούσαν να γυρίσουν το χρόνο πίσω; Προφανώς! Μια έρευνα του 2023 από το Κέντρο Ερευνών Pew διαπίστωσε ότι σχεδόν έξι στους δέκα ερωτηθέντες στις ΗΠΑ δήλωσαν ότι η ζωή ήταν καλύτερη για ανθρώπους σαν κι αυτούς πριν από 50 χρόνια, ενώ το ποσοστό των Αμερικανών που υποστήριξαν ότι η ζωή σήμερα είναι χειρότερη απ’ ό,τι στο παρελθόν αυξήθηκε κατά 15% το 2023 σε σχέση με δύο χρόνια πριν.

Φυσικά, δεν πρόκειται μόνο για ένα αμερικανικό φαινόμενο: σε μια άλλη δημοσκόπηση της Pew του 2018, ερωτήθηκαν άνθρωποι από 27 χώρες. Σε 15 από αυτές, η πλειονότητα των ερωτηθέντων ανέφερε ότι η οικονομική κατάσταση του μέσου ανθρώπου στη χώρα τους ήταν καλύτερη πριν από 20 χρόνια σε σχέση με σήμερα.

Επιπλέον, μία έρευνα της YouGov στο Ηνωμένο Βασίλειο διαπίστωσε ότι το 70% των ερωτηθέντων θεωρούσε ότι ο κόσμος χειροτερεύει, σε σύγκριση με λιγότερο από το 10% που απάντησε ότι βελτιώνεται.

Πέρα, όμως, από τις δημοσκοπήσεις, υπάρχουν ενδείξεις ότι η λαϊκή κουλτούρα έχει κολλήσει σε έναν βρόχο νοσταλγίας γύρω από το παρελθόν. Σύμφωνα με την MRC Data, μια εταιρεία μουσικών αναλύσεων, τα παλιά τραγούδια αντιπροσωπεύουν περίπου το 70% της αμερικανικής μουσικής βιομηχανίας, ενώ η αγορά νέων κομματιών στην πραγματικότητα συρρικνώνεται.

Επιπλέον, οι ταινίες και τα τηλεοπτικά προγράμματα στρέφονται σε συντριπτικό βαθμό σε συνέχειες, prequel ή επανεκδόσεις, «ανακυκλώνοντας» – εν πολλοίς – τις ίδιες παλιές ιστορίες.

Το 2024, εννέα από τις δέκα ταινίες με τα υψηλότερα έσοδα ήταν sequel – και η μόνη εξαίρεση, το Wicked, ήταν διασκευή ενός μιούζικαλ του Μπρόντγουεϊ 21 ετών που ήταν διασκευή ενός μυθιστορήματος 29 ετών που ήταν προϊστορία μιας ταινίας 85 ετών που ήταν, η ίδια, διασκευή ενός μυθιστορήματος 124 ετών!!!!

Διαβασε ακομα

Η επιστήμη μίλησε! Αυτό είναι το πιο χαρούμενο ροκ τραγούδι όλων των εποχών

Και διηγώντας τα να κλαις

Αφήνοντας κατά μέρος την ποπ κουλτούρα – που πράγματι η περίοδος 1970-2000 έχει να παινεύεται πως έβγαλε ταινιάρες και μουσικάρες – οι άνθρωποι έχουν σήμερα πρόσβαση σε τεχνολογία που ούτε φαντάζονταν ότι θα μπορούσε να υπάρξει 70 χρόνια πριν. Το ίδιο ισχύει και για τις ανέσεις του σπιτιού μας, με το Vox να αναφέρει πως το 1950, η ύπαρξη τρεχούμενου νερού ήταν τότε τόσο συνηθισμένη όσο είναι σήμερα ο κλιματισμός.

Ενδομήντα χρόνια πριν, περισσότεροι από τον μισό πληθυσμό του κόσμου ζούσαν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, που σημαίνει ότι δεν είχαν αρκετά χρήματα για να αποκτήσουν έναν μικρό χώρο για να ζήσουν, θέρμανση και αρκετά τρόφιμα για να αποφύγουν τον υποσιτισμό.

Από το 2018, το ποσοστό αυτό ήταν μόλις περίπου 10%, παρόλο που ο παγκόσμιος πληθυσμός έχει υπερτριπλασιαστεί σε αυτό το χρονικό διάστημα.

Έτσι, παρόλο που ο κόσμος βιώνει μια «δημοκρατική οπισθοδρόμηση» τα τελευταία χρόνια, το 1950 τα τρία τέταρτα του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσαν σε αυτό που οι πολιτικοί επιστήμονες αποκαλούν «κλειστές απολυταρχίες» – σήμερα λιγότερο από το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει κάτω από τέτοια καταπίεση.

Φυσικά, δεν έχουν βελτιωθεί όλα, και πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας πως, μερικές φορές, οι περίοδοι προόδου ακολουθούνται από περιόδους παρακμής: το τόξο της ιστορίας δεν πηγαίνει μόνο προς τα πάνω και προς τα δεξιά, αλλά κάνει απότομες «βουτιές» ή παραμένει στάσιμο για χρόνια – ακόμα και για δεκαετίες ολόκληρες.

Επαναπροσδιορίζοντας τις προσδοκίες

Γιατί, λοιπόν, τόσοι πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι τα παλιά τα χρόνια τα πράγματα ήταν καλύτερα; Ένας λόγος, είναι η ίδια η πραγματικότητα της προόδου: καθώς ο κόσμος βελτιώνεται πολιτικά και υλικά, το ίδιο συμβαίνει και με τις προσδοκίες μας. Υπάρχει ένας όρος γι’ αυτό στην επιστήμη του κλίματος: «μετατόπιση των βασικών γραμμών».

Όταν τα πράγματα βελτιώνονται – όταν, ας πούμε, βρίκεται ένα εμβόλιο που ουσιαστικά εξαλείφει την πολιομυελίτιδα – δεν παραμένουμε σε μια συνεχή κατάσταση ευγνωμοσύνης που δεν ζούμε πια με τους ίδιους περιορισμούς και τις απειλές που ζούσαν οι παππούδες μας, αλλά επαναπροσδιορίζουμε τις προσδοκίες μας και ξεχνάμε πώς ήταν τα πράγματα.

Όταν η πρόοδος «σκοντάφτει» – όπως η παγκόσμια οικονομική κρίση της περιόδου 2007-2009 – δεν παραμένουμε ευγνώμονες που είμαστε καλύτερα από ό,τι ήμασταν στο παρελθόν, αλλά θυμώνουμε που είμαστε «κάπως χειρότερα» απ’ ό,τι ήμασταν πριν από μερικά χρόνια, παρόλο που είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα είμαστε καλύτερα σε μερικά χρόνια από τώρα.

Διαβασε ακομα

Η μουσική ήταν καλύτερη παλιά, «δεν βγάζουν πια τέτοια τραγούδια». Όλοι το ξέρουν αυτό

Επιλεκτική μνήμη

Ουσιαστικά, ο εγκέφαλός μας μάς εξαπατά. Χάρη στην «επιλεκτική μνήμη», οι άνθρωποι έχουν την τάση να ξεχνούν αρνητικά γεγονότα από το παρελθόν και να ενισχύουν τις θετικές μνήμες.

Αυτός είναι και ένας λόγος για τον οποίο τα συναισθήματα και οι αναμνήσεις μας για το παρελθόν μπορεί να είναι τόσο ανακριβή – κυριολεκτικά ξεχνάμε τα κακά πράγματα και δίνουμε στα καλά πράγματα μια ωραία, ευχάριστη λάμψη. Όσο πιο πίσω πηγαίνει η μνήμη, τόσο ισχυρότερη μπορεί να είναι αυτή η τάση.

Είμαστε, επίσης, επιφυλακτικοί απέναντι στην αλλαγή. Οι ψυχολόγοι το ονομάζουν «αποστροφή απώλειας» – φοβόμαστε ότι η απώλεια κάποιου πράγματος θα μας πληγώσει πολύ περισσότερο από το όφελος του κέρδους. Ως αποτέλεσμα, η αλλαγή μπορεί να μοιάζει θεμελιωδώς τρομακτική, γεγονός που μας κάνεινα νιώθουμε πιο ασφαλείς με την εποχή πριν από την αλλαγή: το παρελθόν.

Διαβασε ακομα

Νοσταλγία: Η αναπόληση του παρελθόντος επιδρά θετικά στην ψυχική υγεία

Τέλος, οι ειδικοί λένε πως υπάρχει και η ακατανίκητη έλξη της νοσταλγίας. Αυτό που πολλοί από εμάς νοσταλγούμε όταν πιστεύουμε ότι το παρελθόν ήταν καλύτερο δεν είναι το ίδιο το παρελθόν, αλλά ο προηγούμενος εαυτός μας – όταν ήμασταν νεότεροι.

Διότι, ενώ τα πράγματα πραγματικά γίνοται καλύτερα με την πάροδο του χρόνου, εμείς ουσιαστικά μεγαλώνουμε και αλλάζουμε, με ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό και, δυστυχώς, καμία πρόοδος – τουλάχιστον όχι ακόμα – δεν μπορεί να το αντιστρέψει.