Είναι κλισέ των ρεπορτάζ για ανθρώπους που φτάνουν τα 100 χρόνια, ή ακόμα και τα 110, να τους θέτουν κάποια παραλλαγή της ερώτησης: «Τι έκανες για να ζήσεις τόσο πολύ;». Αναπόφευκτα, αναδεικνύεται κάποια ενδιαφέρουσα και απροσδόκητη απάντηση. Ψάρια και πατάτες κάθε Παρασκευή. Ένα ποτήρι δυνατό ποτό κάθε μέρα. Μπέικον για πρωινό κάθε πρωί. Κρασί και σοκολάτα.

Αν και αποτελεί δημοφιλή είδηση, πρόκειται για μια σχετικά ανούσια ερώτηση που δεν μας βοηθά να καταλάβουμε γιατί ορισμένοι άνθρωποι έζησαν τόσο πολύ. Ο Bradley Elliott από το Πανεπιστήμιο του Westminster προσπαθεί να εξηγήσει το γιατί, μέσω όμορφων κτηρίων, πιλότων μαχητικών αεροσκαφών και στατιστικών στοιχείων.

Στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, οι στατιστικολόγοι των Συμμάχων εφάρμοζαν τις ικανότητές τους για να ελαχιστοποιήσουν τον αριθμό των βομβαρδιστικών που καταρρίπτονταν από εχθρικά πυρά. Μελετώντας τα πρότυπα ζημιών των βομβαρδιστικών που επέστρεφαν από τη δράση, μπορούσαν να καταρτιστούν χάρτες με τα πιο συχνά κατεστραμμένα μέρη των αεροπλάνων, ώστε να προστεθεί ακριβής, βαριά θωράκιση σε αυτά τα σημεία.

Αρκετά απλό, σωστά; Στη συνέχεια, έρχεται ο στατιστικολόγος Abraham Wald που υποστηρίζει το ακριβώς αντίθετο. Τα αεροπλάνα που μελετούν είναι όλα εκείνα που επέστρεψαν από τη μάχη με εκτεταμένες ζημιές, αλλά τι γίνεται με εκείνα που δεν επέστρεψαν;

Ο Wald υποστηρίζει ότι θα πρέπει να προστεθεί θωράκιση σε εκείνα τα σημεία που δεν έχουν υποστεί ζημιές σε όλα τα αεροπλάνα που επέστρεψαν, καθώς οποιοδήποτε αεροπλάνο χτυπήθηκε σε αυτές τις μη κατεστραμμένες περιοχές καταρρίφθηκε και δεν επέστρεψε ποτέ για να εξεταστεί.

Διαβασε ακομα

Θες να ζήσεις πάνω από 100 χρόνια; Τα 5 «π» που πρέπει να αποφεύγεις!

Μεροληψία επιζώντων

Αυτό το φαινόμενο είναι γνωστό ως survivorship bias, ή η γνωστική και στατιστική προκατάληψη που εισάγεται με το να μετράμε μόνο όσους είναι γύρω μας, αλλά να αγνοούμε όσους δεν έχουν επιβιώσει.

Τα παραδείγματα αυτά μπορούν να φτάσουν στο παράλογο. Σκέψου μια ομάδα 100 ατόμων, οι οποίοι όλοι έχουν καπνίσει σε όλη τους τη ζωή. Ως ομάδα, οι καπνιστές θα πέθαιναν νωρίτερα από καρκίνο, πνευμονοπάθεια ή καρδιοπάθεια, αλλά ένας ή δύο θα μπορούσαν να αψηφήσουν τις πιθανότητες και να ζήσουν μέχρι τα 100 χρόνια. Τώρα φαντάσου τον ατρόμητο δημοσιογράφο να παίρνει συνέντευξη από την τυχερή ψυχή στα 100α γενέθλιά της με την κλασική ερώτηση: «Σε τι οφείλεται η μακροζωία σου;» και τον «φρέσκο» αιωνόβιο να απαντά: «Καπνίζω ένα πακέτο την ημέρα».

Φαίνεται προφανές, αλλά η προκατάληψη της επιβίωσης υπάρχει παντού στην κοινωνία. Όλοι μπορούμε να σκεφτούμε εκείνον τον διάσημο ηθοποιό ή επιχειρηματία που πέτυχε παρά τις αντιξοότητες, που δούλεψε σκληρά, πίστεψε στον εαυτό του και μια μέρα τα κατάφερε. Αλλά ποτέ δεν διαβάζουμε ή ακούμε για τα αμέτρητα παραδείγματα ανθρώπων που προσπάθησαν, τα έδωσαν όλα και δεν τα κατάφεραν ποτέ.

Αυτή δεν είναι μια καλή ιστορία για τα μέσα ενημέρωσης. Αλλά αυτό δημιουργεί μια προκατάληψη, ακούμε πρωτίστως τις επιτυχίες, ποτέ τις αποτυχίες. Αυτή η προκατάληψη ισχύει για τις αντιλήψεις μας για την αρχιτεκτονική (κυρίως τα σπουδαία κτίρια μιας συγκεκριμένης περιόδου «επιβιώνουν»), για τα οικονομικά (συχνά ακούμε παραδείγματα ανθρώπων που πέτυχαν σε ριψοκίνδυνες επενδύσεις, όσοι αποτυγχάνουν δεν πουλάνε βιβλία ή σχέδια αυτοβοήθειας) και για τα σχέδια καριέρας («Αν δουλέψεις σκληρά και παρατήσεις το κολέγιο τώρα, μπορείς να γίνεις ένας επιτυχημένος αθλητής σαν εμένα», λένε όσοι πέτυχαν).

Ο Elliott δουλεύει με μια πληθώρα ηλικιωμένων ανθρώπων και συχνά συμπεριλαμβάνει ακραίες περιπτώσεις που έχουν ζήσει σε μεγάλες ηλικίες. Αυτή τη στιγμή μελετά άτομα άνω των 65 ετών που έχουν διατηρήσει ασυνήθιστα υψηλά επίπεδα άσκησης σε μεγάλη ηλικία και έχουν διατηρήσει εξαιρετική υγεία.

Είναι εκπληκτικά παραδείγματα ηλικιωμένων ανθρώπων, πολλοί από αυτούς είναι πιο γρήγοροι, πιο γυμνασμένοι και πιο δυνατοί από τον ίδιο σε πολλές από τις μετρήσεις που γίνονται στο εργαστήριο, παρόλο που έχουν σχεδόν διπλάσια ηλικία από αυτόν.

«Ενώ γνωρίζουμε ότι η δια βίου άσκησή τους σχετίζεται με την ασυνήθιστα καλή υγεία τους μέχρι την τρίτη ηλικία, δεν μπορούμε να πούμε ακόμη άμεσα ότι το ένα προκαλεί το άλλο. Θα μπορούσε να είναι ότι οι ιδιαίτερα δραστήριοι άνθρωποι προστατεύονται από χρόνιες ασθένειες όπως ο καρκίνος, ο διαβήτης και οι καρδιακές παθήσεις. Αλλά θα μπορούσε επίσης να είναι ότι αυτοί οι άνθρωποι εξακολουθούν να είναι δραστήριοι μέχρι την τρίτη ηλικία, καθώς δεν έχουν προσβληθεί από καρκίνο, διαβήτη ή καρδιακές παθήσεις νωρίτερα στη ζωή τους», λέει.

Αντίθετα, θα μπορούσε να υπάρχει κάποιος άγνωστος τρίτος παράγοντας που δεν έχουμε ακόμη εντοπίσει σχετικά με αυτούς τους ανθρώπους, ο οποίος και τους διατηρεί υγιείς και ξεχωριστά τους κρατάει σε άσκηση, προσθέτει.

Διαβασε ακομα

Θες να φτάσεις τα 100; Φάε σαν Ικαριώτης

Για λόγους σαφήνειας, υπάρχουν πράγματα που επιστήμονες θα πουν με προσεκτικές επιφυλάξεις, σε επιστημονική γλώσσα, τα οποία πιθανότατα θα σε βοηθήσουν να ζήσεις περισσότερο. Το να είσαι πολύ σωματικά δραστήριος, να μην τρως πολύ και να μην καπνίζεις είναι όλα σε αυτόν τον κατάλογο, μαζί με το να έχεις γενικά μια θετική προοπτική στη ζωή, και φυσικά το να διαλέγεις τους σωστούς γονείς και παππούδες.

Η συνάφεια δεν ισούται με την αιτιότητα. Αυτό το σημείο σφυρηλατείται αμείλικτα στους φοιτητές των θετικών επιστημών. Έτσι λειτουργεί ο εγκέφαλός μας, βλέπουμε ένα μοτίβο μεταξύ δύο μεταβλητών και υποθέτουμε ότι συνδέονται με κάποιο τρόπο. Αλλά συχνά, όπως και στην περίπτωση της προκατάληψης της επιβίωσης, δεν εξετάζουμε όλα τα δεδομένα και έτσι βρίσκουμε μοτίβα εκεί που δεν υπάρχουν.

Με πληροφορίες από The Conversation