Οι χιμπατζήδες χρησιμοποιούν τη χωροχρονική γνώση για την αναζήτηση φρούτων, θυμούμενοι τις θέσεις των δέντρων και τις εποχές καρποφορίας. Ωστόσο, η χωροχρονική γνώση πίσω από την εκμετάλλευση άλλων τροφών έχει μελετηθεί σπάνια. Τώρα οι επιστήμονες διερευνούν αν οι χιμπατζήδες χρησιμοποιούν τη μνήμη για να εκμεταλλευτούν κρυφές, υπόγειες φωλιές μυρμηγκιών.

Η σχετική μελέτη διεξήχθη από το Ινστιτούτο Jane Goodall της Ισπανίας (IJGE) και το Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης (UB), και δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο περιοδικό Communications Biology. Το 2009, στην περιοχή Ντιντεφέλο, στη Σενεγάλη, η ομάδα εγκατέστησε κρυφές κάμερες για να μάθει περισσότερα για τους χιμπατζήδες που προσπαθεί να προστατεύσει. Ένας από τους κύριους στόχους αυτής της έρευνας είναι να κατανοήσει πώς καταφέρνουν αυτά τα ζώα να επιβιώσουν στο δύσκολο περιβάλλον του Ντιντεφέλο.

Αν και συνήθως συνδέουμε τους χιμπατζήδες με τα πυκνά τροπικά δάση, οι συνθήκες είναι πολύ διαφορετικές στις σαβάνες της Δυτικής Αφρικής. Σχεδόν δεν πέφτει σταγόνα βροχής για επτά μήνες. Οι απέραντες εκτάσεις ξεραίνονται και τα δέντρα που δεν βρίσκονται κοντά σε πηγές νερού χάνουν τα φύλλα τους. Είναι ένας τόπος ζέστης και σκόνης, όπου το μόνο καταφύγιο προσφέρεται από τα δάση (gallery forests) κατά μήκος των ποταμών. Όταν τελικά έρχονται οι βροχές, πολλές περιοχές πλημμυρίζουν και το κίτρινο δίνει τη θέση του στο πράσινο. Σε λίγες μέρες, το τοπίο μεταμορφώνεται πλήρως.

Κατά την ξηρή περίοδο, οι χιμπατζήδες εκμεταλλεύονται κάθε διαθέσιμο πόρο τροφής, ακόμη και αν η πρόσβαση σ’ αυτόν μπορεί να είναι περίπλοκη ή ακόμη και επώδυνη, όπως συμβαίνει με τα μυρμήγκια λεγεωνάριους. Σε αντίθεση με τους τερμίτες, οι οποίοι χτίζουν ορατούς λόφους από χώμα, αυτά τα μυρμήγκια ζουν σε υπόγειες μυρμηγκοφωλιές, γεγονός που καθιστά δύσκολο τον εντοπισμό τους. Έχουν επίσης μια ιδιαίτερη προτίμηση στο να σκαρφαλώνουν σε ζεστά σώματα μέχρι να φτάσουν στα γεννητικά όργανα. Μέχρι τη στιγμή που κάνουν την πρώτη τους δαγκωνιά, το ζώο είναι καλυμμένο από αυτά.

Στο Ντιντεφέλο, οι φωλιές μυρμηγκιών είναι σπάνιες και εντοπίζονται κυρίως στα συγκεκριμένα δάση. Το IJGE είχε εγκαταστήσει μερικές από τις κάμερες του σε αυτές τις περιοχές, καταγράφοντας για πρώτη φορά χιμπατζήδες που τρέφονται με μυρμήγκια λεγεωνάριους. Αυτό οδήγησε σε ένα βασικό ερώτημα: Πώς καταφέρνουν να εκμεταλλευτούν μια τόσο επικίνδυνη τροφή;

Ο Ανδρέας Σάντσεθ Μεγκίας ταξίδεψε στο Ντιντεφέλο για να διερευνήσει ως μέρος της μεταπτυχιακής του διατριβής. Όπως εξηγεί στην EL PAÍS, η χρήση εργαλείων είναι κρίσιμη: «Φτιάχνουν εργαλεία από κλαδιά που απογυμνώνουν. Μερικές φορές τροποποιούν τα άκρα τους, σχίζοντας το φλοιό με το στόμα τους. Μόλις βρουν το τέλειο ξύλο, το βάζουν στην τρύπα όπου βρίσκονται τα μυρμήγκια. Το τραβούν επανειλημμένα μέσα και έξω μέχρι να ανέβουν αρκετά μυρμήγκια στο ξύλο. Στη συνέχεια το τραβούν έξω και τρώνε τα μυρμήγκια».

Η μελέτη επέτρεψε στην ερευνητική ομάδα να παρατηρήσει ότι κάποιοι χιμπατζήδες επισκέπτονται τις ίδιες φωλιές μυρμηγκιών επανειλημμένα με την πάροδο του χρόνου. Η Χίλα, μία θηλυκή χιμπατζής, ήταν μία από τις πιο επίμονες. Κατά τη διάρκεια της έρευνας, που διήρκεσε πέντε χρόνια, επισκεπτόταν την ίδια φωλιά για 25 ημέρες. «Μερικές φορές τα μυρμήγκια παραμένουν για μέρες στο ίδιο μέρος, αν και οι χιμπατζήδες πηγαίνουν εκεί κάθε μέρα για να τα φάνε», λέει ο Σάντσεθ Μεγκίας. «Ρισκάρουν να δεχτούν επίθεση από τους χιμπατζήδες, αλλά προτιμούν να μείνουν σε αυτό το σημείο γιατί είναι δύσκολο να βρουν άλλο. Πρέπει συνεχώς να ζυγίζουν τα πράγματα», προσθέτει.

Διαβασε ακομα

Η Jane Goodall έγινε φίλη με τους χιμπατζήδες για να «ξεκλειδώσει» τα μυστικά των ανθρώπων

Ωστόσο, είναι επίσης συχνό το φαινόμενο τα μυρμήγκια να αφήνουν προσωρινά την κατοικία τους. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της υγρής περιόδου, οι φωλιές μπορεί να πλημμυρίσουν, αναγκάζοντας τα μυρμήγκια να μετακινηθούν. Την επόμενη χρονιά, μπορεί να επιστρέψουν στην ίδια περιοχή. Παρά αυτές τις αλλαγές, οι χιμπατζήδες επιστρέφουν ξανά και ξανά στις φωλιές. «Είναι εντυπωσιακό ότι θυμούνται τα ακριβή σημεία όπου βρίσκονται τα μυρμήγκια, γιατί δεν είναι ορατά με γυμνό μάτι», λέει η Αντριάνα Ερνάντες-Αγκιλάρ, συνδιευθύντρια της έρευνας στο IJGE, μαζί με την Σέρα Χούντερ καθηγήτρια στο UB.

Σε αρκετά βίντεο, η Χίλα φτάνει στη φωλιά των μυρμηγκιών συνοδευόμενη από τα μικρά της. Σύμφωνα με την Ερνάντες-Αγκιλάρ, η κοινωνική μάθηση μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο σε αυτή τη συμπεριφορά. «Αν και είναι πολύ δύσκολο να αποδείξουμε ότι οι μητέρες διδάσκουν ενεργά τα παιδιά τους, τα διδάσκουν παθητικά, επιδεικνύοντας συμπεριφορές για να τις παρατηρήσουν τα μικρά τους. Όπως τα μωρά μαθαίνουν τα καλύτερα μέρη για να κοιμηθούν, έτσι μπορεί να μάθουν και πού βρίσκονται τα μυρμήγκια και πώς να τα βρουν».

Σε μερικές περιπτώσεις, οι χιμπατζήδες φτάνουν στη φωλιά κρατώντας το εργαλείο που θα χρησιμοποιήσουν στο στόμα τους. Σύμφωνα με τον Ζοσέπ Καλ, καθηγητή της Εξελικτικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σεντ Άντριους, αυτή η τάση είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα: «Από τη μία πλευρά, η προγραμματισμένη μεταφορά εργαλείων υποδηλώνει ότι όχι μόνο θυμούνται ότι υπάρχει τροφή εκεί, αλλά και τον τύπο της τροφής που θα βρουν. Αυτή η ικανότητα έχει αποδειχθεί πολλές φορές σε αιχμαλωσία, αλλά παρατηρείται λιγότερο συχνά στην άγρια φύση», λέει ο Καλ.

Αυτές οι παρατηρήσεις από τη μελέτη είναι σημαντικές για την κατανόηση της εξέλιξης της νοημοσύνης, συμπεριλαμβανομένης της ανθρώπινης νοημοσύνης. Πιστεύεται ότι οι πρώτοι άνθρωποι ζούσαν σε περιβάλλοντα παρόμοια με το Ντιντεφέλο, και αυτά τα εποχιακά οικοσυστήματα συνδέονται συχνά με την ανάπτυξη σύνθετων γνωστικών ικανοτήτων στους πρωτεύοντες. «Είναι πιθανό οι σημαντικές αλλαγές στο περιβάλλον να κάνουν δύσκολη τη μνήμη των θέσεων όπου έχει βρεθεί τροφή στο παρελθόν. Αυτό θα μπορούσε ενδεχομένως να οδηγήσει τα είδη στην ανάπτυξη πιο συνεπούς μνήμης», εξηγεί ο Καλ.

Διαβασε ακομα

Οι χιμπατζήδες συμπεριφέρονται αλλιώς όταν έχουν κοινό

Σύμφωνα με την Ερνάντες-Αγκιλάρ, η μελέτη υπογραμμίζει τη σημασία της διατροφής με έντομα στην γνωστική ανάπτυξη των πρωτευόντων, ειδικά αυτών που ζουν στη σαβάνα. «Οι χιμπατζήδες του Ντιντεφέλο κυνηγούν μαϊμούδες, αν και αυτό δεν είναι συνηθισμένο. Οι περισσότερες από τις πρωτεΐνες τους προέρχονται από έντομα. Αυτές οι τροφές είναι ζωτικής σημασίας για αυτούς, όχι μόνο για την προμήθεια πρωτεϊνών, αλλά και για το περιεχόμενό τους σε μεταλλικά στοιχεία. Κατά την ξηρή περίοδο, οι θερμοκρασίες είναι πολύ υψηλές και χρειάζονται τα μεταλλικά στοιχεία όσο και εμείς», λέει.

Ο κύριος στόχος του IJGE στη Σενεγάλη είναι να αποτρέψει την εξάλειψη των χιμπατζήδων. Η έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο Ντιντεφέλο δεν παρέχει μόνο πληροφορίες για τη συμπεριφορά και τις γνωστικές ικανότητες αυτών των πρωτευόντων, αλλά βοηθά επίσης να προσδιοριστούν οι βασικοί πόροι που χρειάζονται για να επιβιώσουν σε αυτό το ακραίο οικοσύστημα. Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό για τη σωστή προσαρμογή των προσπαθειών για τη διατήρησή τους.