Σε μία σύντομη περίοδο μόλις πέντε ετών, από το 2016 έως το 2021, καταναλώσαμε 582 δισεκατομμύρια τόνους υλικών – ή περισσότερο από το 75% των υλικών που καταναλώθηκαν σε ολόκληρο τον 20ό αιώνα.

Όπως αναφέρεται στην έκθεση Circularity Gap Report 2024, η σύγχρονη οικονομία στηρίζεται σε πρακτικές που έχουν οδηγήσει σε εκθετική αύξηση της κατανάλωσης υλικών, της ρύπανσης και της παραγωγής αποβλήτων. Τα παραπάνω, βέβαια, οδηγούν σε μη βιώσιμες πιέσεις στα οικοσυστήματα και τη βιοϊκανότητα της Γης.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα, ωστόσο, όπως αναφέρουν οι επιστήμονες είναι πως οι άνθρωποι έχουμε «κανονικοποιήσει» τα σαββατιάτικα ψώνια και την καθημερινή παραλαβή πακέτων από online παραγγελίες, τρέχουμε να προλάβουμε «ευκαιρίες» την Black Friday, ενώ παράλληλα το unboxing στα social media έχει μετατραπεί σε μία άκρως διασκεδαστική δραστηριότητα που, όμως, απέχει παρασάγγας από τις πρακτικές που φέρνουν ουσιαστική ψυχική ανάταση και ευεξία στους ανθρώπους.

Οι ειδικοί, άλλωστε, προειδοποιούν: το ανελέητο shopping δεν είναι η λύση στα βαθύτερα προβλήματα που μαστίζουν τους πολίτες μίας σύγχρονης κοινωνίας. Ενδεχομένως να δίνει μία παροδική ευχαρίστηση αλλά, στο τέλος της ημέρας, είναι εντελώς διαφορετικές οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν να καταπολεμήσει ένας άνθρωπος το άγχος και τις πιέσεις που δέχεται καθημερινά, ώστε να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις.

Όπως και να έχει, όπως αναφέρει η ιστοσελίδα ramseysolutions, από το 2020, οι παρορμητικές αγορές μας έχουν αυξηθεί κατά 72%, δείχνοντας πια ότι είναι επιτακτική ανάγκη να κοντρολάρουμε την ανεξέλεγκτη ανάγκη για την απόκτηση όλο και περισσότερων αγαθών που ξεπετάγονται στο feed μας.

Ηλεκτρονικά απόβλητα

Υπάρχει μια εγγενής σύγκρουση μεταξύ του καπιταλιστικού συστήματος και της κυκλικής οικονομίας. Αυτό γίνεται πιο έντονα εμφανές στη βιομηχανία γρήγορης μόδας.

Η κυκλική οικονομία είναι ένα μοντέλο που περιλαμβάνει την κοινή χρήση, τη μίσθωση, την επαναχρησιμοποίηση, την επισκευή, την ανακαίνιση και την ανακύκλωση των υπαρχόντων υλικών και προϊόντων για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Με τον τρόπο αυτό, παρατείνεται ο κύκλος ζωής των προϊόντων. Στην πράξη, συνεπάγεται τη μείωση των αποβλήτων στο ελάχιστο. Καθώς οι μεγάλες εταιρείες υιοθετούν περιβαλλοντικούς, κοινωνικούς και διοικητικούς στόχους, πρέπει επίσης να αναμορφώσουν τις αντίστροφες αλυσίδες εφοδιασμού τους, ώστε να «αποσυναρμολογούν» τα επιστρεφόμενα αγαθά, να εξοικονομούν πολύτιμα υλικά και να τα επαναχρησιμοποιούν -ή εναλλακτικά να ανακατασκευάζουν και να μεταπωλούν τα αγαθά που μπορούν να επισκευαστούν.

Σε ορισμένες βιομηχανίες, όπως οι ηλεκτρονικές, η νομοθεσία απαιτεί τη μείωση των ηλεκτρονικών αποβλήτων. Ωστόσο, το 2022, ο κόσμος παρήγαγε 62 εκατομμύρια μετρικούς τόνους ηλεκτρονικών αποβλήτων, σύμφωνα με το Global E-waste Monitor των Ηνωμένων Εθνών.

Αυτά τα απόβλητα θα μπορούσαν να γεμίσουν περισσότερα από 1,5 εκατομμύρια φορτηγά 40 μετρικών τόνων, τα οποία, αν τοποθετούνταν το ένα πίσω από το άλλο, θα σχημάτιζαν μια αλυσίδα αρκετά μεγάλη για να «αγκαλιάσει» τον Ισημερινό.

Διαβασε ακομα

Η λύση για τα πλαστικά μιας χρήσης είναι εδώ και δεν τη λες και τρελή

Επιδεικτική κατανάλωση

Στον κλάδο της ένδυσης, τα απόβλητα που παράγονται από τις αλυσίδες γρήγορης μόδας είναι ιδιαίτερα ύπουλα, καθώς εξάγονται σε αναπτυσσόμενες χώρες, σχηματίζοντας «βουνά» από ρούχα, παπούτσια και αξεσουάρ που, πολλές φορές είναι τόσο ογκώδη που δορυφόροι του διαστήματος μπορούν και καταγράφουν εικόνες, όπως στην περίπτωση της ερήμου Ατακάμα στη Χιλή.

Οι επιχειρήσεις, φυσικά, επιδιώκουν να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους – οπότε το «βάρος της ευθύνης» πέφτει στον καταναλωτή, αφού το αν οι άνθρωποι χρειάζονται πραγματικά όλα αυτά τα αγαθά ή όχι είναι ένα άλλο θέμα.

Σύμφωνα με τον Μη Κερδοσκοπικό Οργανισμό (ΜΚΟ) British Fashion Council, έχουμε αρκετά ρούχα στον πλανήτη για να ντύσουμε τις επόμενες έξι γενεές. Γιατί όμως συβαίνει αυτό;

Το 1899, ο κοινωνιολόγος Thorstein Veblen επινόησε τον όρο «επιδεικτική κατανάλωση» για να εξηγήσει τη δαπάνη χρημάτων για την απόκτηση αγαθών πολυτελείας – ειδικά ως δημόσια επίδειξη πλούτου, κάτι που υπονοεί υψηλή κοινωνική θέση ενώ, σύμφωνα με τους ειδικούς, μπορεί να κάνει ένα άτομο να φαίνεται πιο επιθυμητό.

Στο βιβλίο “The Hidden Persuaders“, που πρωτοεκδόθηκε το 1957, ο συγγραφέας, Vance Packard, διερευνούσε τη χρήση ψυχολογικών τεχνικών από τους διαφημιστές για να προκαλέσουν στο κοινό την επιθυμία να αγοράσει προϊόντα.

Ο Packard, μάλιστα, είχε εντοπίσει οκτώ «επιτακτικές ανάγκες» που οι διαφημιστές υπόσχονταν ότι τα προϊόντα ήταν σε θέση να εκπληρώσουν: αίσθηση δύναμης, συναισθηματική ασφάλεια, επιβεβαίωση της αξίας, ικανοποίηση του εγώ, δημιουργικές διεξόδους, αντικείμενα αγάπης, ρίζες και αθανασία.

Πέφτοντας στην παγίδα

Ο Stuart Trevor, ιδρυτής της εταιρείας “Cats Who Care”, παίρνει πίσω μεταχειρισμένα ρούχα, τα επιδιορθώνει και προσθέτει έξυπνα στοιχεία, μετατρέποντας ένα παντελόνι σε ένα «ξεχωριστό έργο τέχνης».

Για τον ίδιο, «η γρήγορη μόδα είναι χάλια…», αφού οι καταναλωτές θα πρέπει να αγοράζουν ρούχα που είναι «καλά φτιαγμένα και έχουν διάρκεια ζωής».

Χάρη στις καμπάνιες ενημέρωσης για τις fast fashion αλυσίδες, όλο και περισσότερες εταιρείες έχουν αλλάξει την πολιτική τους και έχουν αρχίσει να στρέφονται στη «βιώσιμη μόδα»: Γνωστή γαλλική αλυσίδα, για παράδειγμα, με αθλητικά είδη επιτρέπει στους πελάτες που έχουν αγοράσει σκηνές να τις επιστρέφουν σε κάποιο από τα καταστήματά της για καθαρισμό και επισκευή. Το κόστος, μάλιστα, σύμφωνα με τον Trevor, είναι το μισό σε σχέση με την τιμή μιας καινούργιας σκηνής – κάτι που κάνει καλό και στο περιβάλλον, αλλά και στην τσέπη του καταναλωτή.

Διαβασε ακομα

H fast fashion μοιάζει φθηνή αλλά κοστίζει ακριβά στον πλανήτη

Έτσι, όλο και περισσότερες, πλέον, εταιρείες επιδιώκουν να σχεδιάζουν αγαθά που προσφέρουν όχι μόνο υψηλή απόδοση και αξιοπιστία αλλά είναι και ανθεκτικά, ενώ στη φάση του σχεδιασμού, στόχος είναι επίσης να δημιουργούνται προϊόντα που επισκευάζονται ευκολότερα.

Ωστόσο, το δέλεαρ των χαμηλής ποιότητας προϊόντων που μπορεί κάποιος να παραγγείλει online και να ξεφορτωθεί με μεγάλη ευκολία για να αγοράσει και πάλι κάτι νέο, λίγες μόλις εβδομάδες αργότερα, είναι υπαρκτό – και παρόλο που υπάρχουν άνθρωποι που αντιστέκονται, η πλειοψηφία φαίνεται πως πέφτει στην παγίδα…