Αυτήν την εβδομάδα, οι παγκόσμιοι ηγέτες συγκεντρώνονται στο Μπουσάν της Νότιας Κορέας για να καταρτίσουν μια παγκόσμια συνθήκη για τα πλαστικά, ώστε να προσπαθήσουν να περιορίσουν τη πλαστική ρύπανση που προκαλείται από ένα από τα πιο επικίνδυνα υλικά στον πλανήτη.

Μπορεί ένα τέτοιο γεγονός υψηλού επιπέδου να φαίνεται μακριά από την καθημερινή μας ζωή, όμως τα προϊόντα που χρησιμοποιούμε καθημερινά βρίσκονται στο επίκεντρο των διαπραγματεύσεων. Ορισμένα πλαστικά είναι χειρότερα από άλλα και έχουν μοναδικό αντίκτυπο σε διάφορα μέρη του κόσμου. Ο Guardian παρουσιάζει τους πέντε βασικότερους «ενόχους» της πλαστικής ρύπανσης.

Πλαστικά φακελάκια, Ινδονησία

Το φακελάκι διαδόθηκε σε όλη την Ασία κυρίως από την Unilever τη δεκαετία του 1980 ως ένας τρόπος πώλησης τροφίμων και προϊόντων υγιεινής σε μικρότερες, πιο προσιτές ποσότητες. Αλλά στην Ινδονησία, αντικατέστησαν τις μεγάλες συσκευασίες. Το αποτέλεσμα είναι ότι πλέον πωλούνται 5,5 εκατ. φακελάκια μόνο για απορρυπαντικά στη χώρα, ενώ κάθε πολίτης παράγει 4 κιλά απορριμάτων ετησίως, σύμφωνα με το μη κερδοσκοπικό κίνημα Plastic Diet.

Το πρόβλημα είναι ότι η πολυστρωματική κατασκευή των φακελίσκων – από πλαστικό και μέταλλο – καθιστά σχεδόν αδύνατη την ανακύκλωσή τους. Τα υπερφορτωμένα συστήματα διαχείρισης αποβλήτων διαρρέουν τα φακελάκια στο περιβάλλον, όπου φράζουν τους αγωγούς και συμβάλλουν στις πλημμύρες. Ορισμένα καίγονται ως καύσιμα μαγειρέματος, τα οποία εκπέμπουν τοξικές χημικές ουσίες που εισέρχονται στον αέρα και στα τρόφιμα.

«Η διανομή είναι μαζική. Τα βρίσκουμε ακόμη και σε απομακρυσμένα νησιά της Ινδονησίας», λέει ο Zakiyus Shadicky, επικεφαλής της έρευνας στο Plastic Diet Indonesia.

Η Unilever δήλωσε ότι η αντιμετώπιση των απορριμμάτων από πλαστικά φακελάκια αποτελεί προτεραιότητα για την εταιρεία και ότι μέχρι στιγμής έχει εγκαταστήσει περισσότερους από 1.000 σταθμούς ανακύκλωσης σε όλη την Ινδονησία, εξοικονομώντας περίπου έξι τόνους πλαστικού.

Ρούχα από πολυεστέρα σε Γκάνα και Κένυα

Συνήθως δεν σκεφτόμαστε τα απορριπτόμενα ρούχα ως πλαστική ρύπανση. Όμως, το 60% έως 70% των υφασμάτων κατασκευάζονται από συνθετικές ίνες, όπως ο πολυεστέρας. Αυτό γίνεται πρόβλημα όταν καταλήγει σε μη διαχειριζόμενες χωματερές σε μέρη, όπως η Γκάνα και η Κένυα.

Οι χώρες αυτές δέχονται μεταχειρισμένα ρούχα που διακινούνται από την ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο. Ωστόσο, μια έρευνα του Ιδρύματος Changing Markets Foundation αποκάλυψε ότι στην Κένυα, έως και τα μισά από αυτά τα ενδύματα απορρίπτονται, συχνά επειδή είναι πολύ κατεστραμμένα για να φορεθούν.

Τα ρούχα πετιούνται σε ανοιχτές χωματερές, σταδιακά αποσυντίθενται και μολύνουν τα γύρω εδάφη και ποτάμια. «Το εμπόριο αυτών των μεταχειρισμένων ρούχων από τον παγκόσμιο βορρά στον παγκόσμιο νότο είναι, σε μεγάλο βαθμό, η εξαγωγή πλαστικών αποβλήτων», λέει η Urška Trunk, ανώτερη υπεύθυνη εκστρατείας στο Ίδρυμα Changing Markets.

Διαβασε ακομα

Εκεί που τα σκουπίδια της fast fashion γίνονται υψηλή ραπτική

Σε παγκόσμιο επίπεδο, λιγότερο από το 1% των κλωστοϋφαντουργικών ινών ανακυκλώνεται, οπότε η Trunk ανησυχεί για την αυξανόμενη χρήση συνθετικών ινών, ιδίως από τις 50 μάρκες που εντοπίζονται στην έκθεσή της.

Μία από αυτές ήταν η αγαπητή στους εφήβους Shein, αλλά σύμφωνα με το Changing Markets Foundation, έχει την υψηλότερη αναλογία συνθετικών προς φυσικές ίνες και από τις 50 μάρκες της fast fashion που εξετάστηκαν: τα 4/5 της παραγωγής υλικών της είναι κατασκευασμένα από υφάσματα με βάση τα ορυκτά καύσιμα. «Η πλαστική μόδα είναι πρόβλημα και πρέπει να αντιμετωπιστεί στην πηγή της», λέει ο Trunk.

Η Shein απάντησε λέγοντας ότι «δεσμευόμαστε να βελτιώνουμε συνεχώς τις πρακτικές μας για τη βιωσιμότητα» και πρόσθεσε ότι εργάζεται για την προμήθεια ινών με χαμηλότερο αντίκτυπο, τη χρήση πλεοναζόντων υλικών από άλλες μάρκες και τη μετάβαση σε 31% ανακυκλωμένο πολυεστέρα στα προϊόντα της με την επωνυμία Shein.

Βουνά από μπουκάλια στα νησιά της Καραϊβικής

Κάθε χρόνο στο διεθνή καθαρισμό των ακτών (ICC) του Ocean Conservancy ένας τύπος απορριμμάτων εμφανίζεται σταθερά στα πέντε πρώτα αντικείμενα που συλλέγονται περισσότερο: τα πλαστικά μπουκάλια από ποτά. Ειδικά στην Καραϊβική, εκτιμάται ότι 2.000 πλαστικά αντικείμενα ρυπαίνουν κάθε χιλιόμετρο, εκ των οποίων το 1/5 είναι μπουκάλια. Τα στοιχεία από το ICC δείχνουν ότι μόνο το 2022 και το 2023, οι εθελοντές στο Τρινιντάντ και Τομπάγκο συνέλεξαν 86.410 πλαστικά μπουκάλια – σχεδόν το ήμισυ όλων των πλαστικών απορριμμάτων που συλλέχθηκαν εκεί.

Τα καταναλωτικά πρότυπα, σε συνδυασμό με τη στροφή από τα επαναγεμιζόμενα γυάλινα μπουκάλια σε δοχεία μίας χρήσης τη δεκαετία του 1980, μπορεί να εξηγήσουν την κλίμακα αυτής της ρύπανσης στην Καραϊβική. Αρκετά πλαστικά ξεβράζονται επίσης από άλλες τοποθεσίες στις ακτές της Καραϊβικής.

Υπάρχει όμως και ο ρόλος της αυξανόμενης παραγωγής από εταιρείες όπως η Coca-Cola, η οποία πωλεί περισσότερα από 100 δισεκατομμύρια πλαστικά μπουκάλια ποτών ετησίως. Μελέτη που βασίστηκε σε 1.576 ελέγχους εμπορικών σημάτων σε 84 χώρες διαπίστωσε ότι το 11% των συνολικών πλαστικών αποβλήτων από εμπορικά σήματα προέρχεται από την Coca-Cola, περισσότερο από κάθε άλλη εταιρεία.

Η Coca-Cola απάντησε, λέγοντας ότι σε αρκετές χώρες της Καραϊβικής «καταβάλλουν προσπάθειες για την αύξηση των ποσοστών ανακύκλωσης με τρέχοντα έργα».

Tetra Pak, Βιετνάμ

Την ώρα που οι ζωές μας γεμίζουν πλαστικό, υπάρχει ένας παράγοντας ευεξίας στο να ξεπλένεις αυτά τα χαρτονένια δοχεία που περιέχουν γάλα, σάλτσες ζυμαρικών και σούπες και να τα τοποθετείς στον κάδο ανακύκλωσης. Οι περισσότερες από αυτές τις συσκευασίες κατασκευάζονται από την πολυεθνική εταιρεία συσκευασίας τροφίμων, Tetra Pak.

Όμως, το τακτοποιημένο χάρτινο εξωτερικό τους κρύβει μια πιο σύνθετη αλήθεια: στρώματα χαρτιού, μετάλλου και πλαστικού στο εσωτερικό τους. Τα προϊόντα πολλαπλών υλικών μπορεί να είναι απίστευτα δύσκολο να επεξεργαστούν και τα παγκόσμια ποσοστά ανακύκλωσης της Tetra Pak κυμαίνονται περίπου στο 25%.

Διαβασε ακομα

Το πράσινο ξέπλυμα και η υποκρισία των εταιρειών που παράγουν πλαστικά

Ωστόσο, η εταιρεία ισχυρίζεται ότι οι συσκευασίες της είναι «απλές» στην ανακύκλωση. Το 2018, ο Guardian διεξήγαγε έρευνα στο Βιετνάμ, η οποία έδειξε ότι τα συστήματα ανακύκλωσης δεν είναι κατάλληλα για την επεξεργασία του πολύπλοκου αυτού υλικού, σε συνδυασμό με την περιορισμένη διαχείριση των αποβλήτων. Αυτό δημιούργησε ένα σενάριο όπου τα Tetra Paks γέμιζαν τις παραλίες της χώρας ή αποτεφρώνονταν.

Ένας εκπρόσωπος της Tetra Pak απάντησε, λέγοντας ότι οι συσκευασίες της «μπορούν και ανακυκλώνονται όπου υπάρχουν υποδομές συλλογής, διαλογής και ανακύκλωσης σε κλίμακα». Η εταιρεία πρόσθεσε ότι στο Βιετνάμ εργάζεται για την επίτευξη του στόχου ανακύκλωσης χαρτοκιβωτίων σε ποσοστό 15% που επιβάλλει η κυβέρνηση και ότι από το 2018 έχει επενδύσει σε τοπικά εργοστάσια για να αυξήσει την ικανότητα ανακύκλωσής τους.

Υγρά μαντηλάκια, Ηνωμένο Βασίλειο

Κάθε χρόνο, το Ηνωμένο Βασίλειο απορρίπτει 11 δισεκατομμύρια υγρά μαντηλάκια, αλλά αυτό το πανταχού παρόν σύμβολο της προσωπικής καθαριότητας έχει μια ρυπογόνο υπόγεια πλευρά.

Πολλά μαντηλάκια κατασκευάζονται με συνθετικές ίνες όπως ο πολυεστέρας, οι οποίες χρειάζονται χρόνια για να αποσυντεθούν. Όταν τα μαντηλάκια ξεπλένονται, συσσωρεύονται στους υπονόμους, μαζεύουν λίπος και πήζουν με άλλα απόβλητα σχηματίζοντας γιγαντιαία «fatbergs» που φράζουν τους σωλήνες – όπως το τέρας των 35 τόνων που αντλήθηκε από τους σωλήνες του Λονδίνου τον Μάιο. Πέρυσι, η Marine Conservation Society (MCS) καθάρισε 21.000 υγρά μαντηλάκια από παραλίες σε όλο το Ηνωμένο Βασίλειο και τα νησιά της Μάγχης.

Το 2024, η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου ψήφισε νομοθεσία για την απαγόρευση των υγρών μαντηλιών με πλαστικό, δίνοντας στους κατασκευαστές 18 μήνες προθεσμία για να προσαρμόσουν τα προϊόντα τους. «Πρέπει να το δούμε αυτό να εφαρμόζεται το συντομότερο δυνατό, ώστε να μειωθεί η ποσότητα του πλαστικού που φράζει τους σωλήνες μας», λέει η Catherine Gemmell, υπεύθυνη πολιτικής και υπεράσπισης της MCS.

Πολλοί κατασκευαστές έχουν στραφεί σε υλικά χωρίς πλαστικό υπό το πρίσμα της νομοθεσίας. Ωστόσο, το Ηνωμένο Βασίλειο θα συνεχίσει να επιτρέπει να κατασκευάζονται υγρά μαντηλάκια στο Ηνωμένο Βασίλειο, τα οποία στη συνέχεια θα εξάγονται σε χώρες με χαλαρότερους κανονισμούς.

Αυτό είναι ένα καλό παράδειγμα του γιατί χρειάζονται παγκόσμιοι έλεγχοι, λέει η Anja Brandon, διευθύντρια πολιτικής για τα πλαστικά στο Ocean Conservancy. «Εδώ είναι που η [παγκόσμια συνθήκη για τα πλαστικά] έχει δυνητική αξία, στην εισαγωγή εναρμονισμένων κανόνων για όλους, ώστε όλοι να έχουν το ίδιο σύνολο προϊόντων που περιορίζουμε ή απαγορεύουμε».