Η ολική έκλειψη του Ηλίου στις 8 Απριλίου χαρακτηρίζεται το σημαντικότερο αστρονομικό γεγονός του 2024, αν και θα είναι ορατή μόνο από τη βόρεια Αμερική. Πρόσφατη έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα πως αυτό το φαινόμενο μπορεί να έχει ισχυρό αντίκτυπο στην ψυχολογία μας, προκαλώντας το συναίσθημα του δέους.

Υπάρχουν λίγα γεγονότα που προκαλούν μεγαλύτερο δέος από μια σειρά ουράνιων συμπτώσεων που μας επιτρέπουν να ζήσουμε μια ολική έκλειψη ηλίου.

Βασίζεται στο ότι η Σελήνη έχει το ακριβές μέγεθος και την ακριβή απόσταση από τη Γη και βρίσκεται στη σωστή τροχιά για να περάσει μπροστά από τον Ήλιο και να αποκλείσει εντελώς το φως του για κάποια ώρα.

Η παρακολούθηση ενός τέτοιου εκπληκτικού γεγονότος θα μπορούσε, σύμφωνα με την έρευνα, να μας εμπνεύσει όλους να βρούμε μεγαλύτερη ταπεινότητα και φροντίδα για τους άλλους.

«Οι άνθρωποι μπορεί να είναι περισσότερο συνδεδεμένοι – μπορεί να λένε ότι έχουν στενότερους κοινωνικούς δεσμούς με άλλους – και αισθάνονται περισσότερο συνδεδεμένοι με την κοινότητά τους», λέει ο Sean Goldy, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins, ο οποίος έχει ερευνήσει τις ψυχολογικές επιπτώσεις της έκλειψης του 2017.

Διαβασε ακομα

Γιατί η έκλειψη Ηλίου του 2024 θα είναι μια διαφορετική εμπειρία

Το σοκ της απεραντοσύνης

Το δέος, το οποίο για πολύ καιρό παραμελούνταν από την επιστημονική μελέτη, έχει γίνει όλο και πιο μοντέρνος τομέας επιστημονικής μελέτης τις τελευταίες δύο δεκαετίες.

Ορίζεται ως το αίσθημα θαυμασμού και έκπληξης, που προκαλείται από την αντίληψη της απεραντοσύνης που μας αφήνει να αισθανόμαστε μικροί σε σύγκριση με αυτήν.

«Είναι ένα συναίσθημα που νιώθεις όταν αντιλαμβάνεσαι κάτι που είναι τεράστιο και το οποίο αμφισβητεί την άποψή σου για τον κόσμο», λέει η Jennifer Stellar, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο. «Είναι το συναίσθημα που έχεις απέναντι σε ένα αντικείμενο ή ένα πρόσωπο που είναι τόσο εξαιρετικό που ξεπερνάει την κατανόηση».

Το αποτέλεσμα μπορεί να αλλάξει τη ζωή. Όπως γράφει ο Dacher Keltner, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο Berkeley της Καλιφόρνιας, στο βιβλίο του Awe, το αίσθημα του δέους μπορεί να ηρεμήσει «την γκρινιάρα, αυτοκριτική, αυταρχική και συνειδητή φωνή του εαυτού μας, ή αλλιώς το εγώ μας και μας δίνει τη δυνατότητα να συνεργαζόμαστε, να ανοίγουμε το μυαλό μας στα θαύματα και να βλέπουμε τα βαθιά μοτίβα της ζωής».

Αυτός είναι ένας μεγάλος ισχυρισμός, αλλά ο Keltner και οι συνάδελφοί του έχουν συγκεντρώσει μεγάλο όγκο στοιχείων για να τον υποστηρίξουν. Σε ένα τυπικό εργαστηριακό πείραμα, οι ψυχολόγοι μπορεί να ζητήσουν από τους συμμετέχοντες να δουν εντυπωσιακά βίντεο φυσικών φαινομένων πριν συμπληρώσουν ερωτηματολόγια και εργασίες που μετρούν οποιαδήποτε αλλαγή στη νοοτροπία και τη συμπεριφορά.

Σκεφτείτε μια μελέτη από το 2018 που εξέτασε τις επιδράσεις του δέους στην ταπεινότητα. Η ερευνητική ομάδα ζήτησε από τους μισούς συμμετέχοντες να παρακολουθήσουν ένα σύντομο βίντεο που έκανε αργό ζουμ από τη Γη στο ευρύτερο Σύμπαν.

Οι υπόλοιποι παρακολούθησαν ένα χαλαρωτικό κλιπ που έδειχνε πώς να χτίσουν έναν φράχτη. Στη συνέχεια, ζητήθηκε και από τις δύο ομάδες να αφιερώσουν δύο λεπτά γράφοντας πρώτα για τα δυνατά τους σημεία και στη συνέχεια για τις αδυναμίες τους.

Όπως είχε υποτεθεί, οι συμμετέχοντες που είχαν παρακολουθήσει το διαστημικό βίντεο είχαν περισσότερες πιθανότητες να βιώσουν δέος και στις προσωπικές τους δηλώσεις ανέφεραν σημαντικά λιγότερα δυνατά σημεία πριν περιγράψουν τις αδυναμίες τους – ένδειξη ταπεινότητας.

Σε μια άλλη μελέτη από την ίδια ερευνητική εργασία, οι ερευνητές ζήτησαν από το ένα τρίτο των συμμετεχόντων να θυμηθούν μια φορά που είχαν νιώσει δέος. Το άλλο ένα τρίτο θυμήθηκε μια φορά που είχε διασκεδάσει με κάτι αστείο, ενώ οι υπόλοιποι θυμήθηκαν ένα αδιάφορο ταξίδι για να αγοράσουν τα ψώνια τους.

Στη συνέχεια, οι συμμετέχοντες απάντησαν σε μια σειρά ερωτήσεων που αξιολογούσαν πόσο, σε μια κλίμακα από το 0 έως το 100%, διάφοροι παράγοντες είχαν συμβάλει στα επιτεύγματα της ζωής τους.

Σε αυτούς περιλαμβάνονταν τα δικά τους ταλέντα ή εξωτερικές δυνάμεις όπως η τύχη ή ο Θεός. Θα περίμενε κανείς ότι κάποιος με μεγαλύτερη ταπεινότητα θα ήταν πιο πιθανό να αναγνωρίσει αυτές τις εξωτερικές δυνάμεις – και αυτό ακριβώς ανακάλυψαν οι ερευνητές για τους συμμετέχοντες που είχαν προετοιμαστεί να νιώθουν δέος.

«Αυτό είναι λογικό αν το δέος μειώνει την αυτοπεποίθηση και την αυτοσυγκέντρωση», λέει η Stellar. «Το εγώ μας καθοδηγεί τις αντιλήψεις μας και τη λήψη αποφάσεων, αλλά όταν νιώθεις ένα αυτο-υπερβατικό συναίσθημα όπως το δέος, μειώνει τη δύναμη που έχει πάνω σου».

Διαβασε ακομα

Ολική έκλειψη Ηλίου: Πώς συνδέεται με την αύξηση τροχαίων δυστυχημάτων

Θολά όρια

Εκτός από το να μας κάνει πιο ταπεινούς ως προς τις ικανότητές μας, η συρρίκνωση του εγώ μπορεί επίσης να μας βοηθήσει να δούμε τους άλλους ανθρώπους υπό νέο πρίσμα.

«Όταν έχω μειωμένη εστίαση στον εαυτό μου, τα όρια ανάμεσα σε σένα και σε μένα μπορούν να θολώσουν. Μπορεί να μας βλέπω όλους ως μέρος του ιστού της ανθρωπότητας», λέει η Stellar.

Σε αυτή την κατεύθυνση, οι ερευνητές ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να απεικονίσουν πόσο κοντά αισθάνονται στην κοινότητά τους. Τους δόθηκαν ζεύγη κύκλων – το ένα από τα οποία αντιπροσώπευε τον εαυτό τους, ενώ το άλλο αντιπροσώπευε τους ανθρώπους γύρω τους. Οι εικόνες μοιάζουν λίγο με ένα διάγραμμα Venn, με το ποσό της επικάλυψης να αντιπροσωπεύει τη δύναμη της σύνδεσης με την κοινότητα και τη σημασία της στη συνολική τους ταυτότητα.

Η μέθοδος μπορεί να ακούγεται λίγο μυστικοπαθής, αλλά είναι ένα τυπικό μέτρο της κοινωνικής σύνδεσης, ενώ αφού είδαν ένα βίντεο που προκαλούσε δέος, οι συμμετέχοντες επέλεξαν κύκλους με σημαντικά μεγαλύτερη επικάλυψη.

Παρόμοια αποτελέσματα βλέπουμε σε μια μελέτη της S Katherine Nelson-Coffey, ψυχολόγου στο Πανεπιστήμιο της Νέας Νότιας Ουαλίας στην Αυστραλία, και των συνεργατών της, οι οποίοι ζήτησαν από μια ομάδα 47 συμμετεχόντων να κάνουν μια εικονική διαστημική βόλτα, συνοδευόμενη από ένα ηχητικό κλιπ που αφηγείται ένα κείμενο προσαρμοσμένο στο βιβλίο του Carl Sagan «Pale Blue Dot».

Αυτοί οι συμμετέχοντες είχαν σημαντικά περισσότερες πιθανότητες να υποστηρίξουν δηλώσεις όπως «ένιωσα πιο κοντά στους άλλους και σε όλη την ανθρωπότητα» από μια άλλη ομάδα ανθρώπων, οι οποίοι αντί αυτού είχαν κοιτάξει ένα μικρό μοντέλο της Γης και του Πλούτωνα.

Η πρόκληση δέους μπορεί ακόμα και να ωθήσει τους ανθρώπους σε πιο αλτρουιστική συμπεριφορά.

Ο Paul Piff, καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Irvine, και οι συνεργάτες του ζήτησαν από τους ανθρώπους να παρακολουθήσουν ένα απόσπασμα από τη σειρά του BBC Planet Earth. Στη συνέχεια ήταν πιο πιθανό να μοιραστούν λαχνούς για μια κλήρωση 100 δολαρίων, σε σύγκριση με άτομα που είχαν παρακολουθήσει σκηνές από την κωμωδία του BBC Walk on the Wild Side.

Διαβασε ακομα

Κλείνουν σχολεία για την ολική έκλειψη ηλίου στις ΗΠΑ, ειδικές πτήσεις από αεροπορικές εταιρείες

Ο επισκιασμένος εαυτός

Όσο ενδιαφέροντα και αν είναι αυτά τα πειράματα, μπορεί να μην αντικατοπτρίζουν απαραίτητα τις αυθόρμητες αντιδράσεις των ανθρώπων σε φυσικά φαινόμενα εκτός εργαστηρίου – μια ανησυχία που προβλημάτισε τον Sean Goldy όταν ξεκίνησε το διδακτορικό του. «Έψαχνα έναν τρόπο να μελετήσω ανθρώπους που βίωναν κάτι πραγματικά σημαντικό», λέει.

Η έκλειψη του 2017 έδωσε μια απάντηση. Η σπάνια ευθυγράμμιση της Σελήνης και του Ήλιου – με αποτέλεσμα ένα εντυπωσιακό στέμμα – φαινόταν πολύ πιθανό να προκαλέσει αισθήματα δέους. Ακόμα καλύτερα, το γεγονός ήταν πολύ πιθανό να εμπνεύσει αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι οποίες θα μπορούσαν να προσφέρουν την τέλεια ευκαιρία για τη μέτρηση των άμεσων αντιδράσεών τους στο γεγονός.

Για να συλλέξει τα δεδομένα του, ο Goldy στράφηκε στον ιστότοπο κοινωνικής δικτύωσης που παλαιότερα ήταν γνωστός ως Twitter. Εξάγοντας στοιχεία τοποθεσίας από τα προφίλ των χρηστών, ο Goldy μπόρεσε να προβλέψει ποιοι χρήστες του Twitter είχαν παρακολουθήσει την ολική έκλειψη και ποιοι έχασαν το πλήρες θέαμα.

Στη συνέχεια, πραγματοποίησε γλωσσικές αναλύσεις του κειμένου στις ίδιες τις αναρτήσεις. Λέξεις όπως «καταπληκτικό» ή «απίστευτο» θεωρήθηκε ότι αντιπροσωπεύουν δέος, για παράδειγμα, ενώ εκείνες που χρησιμοποιούσαν προσεκτική γλώσσα – «ίσως» και «μπορεί» – αντιπροσώπευαν ταπεινότητα. Η φιλοκοινωνικότητα, εν τω μεταξύ, κωδικοποιήθηκε με λέξεις όπως «φροντίδα» ή «εθελοντισμός», καθώς και με όρους ευγνωμοσύνης και αγάπης.

Τα αποτελέσματα ήταν αρκετά κομψά ώστε να εμπνέουν από μόνα τους απορίες. Οι άνθρωποι που βρίσκονταν στη διαδρομή της έκλειψης είχαν περίπου δύο φορές περισσότερες πιθανότητες να εκφράσουν δέος στα tweets τους.

Διαβασε ακομα

Οι γαλαξίες γίνονται πιο χαοτικοί καθώς γερνούν

Όπως είχε προβλεφθεί, αυτό συνδέθηκε με μεγαλύτερη ταπεινότητα και φιλοκοινωνικότητα. Τα αποτελέσματα φάνηκαν επίσης στις αντωνυμίες των ανθρώπων: Οι άνθρωποι που είχαν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν την έκλειψη ήταν πιο πιθανό να χρησιμοποιήσουν το πρώτο πρόσωπο του πληθυντικού αριθμού – «εμείς» ή «μας» – που αντικατοπτρίζει μια συλλογική εμπειρία, σε σύγκριση με όσους βρίσκονταν εκτός της τροχιάς της έκλειψης.

Ο Goldy τονίζει ότι οι επιπτώσεις ήταν σχετικά βραχύβιες. «Ήταν μόνο μέσα σε ένα 24ωρο». Αλλά ακόμη και οι σύντομες στιγμές ενισχυμένης σύνδεσης θα πρέπει να είναι μια ευπρόσδεκτη ανακούφιση από τις εντάσεις στις καθημερινές μας αλληλεπιδράσεις.

Σε αυτή την εποχή της πόλωσης και του κοινωνικού διχασμού, μπορούμε τουλάχιστον να βρούμε κοινό έδαφος στην έκπληξή μας για το Σύμπαν γύρω μας. Και αυτό αξίζει να το απολαύσουμε αν καταφέρουμε να γίνουμε μάρτυρες του θεάματος στις 8 Απριλίου.

Με πληροφορίες από BBC