Τι γνωρίζουν τα ζώα για τον θάνατο; Πρόκειται για ένα ερώτημα που απασχόλησε και τον Κάρολο Δαρβίνο: «Ποιος μπορεί να πει τι αισθάνονται οι αγελάδες, όταν περιτριγυρίζουν και κοιτάζουν επίμονα τον ετοιμοθάνατο ή νεκρό σύντροφό τους;», είχε αναρωτηθεί ο βιολόγος.

Ωστόσο, για ένα μεγάλο μέρος του 20ού αιώνα, πολλοί επιστήμονες δεν πίστευαν ότι τα ζώα μπορούσαν να κατανοήσουν τη διαφορά μεταξύ ζωής και θανάτου. «Οι μαϊμούδες και οι πίθηκοι δεν αναγνωρίζουν τον θάνατο», είχε γράψει το 1932 ο ειδικός στα πρωτεύοντα Solly Zuckerman, καθώς είχε παρατηρήσει πως τα ζώα συνέχιζαν να συμπεριφέρονται στους «φίλους» τους σαν να είναι ζωντανοί και απλώς να μην αντιδρούν.

Από τότε, όμως, έχει υπάρξει ουσιαστική αλλαγή, ενώ η εμφάνιση ενός νέου επιστημονικού κλάδου, της συγκριτικής θανατολογίας – της μελέτης του τρόπου με τον οποίο τα ζώα και οι άνθρωποι αντιδρούν στον θάνατο, έρχεται να δώσει διαφορετικές ερμηνείες γύρω από το ζήτημα.

Διαβασε ακομα

Οι ελέφαντες κάνουν τελετές ταφής για τα νεκρά μωρά τους

Έχουν επίγνωση του θανάτου;

Το 2010, οι επιστήμονες κατέγραψαν τον θάνατο ενός ηλικιωμένου χιμπατζή. Παρατήρησαν συμπεριφορές από τα μέλη της ομάδας της που υποδηλώνουν ότι έχουν επίγνωση του θανάτου, όπως φροντίδα πριν από τον θάνατο, έλεγχο για σημεία ζωής και αποφυγή του τόπου όπου πέθανε.

Ορισμένοι ειδικοί, όπως ο James Anderson (Τζέιμς Άντερσον), πιστεύουν ότι η συμπεριφορά αυτή υποδεικνύει ότι τα ζώα, όπως οι χιμπατζήδες, έχουν μεγαλύτερη επίγνωση του θανάτου από ό,τι νομίζουμε.

«Χωρίς σύμβολα ή τελετουργίες που σχετίζονται με τον θάνατο, οι χιμπατζήδες δείχνουν αρκετές συμπεριφορές που θυμίζουν τις ανθρώπινες αντιδράσεις στον θάνατο ενός στενού συγγενή», αναφέρουν ο Anderson και οι συνάδελφοί του στο Πανεπιστήμιο του Κιότο, οι οποίοι πλέον θεωρούν πως «η επίγνωση του θανάτου από τους χιμπατζήδες έχει υποτιμηθεί».

Διαβασε ακομα

Είχε δίκιο ο Δαρβίνος ότι τα ζώα έχουν συνείδηση και νιώθουν ό,τι και οι άνθρωποι;

Εννοιολογική αναγνώριση ή απλώς ένστικτο;

Τα μικρά παιδιά μαθαίνουν κάπου ανάμεσα στα τέσσερα με επτά έτη πως ο θάνατος δεν είναι μια προσωρινή ή αναστρέψιμη κατάσταση. Σύμφωνα με μια δημοσίευση του 2004 στο περιοδικό Cognition, τα παιδιά αντιλαμβάνονται τον θάνατο ως «μόνιμη απώλεια δράσης».

Η φιλόσοφος Susana Monsó αναφέρει ότι είναι πολύ πιθανό αρκετά ζώα να μοιράζονται αυτή τη βασική κατανόηση του θανάτου, αν και η απόδειξή της είναι δύσκολη.

Πολλά είδη, συμπεριλαμβανομένων των θηλαστικών, των πτηνών και των εντόμων, φαίνεται να επιδεικνύουν συμπεριφορές που υποδηλώνουν επίγνωση, λέει ο Ross Andersen. «Το δύσκολο είναι να γνωρίζουμε αν αυτές οι συμπεριφορές απορρέουν από μια εννοιολογική αναγνώριση του θανάτου ή αν είναι απλώς ένστικτο».

Ξέρουν πότε θα πεθάνουν;

Και πάλι, η ιδέα ότι τα ζώα μπορεί να αισθάνονται τον επικείμενο θάνατό τους είναι δύσκολο να αποδειχθεί. Οι επιστήμονες μπορούν να μετρήσουν φυσικούς δείκτες, όπως ορμονικές αλλαγές. Για παράδειγμα, οι μπαμπουίνοι παρουσιάζουν αυξήσεις στην κορτιζόλη – μια ορμόνη του στρες – όταν πεθαίνει ένας στενός τους «φίλος». Αλλά η ερμηνεία τέτοιων δεδομένων είναι πολύπλοκη, επειδή άλλοι στρεσογόνοι παράγοντες θα μπορούσαν να προκαλέσουν παρόμοιες ορμονικές αντιδράσεις.

Όπως συνηθίζεται στις ανθρώπινες παρατηρήσεις του θανάτου, η «τελική διαύγεια» – μια έκρηξη ενέργειας λίγο πριν από το θάνατο – φαίνεται να είναι κοινή στα ζώα.

Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να έχει ένα «εξελικτικό όφελος», λέει ο βιολόγος Dr Rupert Sheldrake. «Στην άγρια φύση, ένα ζώο που ενστικτωδώς γνωρίζει ότι πεθαίνει μπορεί να αποσπαστεί από την αγέλη και να απομακρυνθεί, για να πάει κάπου όπου το πτώμα του δεν θα μεταδώσει ασθένειες».

Διαβασε ακομα

Wombat: Εσύ ξέρεις τι είναι ο φασκωλόμυς που μπορεί να σκοτώσει με τα οπίσθιά του;

Τελετουργίες γύρω από τον θάνατο

Πολλά ζώα φαίνεται να επιδεικνύουν τελετουργικές συμπεριφορές απέναντι στους νεκρούς τους. Οι ελέφαντες συγκεντρώνονται γύρω από τα αποβιώσαντα μέλη του κοπαδιού τους, καλύπτοντας μερικές φορές τα πτώματα με κλαδιά και φύλλα.

Τα δελφίνια, επίσης, κρατούν τους νεκρούς συντρόφους τους στην επιφάνεια και οι χιμπατζήδες μερικές φορές ρίχνουν φύλλα πάνω από τους νεκρούς.

Ενώ αυτές οι ενέργειες μοιάζουν με ανθρώπινες συμπεριφορές πένθους, είναι δύσκολο να πούμε αν πρόκειται για εκφράσεις «θλίψης» ή για πρακτικές αντιδράσεις.

Για παράδειγμα, η κάλυψη ενός σώματος μπορεί να βοηθάει στο να κρατηθούν μακριά τα αρπακτικά και όχι να αποτελεί ένδειξη πένθους.

Επιπλέον, πουλιά, όπως τα κοράκια, έχουν παρατηρηθεί να συμμετέχουν σε «κηδείες», όπου συγκεντρώνονται και φωνάζουν δυνατά γύρω από ένα νεκρό κοράκι. Ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι αυτό θα μπορούσε να είναι ένας τρόπος για τα κοράκια να επεξεργάζονται τον κίνδυνο παρά να εκφράζουν την απώλεια.

Μπορούν να αισθανθούν όταν ένας άνθρωπος πεθαίνει;

Υπάρχουν πολλές ανεπίσημες ιστορίες για κατοικίδια ζώα που φαίνεται να μπορούν να καταλάβουν πότε οι άνθρωποι βρίσκονται κοντά στο θάνατο. Ορισμένοι έχουν προτείνει ότι τα σκυλιά, με την εξαιρετική τους όσφρηση, μπορεί να ανιχνεύουν οσμές που σχετίζονται με τη διαδικασία του θανάτου.

Έρευνες, εξάλλου, δείχνουν ότι οι σκύλοι μπορούν να αντιληφθούν τις αλλαγές στα ανθρώπινα συναισθήματα μέσω της οξυδερκούς μύτης και των αυτιών τους. Οι μυρωδιές των ανθρώπων αλλάζουν ανάλογα με τη διάθεσή τους και οι σκύλοι μπορούν να ανιχνεύσουν αυτές τις αλλαγές.

Διαβασε ακομα

Ο σκύλος σου ξέρει πότε σε κυριεύει το στρες και μπορεί να σε βοηθήσει

Μια μελέτη εξέθεσε τα σκυλιά σε χημικά σήματα – φερομόνες που συνδέονται με το φόβο και την ευτυχία. Όταν εκτέθηκαν σε σήματα που σχετίζονται με το φόβο, τα σκυλιά έμειναν πιο κοντά στους ιδιοκτήτες τους από ό,τι στους ξένους. Η μελέτη θα μπορούσε να υποδηλώνει ότι τα σκυλιά αυτά «προσπαθούσαν να ηρεμήσουν τους ιδιοκτήτες τους», αναφέρει το American Kennel Club.

Με πληροφορίες από The Week