Είσαι το ώριμο πρώτο παιδί, το μεσαίο που «μεγάλωσε στον αυτόματο» ή ο βενιαμίν που τους έκανε όλους άνω-κάτω γιατί ήθελε να «περνά πάντα το δικό του»; Εάν θεωρείς ότι η σειρά γέννησης επηρέασε την προσωπικότητα και τον χαρακτήρα σου, μάθε πως οι ψυχολόγοι διαφωνούν, οπότε ήρθε η ώρα να αφήσουμε πίσω μας τα στερεότυπα και σε αυτή την περίπτωση.

Η ιδέα ότι η σειρά γέννησης επηρεάζει την προσωπικότητα ενός παιδιού μπορεί να είναι τόσο παλιά όσο και οι ίδιοι οι άνθρωποι. Άλλωστε, διάφορες κοινωνίες έχουν από καιρό κατηγοριοποιήσει τους ανθρώπους με βάση τη θέση στην οικογένειά τους.

Γεννήσαμε το πρώτο, ανεβαίνουμε κοινωνικά

Σε πολλές αρχαίες κοινωνίες, για παράδειγμα, ο ερχομός του πρώτου παιδιού – και συνεπώς η μετάβαση ενός γονέα στην αρχηγία της οικογένειας – συχνά μεταφραζόταν σε υψηλότερη κοινωνική θέση.

Για τον λόγο αυτό πραγματοποιούνταν και διάφορες τελετές, όπως τα ειδικά λουτρά για τις μητέρες που γέννησαν για πρώτη φορά στη Μικρονησία, στον Ειρηνικό Ωκεανό, και η παραδοσιακή Ιουδαϊκή τελετή “pidyon haben”, κατά την οποία οι γονείς «αγόραζαν» τον πρωτότοκο γιο, πληρώνοντας πέντε ασημένια νομίσματα στον ιερέα.

Η σειρά γέννησης καθόριζε επίσης τα κληρονομικά δικαιώματα και τη βασιλική σειρά διαδοχής, όπως στη βρετανική μοναρχία, η οποία απαιτεί έναν πρωτότοκο «κληρονόμο του θρόνου» και έναν ή περισσότερους «εφεδρικούς», γιατί ποτέ δεν ξέρεις τι γίνεται…

Διαβασε ακομα

«Είσαι τεμπέλης», «είσαι πανέξυπνος»: Πώς οι ταμπέλες εγκλωβίζουν τα παιδιά

Ο οικογενειακός αστερισμός

Η θεωρία που αφορά στη σειρά γέννησης δεν αναπτύχθηκε παρά μόνο στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν ο ψυχολόγος Alfred Adler (Άλφρεντ Άντλερ) διατύπωσε την άποψη πως η σειρά γέννησης επηρεάζει όχι μόνο την κοινωνική θέση, αλλά και την ανάπτυξη και την προσωπικότητα ενός παιδιού.

Γνωστός ως ο πατέρας της ατομικής ψυχολογίας, ο Adler διατύπωσε τη θεωρία ότι ο «οικογενειακός αστερισμός» ενός ατόμου οδηγεί σε προβλέψιμα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας. «Η θέση στην οικογένεια αφήνει ανεξίτηλη σφραγίδα στον τρόπο ζωής του ατόμου», έγραψε ο ψυχολόγος το 1931.

Σύμφωνα με τον Adler, η γέννηση ενός νέου παιδιού στερεί από τα μεγαλύτερα την αμέριστη προσοχή των γονέων τους και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να είναι νευρωτικά. Επιπλέον, είναι πιο επιρρεπή στο συντηρητισμό και έχουν την τάση να μιμούνται τους μεγαλύτερους.

Τα δεύτερα παιδιά, από την άλλη, είναι ανταγωνιστικά, «αρπακτικά της προσοχής», ενώ τα μικρότερα παιδιά είναι κακομαθημένα και τεμπέλικα.

Τέλος, ο Adler διατύπωσε τη θεωρία ότι τα άτομα που μεγαλώνουν χωρίς αδέλφια έχουν «μητρικό σύμπλεγμα» και βρίσκονται σε μία διαρκή αντιπαλότητα με τον πατέρα τους.

Διαβασε ακομα

Γονική ευνοιοκρατία: Γιατί ο μικρός παραπονιέται πως δεν τον αγαπάς όσο την αδελφή του

Δεν φταις εσύ που δεν είσαι καλός στο μπάσκετ

Διάσημος για τις διεθνείς διαλέξεις του, τα δημοφιλή κείμενα ψυχολογίας και τις ψυχοθεραπευτικές τεχνικές του, η επιρροή του Adler εξακολουθεί να αντηχεί σε ολόκληρη την επιστήμη της ψυχολογίας, με αποτέλεσμα, πολλές γενιές επιστημόνων να αφιερώσουν τη ζωή τους προσπαθώντας να αποδείξουν τη θεωρία του για τη σειρά γέννησης.

Μελέτες που έχουν διεξαχθεί από την εποχή του Adler έχουν καταλήξει πως η σειρά γέννησης ενός παιδιού μπορεί, ουσιαστικά, να επηρεάσει τα πάντα: Από το μορφωτικό του επίπεδο μέχρι τη σεξουαλικότητα και την τάση του να αγαπά ή να αντιπαθεί τα ομαδικά αθλήματα.

Ο Frank Sulloway, ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους υποστηρικτές της θεωρίας, εξέτασε ενήλικες επιστήμονες και το έργο και τη σταδιοδρομία τους στις δεκαετίες του 1990 και του 2000 για να αξιολογήσει την επίδραση της σειράς γέννησης.

Διαπίστωσε μία τάση για συντηρητική έρευνα μεταξύ των διάσημων πρωτότοκων επιστημόνων, ενώ πιο ριζοσπαστικές έρευνες, όπως η θεωρία της εξέλιξης και η θεωρία της σχετικότητας, ήταν πιο συχνή μεταξύ διάσημων επιστημόνων που γεννήθηκαν αργότερα στην οικογένεια.

Εντόπισε επίσης διαφορές στους στρατιωτικούς και τους πολιτικούς: Ο Μαξιμιλιανός Ροβεσπιέρος, για παράδειγμα, μία κορυφαία μορφή της Γαλλικής Επανάστασης θεωρήθηκε πιο παθιασμένος και ριψοκίνδυνος επειδή ήταν πρωτότοκος, ενώ σε άλλη περίπτωση θα ήταν αρκετά πιο μετριοπαθής.

Διαβασε ακομα

Γιατί ο εγκέφαλός σου χρειάζεται άλλους ανθρώπους

Ο μεγαλύτερος αδερφός σου μίλησε νωρίτερα! Ε και;

Οι μελέτες που έχουν μεγαλύτερη εφαρμογή στην ανάπτυξη της προσωπικότητας εξετάζουν τα πέντε βασικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας: Τον νευρωτισμό, την εξωστρέφεια, την πνευματική διαθεσιμότητα, την ευχάριστη διάθεση και την ευσυνειδησία

Πιο πρόσφατες μελέτες, ωστόσο, απορρίπτουν τη θεωρία ότι η σειρά γέννησης μπορεί να διαμορφώσει την προσωπικότητά ενός ατόμου: Η Rodica Damian, αναπληρώτρια καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Χιούστον, διεξήγαγε μια από τις μεγαλύτερες τέτοιες μελέτες το 2015, χρησιμοποιώντας δεδομένα από μια διαχρονική έρευνα που εξέταζε πάνω από 440.000 μαθητών λυκείου των ΗΠΑ.

Μετά τον έλεγχο της κοινωνικο-οικονομικής κατάστασης, του φύλου και της ηλικίας, η μελέτη έδειξε ότι «η συσχέτιση μεταξύ της σειράς γέννησης και των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας είναι όσο πιο κοντά στο μηδέν γίνεται», όπως λέει η ίδια.

Μια άλλη μελέτη του 2015 επιβεβαίωσε τα ευρήματα της Damian: Αφού ανέλυσαν τρία εθνικά αντιπροσωπευτικά δείγματα από τις ΗΠΑ, τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γερμανία, οι ερευνητές κατέληξαν ότι δεν βρέθηκε καμία σταθερά επίδραση «της σειράς γέννησης στην εξωστρέφεια, τη συναισθηματική σταθερότητα, την ευχάριστη διάθεση, την ευσυνειδησία ή τη φαντασία».

Ωστόσο, και οι δύο ομάδες ερευνητών βρήκαν στοιχεία για ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό που διέθεταν τα πρωτότοκα παιδιά: Οι μελέτες έδειξαν ότι τα μεγαλύτερα παιδιά είχαν ελαφρώς περισσότερες πιθανότητες να έχουν υψηλή λεκτική νοημοσύνη.

Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι τα πρωτότοκα είναι πιο έξυπνα ή μαθαίνουν πιο εύκολα, λέει η Damian, αλλά ότι – ενδεχομένως – τα πρώτα παιδιά περνούν περισσότερο χρόνο με ενήλικες στην πρώιμη παιδική τους ηλικία με αποτέλεσμα να μιλούν νωρίτερα και να εκφράζονται με μεγαλύτερη άνεση.

Διαβασε ακομα

Οι φιλίες που κάνεις στην εφηβεία μπορούν να αλλάξουν όλη σου τη ζωή

Τι πραγματικά διαμορφώνει την προσωπικότητα;

Η Damian λέει ότι η σύγχρονη έρευνα ουσιαστικά καταρρίπτει τη θεωρία ότι η σειρά γέννησης επηρεάζει την προσωπικότητα – την οποία αποκαλεί «θεωρία ζόμπι» επειδή απλά δεν πεθαίνει. Γιατί λοιπόν η ιδέα εξακολουθεί να μαγεύει το κοινό και γιατί οι ερευνητές συνεχίζουν να διερευνούν το ερώτημα;

«Όλοι έχουν μια γνώμη γι’ αυτό, επειδή όλοι έχουν μια σειρά γέννησης, ακόμη και τα μοναχοπαίδια», λέει η Damian. Και εν μέρει ο λόγος που δεν μπορούμε να εγκαταλείψουμε την ψυχολογία της σειράς γέννησης μπορεί να έχει να κάνει με τις δικές μας εμπειρίες που πάντα θα φαίνονται να την υποστηρίζουν.

Τα μεγαλύτερα παιδιά θα φαίνονται πάντα πιο υπεύθυνα και εξελιγμένα από τα μικρότερα αδέρφια τους, επειδή είναι πιο ώριμα αναπτυξιακά. «Παρόλο που το βλέπετε αυτό και είναι αλήθεια, δεν έχετε έναν μαγικό ραβδί για να πάτε πίσω στον χρόνο και να παρατηρήσετε [και να συγκρίνετε] τα παιδιά στην [ακριβώς] ίδια ηλικία», εξηγεί η Damian.

Πρόκειται για μια «τέλεια σύγχυση» αφού, όπως λέει η ίδια και οι συνάδελφοί της, η προσωπική εμπειρία συχνά είναι λανθασμένη, ενώ « η αλήθεια μπορεί να ανακαλυφθεί μόνο μέσω καλής επιστημονικής λογικής και έρευνας».

Διαβασε ακομα

Πες μου τι μουσική ακούς να σου πω ποιος είσαι

Ούτε οι επιστήμονες έχουν καταλήξει

Στην πραγματικότητα, η επιστήμη της ανάπτυξης της προσωπικότητας κάθε άλλο παρά είναι κατασταλαγμένη. Σύγχρονες έρευνες που χρησιμοποιούν μελέτες διδύμων δείχνουν ότι η διαμόρφωση της προσωπικότητας οφείλεται κατά περίπου 40% στη γενετική.

Το υπόλοιπο μπορεί να οφείλεται σε έναν πολύπλοκο συνδυασμό περιβάλλοντος και πολιτιστικών πρακτικών που συμβάλλουν στη διαμόρφωση της προδιάθεσης με την οποία γεννιόμαστε.

Αν και οι ερευνητές μπορούν να μετρήσουν τα «πέντε μεγάλα» χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, είναι πιο δύσκολο να χρησιμοποιήσουν τις υποκειμενικές εμπειρίες που διαμορφώνουν την καθημερινή μας ζωή και, ίσως, την προσωπικότητά μας.

Η Damian μελετά επί του παρόντος τις πιθανές επιδράσεις των αφηγήσεων ζωής των ανθρώπων – δηλαδή τις ιστορίες που λένε στον εαυτό τους – στον χαρακτήρα τους. Όποια και να είναι η αντικειμενική αλήθεια, πάντως, δεν υπάρχει τίποτα πιο διασκεδαστικό από το να «πειράζουμε» τα αδέρφια μας στα Κυριακάτικα οικογενειακά τραπέζια με διάφορους χαρακτηρισμούς, κι ας είναι κάπως «στερεοτυπικό».

Με πληροφορίες από National Geographic