Το καλοκαίρι του 1983 στην Ιαπωνία, ο ιατροδικαστής Ikuo Ishiyama δεν μπορούσε να σταματήσει να σκέφτεται ένα ανατριχιαστικό μοτίβο που επαναλαμβανόταν στα πτώματα που του έφερναν να εξετάσει: Είχαν όλα παρόμοιο θάνατο: «Ήταν νέοι άνδρες, χωρίς ιατρικά προβλήματα» που πέθαναν ουσιαστικά με τον ίδιο τρόπο, χωρίς προειδοποίηση μέσα στον ύπνο τους.

Η ανησυχία του Ishiyama αυξήθηκε όταν άκουσε για αντίστοιχα φαινόμενα στην άλλη άκρη του κόσμου, στις Ηνωμένες Πολιτείες. Εκεί, το ονόμαζαν «σύνδρομο νυχτερινού θανάτου», αλλά οι ομοιότητες ήταν εξίσου ανατριχιαστικές. «Πέθαιναν τις πρώτες πρωινές ώρες», έγραψε η επιστημονική δημοσιογράφος Alice Robb στο βιβλίο της “Why We Dream”, «ξαπλωμένοι ανάσκελα, με βλέμμα τρόμου στα μάτια τους».

Θύματα του εφιάλτη

Η είδηση του φαινομένου εξαπλώθηκε, σπέρνοντας τον τρόμο, ενώ έφτασε και σε έναν απόφοιτο ψυχολογίας, τον Wes Craven. Η ιστορία ενέπνευσε τον Craven να δημιουργήσει ένα νέο είδος ταινιών τρόμου, το 1984, το “A Nightmare on Elm Street” (Ο Εφιάλτης στον Δρόμο με τις Λεύκες), όπου ο φρικιαστικός Φρέντι Κρούγκερ με το καμένο δέρμα και τη χαρακτηριστική μπλούζα με τις κόκκινες ρίγες σκότωνε τα θύματά του στα όνειρά τους.

Παρόλο που ο Φρέντι Κρούγκερ δεν είναι αληθινός, αυτό δεν σημαίνει ότι οι εφιάλτες είναι ακίνδυνοι. «Ξέρουμε ότι [οι εφιάλτες] μάς επηρεάζουν σωματικά – τον καρδιακό ρυθμό, την εφίδρωση και μπορούν να διαταράξουν την ποιότητα του ύπνου μας, η οποία προφανώς μπορεί να έχει επιπτώσεις σε όλα τα συστήματά μας», λέει η Robb.

Το να υποφέρει κάποιος από σοβαρούς εφιάλτες που προκαλούν συμπτώματα όπως αϋπνία, στρες, άγχος και γνωστικές διαταραχές είναι μια κατάσταση γνωστή ως «διαταραχή του νυχτερινού ύπνου». Η Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ εκτιμά ότι έως και το 7% του πληθυσμού των ΗΠΑ υποφέρει από σοβαρούς εφιάλτες, με το ποσοστό αυτό στα παιδιά να αγγίζει το 20%.

Διαβασε ακομα

Carrie: Το αριστούργημα του Ντε Πάλμα είναι το death metal της αιματοχυσίας

Το υποσυνείδητο παίζει με τις αδυναμίες μας

Αυτό που κάνει τους εφιάλτες τόσο τρομαχτικούς δεν είναι τα τέρατα που «πρωταγωνιστούν», αλλά το ίδιο το φαινόμενο του εφιάλτη: Οι εφιάλτες είναι απρόβλεπτοι, αδυσώπητοι και παίζουν με τις αδυναμίες μας – δεν υπάρχει, λοιπόν, καλύτερος για να μας τρομοκρατήσει από το ίδιο μας το υποσυνείδητο.

Το χειρότερο από όλα, ωστόσο, είναι ότι είμαστε παθητικά θύματα, αφού είμαστε αβοήθητοι, χωρίς να έχουμε κανέναν έλεγχο. Ή μήπως μπορούμε να αντιδράσουμε;

Τα τελευταία χρόνια, μία ομάδα νευροεπιστημόνων που ασχολούνται με τον ύπνο διερευνούν πώς μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ένα συγκεκριμένο σύνολο δεξιοτήτων για να ανακτήσουμε τον έλεγχο του μυαλού ενώ κοιμόμαστε και να ορθώσουμε το ανάστημά μας απέναντι στα τέρατα που μας βασανίζουν. Με άλλα λόγια, μαθαίνουν πώς μπορούμε να καταπολεμήσουμε τους εφιάλτες μας.

Ο ύπνος REM

Σε ένα μεσαιωνικό μοναστήρι στην Ολλανδία, το οποίο παραχωρήθηκε για να διεξαχθεί ένα ετήσιο συνέδριο για τη μελέτη των ονείρων, η Robb άκουσε για την επιστήμη των διαυγών ονείρων, δηλαδή την κατάσταση όπου το άτομο συνειδητοποιεί ότι βρίσκεται σε όνειρο ενώ ονειρεύεται.

Τα διαυγή όνειρα δεν είχαν ληφθεί σοβαρά υπόψη από την ιατρική κοινότητα μέχρι τη δεκαετία του 1970. Αυτό οφείλεται, εν μέρει, στο γεγονός ότι ο ίδιος ο ύπνος παραμένει μια από τις λιγότερο κατανοητές διαδικασίες. Οι επιστήμονες δεν αναγνώριζαν καν τον ύπνο REM, όταν συμβαίνουν τα περισσότερα όνειρα, πριν το 1953.

Μόνο στα τέλη της δεκαετίας του 1980 ο ερευνητής Stephen LaBerge απέδειξε ότι τα διαυγή όνειρα ήταν πραγματικά, χρησιμοποιώντας μια απλή μέθοδο: Στον ύπνο REM, το σώμα μας είναι ουσιαστικά παράλυτο εκτός, κυρίως, από τα μάτια μας.

Εκμεταλλευόμενος αυτό το οφθαλμικό παραθυράκι, ο LaBerge συνδέθηκε με έναν σαρωτή, εισήλθε σε ύπνο REM και έκανε μια σειρά από προσχεδιασμένες κινήσεις των ματιών, τις οποίες οι επιστήμονες μπορούσαν να παρατηρήσουν. Αυτό απέδειξε ότι είχε υπαγορεύσει ο ίδιος τη συμπεριφορά του, ενώ βρισκόταν σε πλήρη ύπνο REM.

Διαβασε ακομα

Inception: Άνθρωποι που κοιμούνταν σε διαφορετικά σπίτια επικοινώνησαν στα όνειρά τους

Πώς αντιμετωπίζονται οι εφιάλτες

Ωστόσο, μόνο ένας στους δέκα ανθρώπους βλέπει τακτικά διαυγή όνειρα. «Αν μπορείτε να γίνετε ‘διαυγείς’ κατά τη διάρκεια ενός εφιάλτη, μπορείτε να αλλάξετε την αντίδρασή σας ή να κάνετε κάτι που σας ενδυναμώνει σε πραγματικό χρόνο και να βελτιώσετε την ικανότητά σας να τον αντιμετωπίσετε», λέει ο Denholm Aspy, ερευνητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Αδελαΐδας.

Μια μελέτη του 2003 από τον Victor Spoormaker από το Ινστιτούτο Ψυχιατρικής Max Planck διαπίστωσε ότι η θεραπεία των διαυγών ονείρων (Lucid Dream Thearpy ή LDT) είναι «αποτελεσματική στη μείωση της συχνότητας των κακών ονείρων», ενώ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «μια μόνο δίωρη συνεδρία LDT οδήγησε σε μια μέτρια αλλά σημαντική μείωση».

Αλλά πώς ακριβώς μαθαίνουμε να αντιμετωπίζουμε τους εφιάλτες μας; Οι απαντήσεις κυμαίνονται από το να συνειδητοποιήσουμε απλώς ότι ονειρευόμαστε και έτσι να νιώθουμε λιγότερο την απειλή, μέχρι να ξεφύγουμε από τον όποιο «δαίμονα» έχει δημιουργήσει το υποσυνείδητό μας ή ακόμα και να τον αντιμετωπίσουμε κατά μέτωπο.

Ημερολόγιο ονείρων

Η Brigitte Holzinger, ψυχοθεραπεύτρια στο Ιατρικό Πανεπιστήμιο της Βιέννης, εξηγεί ότι ένα από τα πιο κρίσιμα βήματα για να νικήσουμε τους εφιάλτες μας είναι να τους κατανοήσουμε εξαρχής.

«Είναι πολύ σημαντικό το άτομο να καταλάβει τι συμβαίνει όταν ονειρευόμαστε και τι είναι ένα όνειρο», λέει η Holzinger. «Έχουμε μεγαλώσει με την αντίληψη ότι τα όνειρά μας δεν έχουν πολύ μεγάλη σχέση με εμάς και ότι δεν έχουμε καμία επιρροή. Αυτό δεν είναι η αλήθεια. Η αλήθεια είναι ότι πρόκειται για τις εσωτερικές μας εικόνες. Και ως εκ τούτου μπορούμε να τα επηρεάσουμε».

Μία από τις μεθόδους που ακολουθεί η Holzinger είναι να βάζει τους μαθητές της να κρατούν ημερολόγιο ονείρων. «Με το να κρατάτε ημερολόγιο ονείρων, δίνετε κατά κάποιον τρόπο σήμα στον εαυτό σας: Αυτό είναι σημαντικό για μένα», λέει. «Το ζητούμενο είναι να βρούμε ευκαιρίες να συνδέσουμε τη ζωή μας όταν είμαστε ξύπνιοι με τη ζωή των ονείρων μας», συμπληρώνει.

Διαβασε ακομα

Τη Δευτέρα serial killer και την Τρίτη χορευτής: Τι συμβαίνει στα όνειρά μας;

Αλλάζοντας το σενάριο

Το Ινστιτούτο Planck, το 2003, ζήτησε από εθελοντές να αποκτήσουν αυτογνωσία στον επόμενο εφιάλτη τους. «Οι συμμετέχοντες ενθαρρύνονταν να επιλέξουν ένα εποικοδομητικό τέλος, που αναφέρεται επίσης ως “θριαμβευτικό τέλος”, όπως για παράδειγμα να μιλήσουν ή να πολεμήσουν τον επιτιθέμενο αντί να το σκάσουν».

Μια καθιερωμένη αλλά μη διαυγής τεχνική, γνωστή ως «θεραπεία πρόβας με εικόνες» ενθαρρύνει τους ασθενείς να προβάρουν εναλλακτικές εκβάσεις για τους εφιάλτες τους κατά τη διάρκεια της εγρήγορσης, με στόχο το υποσυνείδητο να αλλάξει αυτόματα αυτό που συμβαίνει στο όνειρο.

Η LDT, κατά κάποιον τρόπο, προσθέτει διαύγεια σε αυτή την προσέγγιση, επιτρέποντας σε αυτόν που κοιμάται να την αλλάξει σε πραγματικό χρόνο. Η απλή αντιμετώπιση ενός τέρατος, παράλληλα με την επίγνωση ότι δεν μπορεί να σε βλάψει, μπορεί να τερματίσει τον εφιάλτη.

Οι τεχνικές αυτές είχαν εξαιρετικά αποτελέσματα, με τη Robb να αναφέρει πως η LDT βοήθησε στη μείωση των κακών ονείρων κατά 15%. «[Οι συμμετέχοντες] εξασκήθηκαν στο να ξαναγράψουν τα όνειρά τους, επινοώντας νέο τέλος, παίρνοντας τον έλεγχο από τους δαίμονές τους και αποτρέποντας την κακή κατάληξη».

Διαβασε ακομα

Πώς τα social media μπορούν να σε κάνουν να βλέπεις εφιάλτες

Η Robb αναφέρθηκε επίσης στο βιβλίο της στην περίπτωση ενός συγγραφέα που υπέφερε από έναν ανατριχιαστικό επαναλαμβανόμενο εφιάλτη στον οποίο ένας ξένος στεκόταν έξω από το παράθυρό του, απειλώντας να τον σκοτώσει.

Έπειτα από αρκετό χρόνο που ένιωθε την απειλή, ο εισβολέας έμπαινε στο σπίτι κρατώντας όπλο και πυροβολούσε. Μετά τη θεραπεία LDT, ο συγγραφέας κατάφερε να αλλάξει την οπτική του γωνία. «Όταν ο άνδρας άρχισε να πυροβολεί», λέει η Robb, «συνειδητοποίησε ότι οι σφαίρες δεν τον έβλαπταν. Ήταν μόνο ένα όνειρο και έτσι ο εφιάλτης δεν επανήλθε ποτέ».

Με πληροφορίες από Atlas Obscura