Τα σταυρόλεξα έχουν εδώ και χρόνια συνδεθεί με την πρόληψη της νοητικής εξασθένησης – όμως οι ειδικοί υποστηρίζουν πως η πραγματική «γυμναστική» για τον εγκέφαλο απαιτεί πολλά περισσότερα από μερικά γνωστικά «παιχνίδια» λέξεων.

Έρευνες, όπως αυτή του Frontiers in Human Neuroscience (2020), δείχνουν ότι δραστηριότητες όπως τα σταυρόλεξα και τα Sudoku είναι από τις πιο δημοφιλείς μεθόδους ενίσχυσης της νοητικής λειτουργίας. Αλλά κατά πόσο όντως βοηθούν;

Το «χρυσό σημείο» ισορροπίας

Η Dr. Kellyann Niotis, νευρολόγος πρόληψης, αναφέρει πως οι λάτρεις των κουιζ και οι δυνατοί λύτες στα σταυρόλεξα, συνήθως, διαθέτουν υψηλότερο λεκτικό IQ – κάτι που από μόνο του σχετίζεται με χαμηλότερο κίνδυνο άνοιας. Επιπλέον, άτομα με ανώτερο μορφωτικό επίπεδο εμφανίζουν συχνά και υψηλότερη πνευματική ανθεκτικότητα.

Από την πλευρά του, ο Gary Small, καθηγητής ψυχιατρικής στο Hackensack University Medical Center, αναγνωρίζει την αξία των παζλ και των κουίζ, αλλά τονίζει ότι το νοητικό όφελος εξαρτάται από το επίπεδο δυσκολίας. Αν ένα παιχνίδι είναι πολύ εύκολο ή πολύ δύσκολο, δεν προσφέρει ουσιαστική εγκεφαλική πρόκληση – χρειάζεται το «χρυσό σημείο» ισορροπίας.

Μια μελέτη του 2022 (NEJM Evidence) κατέδειξε ότι άνθρωποι με ήπια γνωστική εξασθένηση (MCI) παρουσίασαν βελτίωση αφού έλυσαν σταυρόλεξα επί 12 εβδομάδες. Παρ’ όλα αυτά, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, επειδή η έρευνα έγινε σε μια πολύ συγκεκριμένη ομάδα ατόμων που ήδη αντιμετώπιζαν γνωστική έκπτωση, η «πρόοδος» θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «μέτρια».

Το 2024, μια άλλη έρευνα που περιέλαβε πάνω από 9.000 άτομα, ανέδειξε τα σταυρόλεξα και τα επιτραπέζια παιχνίδια ως τους καλύτερους «προβλεπτικούς παράγοντες» υψηλών επιδόσεων σε μνήμη και λεκτικές ικανότητες – στο ίδιο επίπεδο με τα video games.

Ωστόσο, υπάρχει ένα μεγάλο αλλά: όπως αναφέρεται στο National Geograpic, η σύνδεση μπορεί να είναι συσχετιστική και όχι αιτιακή: με άλλα λόγια, όσοι λύνουν σταυρόλεξα, ενδεχομένως, να ακολουθούν και άλλες υγιεινές συνήθειες που ωφελούν τον εγκέφαλο.

Διαβασε ακομα

Πώς το ρίσκο στο σεξ μπορεί να προκαλέσει άνοια

Ο ρόλος της σωματικής άσκησης

Στο βιβλίο του Outlive: The Science and Art of Longevity, ο Peter Attia τονίζει πως η σωματική άσκηση είναι «το ισχυρότερο προληπτικό εργαλείο» ενάντια στην άνοια. Η τακτική άσκηση:

• Ρυθμίζει το σάκχαρο και αυξάνει τη ροή αίματος στον εγκέφαλο
• Ενισχύει τον ιππόκαμπο, το κέντρο της μνήμης
• Προάγει τη νευροπλαστικότητα και την παραγωγή BDNF (νευροτροφικός παράγοντας)

Παράλληλα, η Lancet Commission on Dementia (2024) προσδιορίζει 13 τροποποιήσιμους παράγοντες κινδύνου που μπορούν να προκαλέσουν άνοια, όπως η απώλεια ακοής, η κοινωνική απομόνωση, το κάπνισμα, η υπέρταση, η κατανάλωση αλκοόλ, η παχυσαρκία, η κατάθλιψη, η σωματική αδράνεια, ο διαβήτης τύπου 2, η ατμοσφαιρική ρύπανση, η υψηλή χοληστερόλη.

Γιατί, όμως, οι λάτρεις των παζλ φαίνονται πιο διαυγείς; Η απάντηση ίσως να βρίσκεται στο γεγονός ότι είναι πιο πιθανό να έχουν υψηλότερη μόρφωση, να είναι κοινωνικά ενεργοί και να υιοθετούν συνολικά ένα πιο υγιεινό τρόπο ζωής.

Τα παραπάνω συμβάλλουν στη δημιουργία γνωστικού αποθέματος της ικανότητας του εγκεφάλου να προσαρμόζεται και να αντέχει στην πίεση του χρόνου.

Διαβασε ακομα

Μπορείς να μάθεις το IQ των εμβρύων σου, αλλά πόσο ηθικό είναι;

Είναι, επομένως, χρήσιμα τα σταυρόλεξα; Η απάντηση είναι «Ναι!», αλλά όχι από μόνα τους. Όπως αναφέρει η Niotis, η επανάληψη της ίδιας δραστηριότητας δεν βοηθά την εγκεφαλική ανάπτυξη, αφού χάνεται το στοιχείο της καινοτομίας.

Η πνευματική υγεία απαιτεί συνδυαστική προσέγγιση: σωματική άσκηση, κοινωνική επαφή, πνευματικές προκλήσεις και ισορροπημένη διατροφή. Ένα σταυρόλεξο μπορεί να «ξυπνήσει» το μυαλό, αλλά αν μείνουμε μόνο εκεί, τα αποτελέσματα δεν θα είναι αυτά που προσδοκάμε!