Το “brain rot” ανακηρύχθηκε λέξη της χρονιάς από το Oxford University Press και η «σήψη του εγκεφάλου» που προκαλεί το ανελέητο σκρολάρισμα φαίνεται πως έχει εξελιχθεί σε έναν άκρως επικίνδυνο εθισμό που θα κάνει πολλούς να εντάξουν στη λίστα με τα New Year’s Resolutions του 2025 και την απεξάρτηση από το κινητό και τα social media.

Γιατί αυτή η ακατανίκητη παρόρμηση να δούμε άλλο ένα βίντεο, και μετά άλλο ένα – και άλλο ένα – στο Tik Tok, από αυτά που μας αρέσουν και προωθεί ο αλγόριθμος, γνωρίζουμε καλά πως είναι μία εντελώς στείρα απασχόληση – τη στιγμή, μάλιστα, που όλοι ξέρουμε πως τα οφέλη της άσκησης, της ανάγνωσης ενός βιβλίου και των κοινωνικών επαφών είναι πολλαπλά για το σώμα, το μυαλό και την ψυχή.

Και αν στους στόχους της νέας χρονιάς είναι να περιορίσεις το άτμισμα, να παραγγέλνεις λιγότερο απ’ έξω και να πας αυτό το ταξίδι που θες εδώ και μήνες, το να μειώσεις το scrolling στα social media μπορεί να αποδειχθεί ενδεχομένως το πιο δύσκολο, αφού τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν τον τρόπο και τη γνώση να «παίζουν» με το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου σου.

Ένα κύμα ντοπαμίνης

Η Anna Lembke, ειδική στα θέματα εθισμού εξηγεί στο National Geographic πως οι άνθρωποι μπορούν να εθιστούν στα ψηφιακά μέσα όπως ακριβώς γίνεται και με τις ναρκωτικές ουσίες: κάθε like, σχόλιο ή χαριτωμένο βίντεο με γάτες πυροδοτεί ένα κύμα ντοπαμίνης, της χημικής ουσίας «ευεξίας» του εγκεφάλου.

Ωστόσο, ο εγκέφαλός μας είναι σχεδιασμένος να διατηρεί μια συνολική ισορροπία ντοπαμίνης – αυτό που η Lembke περιγράφει ως «μηχανισμό τρικυμίας». Το ατελείωτο scrolling, όμως, διαταράσσει αυτή την ισορροπία, προτρέποντας τον εγκέφαλο να αντισταθεί, παράγοντας λιγότερη ντοπαμίνη ή επιβραδύνοντας τη μετάδοσή της.

Με την πάροδο του χρόνου, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μια κατάσταση «ελλείμματος ντοπαμίνης», κατά την οποία χρειαζόμαστε περισσότερο χρόνο στο διαδίκτυο για να ξαναβρούμε την αίσθηση του «φυσιολογικού».

Διαβασε ακομα

New Year’s Resolutions: Οι υποσχέσεις που δίνουμε στον εαυτό μας κάθε χρόνο έχουν ρίζες 4.000 ετών

Κάθε λεπτό αποχής μετράει

«Η υπερβολική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να σημαίνει διαφορετικά πράγματα για διαφορετικούς ανθρώπους», λέει η Paige Coyne, εκ των συγγραφέων μιας μελέτης σχετικά με τις επιπτώσεις στην υγεία μιας αποτοξίνωσης δύο εβδομάδων από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

«Μερικοί άνθρωποι μπορεί να θέλουν να τα εγκαταλείψουν εντελώς, ενώ άλλοι να θέλουν να μειώσουν τον χρόνο που περνούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στο μισό»

Για την επανασύνδεση των μονοπατιών ανταμοιβής του εγκεφάλου, πάντως, η Lembke συνιστά την αποχή για όσο περισσότερο χρόνο γίνεται – ιδανικά τουλάχιστον τέσσερις εβδομάδες.

Αλλά ακόμη και μικρά διαλείμματα έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικά για τη βελτίωση της ψυχικής υγείας. Μια άλλη μελέτη σε 65 κορίτσια ηλικίας 10 έως 19 ετών διαπίστωσε ότι ένα τριήμερο διάλειμμα από τα social media βελτίωσε την αυτοεκτίμηση και τον τρόπο που έβλεπαν οι ίδιες το σώμα τους.

Κάθε αρχή και δύσκολη

Όπως και να έχει, είτε αποφασίσουμε να σταματήσουμε το σκρολάρισμα για μερικές εβδομάδες είτε περιορίσουμε την καθημερινή χρήση για κάποιο χρονικό διάστημα, θα διαπιστώσουμε πως οι πρώτες ημέρες είναι και οι πιο δύσκολες, όπως λέει η Sarah Woodruff, η οποία συνέγραψε τη μελέτη αποτοξίνωσης από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μαζί με την Coyne.

«Στερητικά συμπτώματα», όπως η έντονη επιθυμία για scrolling ή το άγχος, είναι αναμενόμενα, καθώς ο εγκέφαλος προσαρμόζεται στα χαμηλότερα επίπεδα ντοπαμίνης.

Όμως η υπομονή αυτών των δυσάρεστων συναισθημάτων επιτρέπει στις οδούς ανταμοιβής του εγκεφάλου μας να επανεκκινήσουν και να σταματήσουν τον κύκλο της λαχτάρας και της κατανάλωσης.

Μόλις τα έντονα συμπτώματα περιοριστούν, θα είναι πιο εύκολο να βγαίνει η ημέρα χωρίς τα συνεχή χτυπήματα ντοπαμίνης. «Καθώς περνούσαν οι μέρες, οι άνθρωποι διαπίστωναν ότι η αποτοξίνωση ήταν πιο εύκολη από ό,τι περίμεναν», λέει η Woodruff. «Και μόλις έμπαιναν σε έναν ρυθμό, οι περισσότεροι άρχισαν να το απολαμβάνουν».

Στο τέλος της αποτοξίνωσης δύο εβδομάδων, όπου η κατανάλωση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης περιορίστηκε σε 30 λεπτά την ημέρα, οι περισσότεροι συμμετέχοντες ανέφεραν σημαντικά οφέλη για την ψυχική υγεία, όπως μεγαλύτερη ικανοποίηση από τη ζωή, μειωμένα επίπεδα άγχους και βελτιωμένο ύπνο.

Διαβασε ακομα

Η λέξη της χρονιάς θα πρέπει να μας ανησυχήσει

Διατήρηση της ισορροπίας

Μετά από μια περίοδο αποτοξίνωσης, οι ειδικοί τονίζουν πως είναι σημαντικό να δημιουργούμε «προστατευτικές μπάρες» για να αποφύγουμε να «πέσουμε και πάλι με τα μούτρα» στα social media.

H Lembke προτείνει να βάλουμε «φυσικά ή διανοητικά εμπόδια» ανάμεσα σε εμάς και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως να μην κρατάμε το τηλέφωνό μας στην κρεβατοκάμαρα το βράδυ ή να απενεργοποιούμε τις ειδοποιήσεις.

Η αντικατάσταση των γρήγορων χτυπημάτων ντοπαμίνης με λιγότερο στιγμιαία είδη ικανοποίησης μπορεί επίσης να βοηθήσει να διατηρηθούν οι οδοί ανταμοιβής του εγκεφάλου σε ισορροπία.

«Όταν ασχολούμαστε με ενέργειες που απαιτούν την προσοχή μας, ο εγκέφαλός μας θα απελευθερώσει ντοπαμίνη με κάποια καθυστέρηση διατηρώντας τη συνολική ισορροπία υπό έλεγχο», λέει η Lembke, συμπληρώνοντας πως η άσκηση, το μαγείρεμα ή η εκμάθηση κάποιου μουσικού οργάνου είναι οι ιδανικές δραστηριότητες για να κρατούν τον εγκέφαλο σε καλή κατάσταση.