Είναι μία από τις πιο επικές επιστημονικές αποστολές όλων των εποχών: Στα τέλη του 1984, στα μέσα του Ψυχρού Πολέμου μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ένωσης, ένα αμερικανικό αεροπλάνο C-130 προσγειώθηκε στην αφιλόξενη ρωσική βάση Βοστόκ (Vostok) στην Ανταρκτική, το πιο κρύο μέρος της Γης.

Το αμερικανικό αεροσκάφος μετέφερε τρεις Γάλλους επιστήμονες, τους Claude Lorius, Michel Creseveur και Jean Robert Petit, σε μία εξαιρετική και άκρως παράτολμη αποστολή: Να συλλέξουν πάγο χιλιάδων χρόνων για να ανακαλύψουν πώς ήταν το μακρινό παρελθόν της Γης και να προβλέψουν το μέλλον του πλανήτη και των ανθρώπων.

Το Ινστιτούτο Μεταλλείων του Λένινγκραντ είχε επιλέξει το Βοστόκ, κοντά στον γεωμαγνητικό νότιο πόλο, ως πεδίο δοκιμών για τις νέες τεχνολογίες γεωτρήσεων, αναζητώντας πετρέλαιο στην Ανταρκτική. Η βάση μύριζε κηροζίνη από τα μηχανήματα, τα οποία είχαν καταφέρει να ανοίξουν μια τρύπα βάθους άνω των 2 χιλιομέτρων στον πάγο.

Με αφορμή ένα ουίσκι με πάγο από το 1965

Το 1965, ο παγετωνολόγος Claude Lorius παρατήρησε κάτι συναρπαστικό ενώ έπινε ουίσκι με «αρχαίο πάγο» στη γαλλική βάση Dumont d’Urville στην Ανταρκτική: Κοίταξε το ποτήρι του και είδε τις φυσαλίδες που αναδύονταν από τα παγάκια και τότε σκέφτηκε πως ο αέρας που περιείχε ο πάγος έκρυβε σημαντικά μυστικά για την ανθρωπότητα.

Με αφορμή εκείνο το ουίσκι, περίπου είκοσι χρόνια αργότερα, του δημιουργήθηκε η ιδέα να αποκτήσει πρόσβαση σε παρθένο πάγο από τα βάθη της Ανταρκτικής, οπότε έπεισε τους Σοβιετικούς να τον αφήσουν να επισκεφθεί το Βοστόκ αλλά και τους Αμερικανούς να τον μεταφέρουν στην εχθρική βάση.

Διαβασε ακομα

Η «Πύλη της Κολάσεως» υπάρχει και η φωτιά της καίει εδώ και δεκαετίες

Πάγος 160.000 ετών

Ο Γάλλος παγετωνολόγος Jean Jouzel θυμάται τη θριαμβευτική άφιξη των δειγμάτων πάγου της Ανταρκτικής στο εργαστήριό του στο Saclay, κοντά στο Παρίσι, στις αρχές του 1985. Επρόκειτο για μια κατακερματισμένη στήλη μήκους 2.083 μέτρων, η οποία στο άκρο της είχε ηλικία 160.000 ετών.

Είχαμε συναντήσεις με Σοβιετικούς και Αμερικανούς, στη μέση του Ψυχρού Πολέμου:  Η φιλία μεταξύ των επιστημόνων ήταν το κλειδί για να γίνει αυτό εφικτό

Παρόλο που ο Jouzel δεν πάτησε ποτέ το πόδι του στο Βοστόκ, ανέλυσε τα βάθη του και κατέπληξε τον κόσμο: Τα αποτελέσματα της έρευνάς του, που δημοσιεύτηκαν στο εξώφυλλο του περιοδικού Nature την 1η Οκτωβρίου 1987, ήταν η οριστική επιβεβαίωση ότι η αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) στην ατμόσφαιρα προκαλεί την υπερθέρμανση του πλανήτη.

«Ήταν μια θαυμάσια περιπέτεια, τόσο από ανθρώπινη όσο και από πολιτική άποψη. Είχαμε συναντήσεις με Σοβιετικούς και Αμερικανούς, στη μέση του Ψυχρού Πολέμου. Η φιλία μεταξύ των επιστημόνων ήταν το κλειδί για να γίνει αυτό εφικτό», θυμάται ο Jouzel.

Ένα απίστευτο επίτευγμα και η δυσάρεστη αποκάλυψη

Η διακομιδή του «αρχαίου πάγου» από το Βοστόκ στο εργαστήριο του Jouzel ήταν ένα επικό ταξίδι: Ένα αμερικανικό αεροπλάνο μετέφερε τα δείγματα από την καρδιά της Ανταρκτικής σε ένα σοβιετικό πλοίο, το οποίο τα μετέφερε, με τη σειρά του, στις γαλλικές ακτές, όπου ένα φορτηγό-ψυγείο τα παρέδωσε στο Κέντρο Ατομικής Ενέργειας και Εναλλακτικών Ενεργειών στο Παρίσι.

«Η ανακάλυψή μας έγινε σε μια εξαιρετικά σημαντική στιγμή», αναφέρει ο Jouzel. Λίγα χρόνια πριν, το 1979, μία άλλη ομάδα εμπειρογνωμόνων, με επικεφαλής τον Αμερικανό μετεωρολόγο Jule Charney, είχε προειδοποιήσει ότι ο διπλασιασμός της ποσότητας του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα θα σήμαινε την παγκόσμια αύξηση στη θερμοκρασία έως και τρεις βαθμούς.

Τα δεδομένα του Βοστόκ έδειξαν ότι αυτό δεν ήταν εικασία: Η στήλη πάγου μήκους σχεδόν δύο μέτρων αποκάλυψε πώς οι θερμοκρασίες είχαν αλλάξει σημαντικά τα τελευταία 160.000 χρόνια.

Θερμαίνοντας την «πιο κρύα γωνιά του πλανήτη»

Οι γεωτρυπανιστές του Βοστόκ, ωστόσο, δεν σταμάτησαν στα 2.083 μέτρα. Τον Ιανουάριο του 1998, μια άλλη τρύπα έφτασε στα 3.623 μέτρα, βάθος ικανό να επιβεβαιώσει ότι το διοξείδιο του άνθρακα και το μεθάνιο στην ατμόσφαιρα συνδέονται με την αύξηση στη θερμοκρασία εδώ και 420.000 χρόνια.

Αν δεν μειώσουμε τις εκπομπές τώρα, πρόκειται για τρομερό εγωισμό απέναντι στις νεότερες γενιές

Η τελευταία έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), που δημοσιεύθηκε τον Ιούνιο του 2023, προειδοποίησε ότι η καύση ορυκτών καυσίμων και η μη βιώσιμη χρήση της ενέργειας και της γης έχουν ήδη οδηγήσει σε υπερθέρμανση του πλανήτη κατά 1,1ºC πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα.

Η αύξηση αυτή έχει οδηγήσει σε πιο ακραίους καύσωνες, καταρρακτώδεις βροχές, ξηρασία και μεγάλες πυρκαγιές. «Οδεύουμε προς μια αύξηση 3ºC και, σε ορισμένες περιοχές, θα είναι πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να προσαρμοστούμε. Αν δεν μειώσουμε τις εκπομπές τώρα, πρόκειται για τρομερό εγωισμό απέναντι στις νεότερες γενιές», προειδοποιεί ο Jouzel.

Διαβασε ακομα

Παγώνοντας ξανά τη Γη: Το «τρελό» σχέδιο για τη διάσωση του πλανήτη

Ο καιρός έχει γίνει απρόβλεπτος ακόμη και στο Βοστόκ. Στις 18 Μαρτίου 2022, τα θερμόμετρα στη ρωσική βάση κατέγραψαν μία ασυνήθιστη θερμοκρασία -17,7ºC, την υψηλότερη του μήνα από τότε που άρχισαν οι καταγραφές το 1958.

Πρόκειται για 15 βαθμούς υψηλότερα από το προηγούμενο ρεκόρ, το οποίο είχε καταγραφεί το 1967κάνοντας πλέον σαφές ότι ο άνθρωπος κατάφερε να θερμάνει ακόμη και την πιο κρύα γωνιά του πλανήτη.

Με πληροφορίες από El Pais