Οι Ναζί πραγματοποίησαν την τελική «εκκαθάριση» του εβραϊκού γκέτο της Κρακοβίας στις 13 Μαρτίου 1943, μια πράξη βίας που σόκαρε έναν εργοστασιάρχη και τον έκανε να γίνει σωτήρας. Τα γεγονότα αυτά απεικονίστηκαν στο μυθιστόρημα του Thomas Keneally «Η Κιβωτός του Σίντλερ» και στην ταινία του Στίβεν Σπίλμπεργκ «Η λίστα του Σίντλερ». Αλλά το 1982, ο Keneally δήλωσε στο BBC ότι η ιστορία του Όσκαρ Σίντλερ του δόθηκε κατά τη διάρκεια μιας τυχαίας συνάντησης με έναν πωλητή αποσκευών.

Ο Όσκαρ Σίντλερ ζούσε σε σχετική αφάνεια όταν η ιστορία του παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο BBC το 1964. Ο δημοσιογράφος Magnus Magnusson δήλωσε στους τηλεθεατές της εκπομπής επίκαιρων θεμάτων Tonight: «Μπορεί να μην έχετε ακούσει γι’ αυτόν ακόμη, αλλά μια μέρα θα ακούσετε. Σήμερα, ζει στη Γερμανία, άρρωστος, άνεργος και άφραγκος. Στην πραγματικότητα, ζει με φιλανθρωπία, αλλά όχι από το κουτί του φιλόπτωχου ταμείου. Τα χρήματα που κρατούν αυτόν και την οικογένειά του στη ζωή προέρχονται από τους 1.300 Εβραίους των οποίων τις ζωές έσωσε προσωπικά στον τελευταίο πόλεμο. Πολλοί από αυτούς έχουν δεσμευτεί να δίνουν το μεροκάματο μιας ημέρας το χρόνο στον άνθρωπο που αποκαλούν Scarlet Pimpernel των στρατοπέδων συγκέντρωσης».

Ο Σίντλερ ήταν στην επικαιρότητα εκείνη την ημέρα επειδή είχε ανακοινωθεί ότι θα γυριζόταν μια χολιγουντιανή ταινία με τίτλο «Μέχρι την τελευταία ώρα» για τη ζωή του. Αυτό συνέβη επειδή λίγα χρόνια νωρίτερα, ο επιζών του Ολοκαυτώματος Πόλντεκ Πφέφερμπεργκ είχε μοιραστεί με τον παραγωγό της MGM Μάρτιν Γκος τη σχεδόν εξωφρενική ιστορία για το πώς σώθηκε ανάμεσα σε χιλιάδες από έναν ναζιστή κερδοσκόπο του πολέμου: Έναν όμορφο, γυναικά μεθύστακα και έμπορο ναρκωτικών από την Τσεχοσλοβακία, ο οποίος προηγουμένως είχε επιδείξει ελάχιστες ηρωικές ιδιότητες. Ενώ η συγκεκριμένη ταινία θα κολλούσε μόνιμα στην κόλαση της υλοποίησης, το 1980 ο Πφέφερμπεργκ είχε μια τυχαία συνάντηση με έναν ανυποψίαστο Αυστραλό συγγραφέα που θα άλλαζε τις ζωές και των δύο.

Ο Thomas Keneally σκότωνε την ώρα του στο τέλος ενός διαφημιστικού ταξιδιού στο Λος Άντζελες («Οι εκδότες μου με φιλοξένησαν με ασυνήθιστη μεγαλοπρέπεια σε ένα μεγάλο ξενοδοχείο στο Μπέβερλι Χιλς») και ψώνιζε από τις βιτρίνες έναν καινούργιο χαρτοφύλακα πριν επιστρέψει στο Σίδνεϊ. Είπε στο Desert Island Discs του BBC το 1983 ότι ο ιδιοκτήτης του καταστήματος δερμάτινων ειδών, «όντας καλός κεντρικοευρωπαίος», βγήκε να τον χαιρετήσει και να του κάνει τη δύσκολη πώληση.

Όπως διηγήθηκε ο Keneally: «[Ο Πφέφερμπεργκ] παρουσίασε έναν πολύ καλό χαρτοφύλακα, και ενώ περίμενα να εκκαθαριστούν οι χρεώσεις στις πιστωτικές μου κάρτες – παρατήρησα ότι αργούν πολύ να εκκαθαρίσουν τις αυστραλιανές πιστωτικές κάρτες- φταίει η φήμη του κατάδικου – άρχισε να μου μιλάει για την εμπειρία του κατά τη διάρκεια του πολέμου.

Ήξερε ότι ήμουν συγγραφέας και μου είπε: Έχω ένα βιβλίο για σένα. Σώθηκα, όπως και η γυναίκα μου, σωθήκαμε από το Άουσβιτς από έναν εξαιρετικό Γερμανό, ένα μεγάλο, όμορφο χιτλερικό όνειρο του ανθρώπου που ονομαζόταν Όσκαρ Σίντλερ. Έχω πολλά έγγραφα του Όσκαρ Σίντλερ. Στη δεκαετία του 1960, παραλίγο να γυριστεί μια ταινία για τον Όσκαρ, και ενώ περιμένουμε να εκκαθαριστεί η πιστωτική σας κάρτα, ρίξτε μια ματιά σε αυτό το υλικό».

«Είπε στον γιο του να προσέχει το μαγαζί και με πήγε στην τράπεζα στη γωνία, που είναι ανοιχτή τα Σάββατα. Τους έπεισε να βγάλουν φωτοτυπίες όλου αυτού του αξιοσημείωτου υλικού και αμέσως κατάλαβα ότι εδώ υπήρχε ένας εκπληκτικός Ευρωπαίος χαρακτήρας».

Ένα από αυτά τα έγγραφα ήταν αυτό που θα γινόταν γνωστό ως «η λίστα του Σίντλερ». «Η λίστα είναι η ζωή», θα έγραφε ο Keneally στο μπεστ-σέλερ του «Η Κιβωτός του Σίντλερ», και «γύρω από τα στενά περιθώριά της βρίσκεται το χάσμα».

Από τυχοδιώκτης, σωτήρας

Ο Πφέφερμπεργκ γεννήθηκε σε εβραϊκή οικογένεια στην Κρακοβία, όπου εργαζόταν ως καθηγητής γυμνασίου και καθηγητής φυσικής αγωγής μέχρι το 1939, όταν η Γερμανία εισέβαλε στην Πολωνία. Κατατάχθηκε στον πολωνικό στρατό και τραυματίστηκε στη μάχη. Είπε στον Keneally ότι όταν η Πολωνία έπεσε στα χέρια των Ναζί και διχοτομήθηκε μεταξύ της Γερμανίας του Χίτλερ και της Σοβιετικής Ένωσης του Στάλιν, έπρεπε να πάρει μια δύσκολη απόφαση: «Εμείς οι αξιωματικοί έπρεπε να αποφασίσουμε αν θα πάμε ανατολικά ή δυτικά. Αποφάσισα να μην πάω ανατολικά, παρόλο που ήμουν Εβραίος. Αν το έκανα, θα με είχαν εκτελέσει μαζί με όλα τα άλλα φτωχά παιδιά στο δάσος του Κατίν». Φυλακίστηκε στο γκέτο της Κρακοβίας, μια διαχωρισμένη περιοχή που δημιουργήθηκε το 1941 από τους Ναζί. Περίπου 15.000 Εβραίοι συγκεντρώθηκαν σε μια περιοχή που προηγουμένως φιλοξενούσε περίπου 3.000 κατοίκους και αναγκάστηκαν να ζήσουν σε απάνθρωπες συνθήκες.

Του οφείλουμε τεράστιο χρέος. Μετέφερε την ιστορία του Όσκαρ Σίντλερ σε όλους μας

Ήταν επίσης στην Κρακοβία που το μέλος του ναζιστικού κόμματος Όσκαρ Σίντλερ εκμεταλλευόταν τη δυστυχία του πολέμου για να βγάλει χρήματα, αναλαμβάνοντας αρκετές επιχειρήσεις που είχαν κατασχεθεί από Εβραίους, μεταξύ των οποίων και ένα εργοστάσιο εμαγιέ. Στην αρχή, οι περισσότεροι εργαζόμενοι του Σίντλερ ήταν μη Εβραίοι Πολωνοί, αλλά αργότερα άρχισε να απασχολεί Εβραίους εξαναγκασμένους εργάτες από το γκέτο. Ο Πφέφερμπεργκ έγινε ένας από τους υπαλλήλους του. Εν τω μεταξύ, οι Ναζί άρχισαν να συγκεντρώνουν ομάδες Εβραίων υπό την απειλή όπλων και να τους απελαύνουν σε κοντινά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Για όσους έμειναν πίσω, ήταν μια εποχή τρόμου.

Ο Σίντλερ άλλαξε για πάντα τον Μάρτιο του 1943 από την κτηνωδία της τελικής «εκκαθάρισης» του γκέτο της Κρακοβίας από τους Ναζί. Όσοι κρίθηκαν ικανοί να εργαστούν μεταφέρθηκαν στο κοντινό στρατόπεδο εργασίας Płaszów. Χιλιάδες άλλοι που θεωρήθηκαν ακατάλληλοι για εργασία είτε δολοφονήθηκαν στους δρόμους είτε στάλθηκαν στο στρατόπεδο θανάτου Άουσβιτς-Μπιρκενάου. Για να σώσει τους εργάτες του από τα στρατόπεδα, ο Σίντλερ χρησιμοποίησε το ταλέντο του στη διαφθορά και την εξαπάτηση.

Συνέχισε να πείθει τους Ναζί αξιωματούχους ότι οι εργάτες του ήταν ζωτικής σημασίας για τη γερμανική πολεμική προσπάθεια, δωροδοκώντας υψηλόβαθμους αξιωματούχους των SS με χρήματα και αλκοόλ. Το εργοστάσιό του παρήγαγε επίσης βλήματα πυρομαχικών για να διασφαλίσει ότι θεωρούνταν ζωτικός πόρος, και απαρίθμησε τα ονόματα, τις ημερομηνίες γέννησης και τις δεξιότητες των Εβραίων εργατών του, τονίζοντας τη σημασία τους για τη ναζιστική πολεμική μηχανή.

Όπως είπε ο Keneally στο BBC: «Αυτό που ουσιαστικά έκανε ήταν να στήσει ένα καλοκάγαθο στρατόπεδο συγκέντρωσης, όχι μία αλλά δύο φορές, και συνέχισε να χάνει τους ανθρώπους του και να τους παίρνει πίσω με δωροδοκίες, με μπλόφες, με διαφθορά αξιωματούχων και με εκμετάλλευση της εξαιρετικής γραφειοκρατίας των SS που συμμετείχε με εξωφρενικά συστηματικό τρόπο στο Ολοκαύτωμα».

Όταν τελείωσε ο πόλεμος, ο Σίντλερ πάλευε με αποτυχημένες επιχειρήσεις και στράφηκε στο αλκοόλ. Εκείνοι τους οποίους είχε σώσει θα κατέληγαν να προσπαθούν να τον σώσουν, συνεισφέροντας στην οικονομική υποστήριξή του. Πέθανε το 1974, σε ηλικία 66 ετών. Οι επιζώντες μετέφεραν τη σορό του στο Ισραήλ, όπου θάφτηκε στο Καθολικό Νεκροταφείο της Ιερουσαλήμ. Η επιγραφή στον τάφο του λέει: «Ο αξέχαστος διασώστης 1.200 διωκόμενων Εβραίων».

Μεταξύ αυτών που σώθηκαν ήταν ο Πφέφερμπεργκ και η σύζυγός του Μίλα. Μετά τον πόλεμο, το ζευγάρι έφτασε στις ΗΠΑ και κατέληξε στο Μπέβερλι Χιλς. Ο Πφέφερμπεργκ χρησιμοποιούσε μερικές φορές το όνομα Λέοπολντ Πέιτζ. Ο Keneally σημείωσε το 2008 στα απομνημονεύματά του «Αναζητώντας τον Σίντλερ» ότι αυτό ήταν ένα όνομα που του επέβαλαν κατά την άφιξή του στο Ellis Island το 1947. Δήλωσε στο BBC ότι η συγγραφή αυτού του συνοδευτικού τόμου ήταν στη λίστα με τα καθήκοντά του από τον θάνατο του Πφέφερμπεργκ το 2001. «Ένιωσα ότι, όσο μεγάλος χαρακτήρας ήταν ο Σίντλερ, τόσο εξαιρετικός χαρακτήρας ήταν και ο άνθρωπος που με είχε φέρει κοντά του», είπε.

Διαβασε ακομα

Γιατί η ανθρωπότητα δεν πρέπει να ξεχάσει ποτέ αυτά τα παπούτσια

Ένα βραβευμένο βιβλίο και μια βραβευμένη ταινία

Όταν ο Στίβεν Σπίλμπεργκ κέρδισε το Όσκαρ καλύτερης σκηνοθεσίας για τη «Λίστα του Σίντλερ» στα βραβεία Όσκαρ του 1994, στην ομιλία του είπε: «Αυτό δεν θα μπορούσε ποτέ να είχε ξεκινήσει χωρίς έναν επιζώντα που λεγόταν Πόλντεκ Πφέφερμπεργκ… Όλοι μας του χρωστάμε μεγάλο χρέος. Μετέφερε την ιστορία του Όσκαρ Σίντλερ σε όλους μας».

Η ταινία βασίστηκε στο μυθιστόρημα του Keneally, «Η Κιβωτός του Σίντλερ», το οποίο κέρδισε το 1982 το διάσημο βρετανικό βραβείο Booker. Ορισμένοι υποστήριξαν ότι δεν θα έπρεπε να είχε χαρακτηριστεί ως μυθοπλασία, καθώς ο συγγραφέας είχε εφαρμόσει ευφάνταστες λογοτεχνικές τεχνικές σε γεγονότα της πραγματικής ζωής με τον τρόπο έργων όπως το In Cold Blood του Truman Capote και το The Right Stuff του Tom Wolfe. Κοιτάζοντας πίσω στο 2008, ενώ συζητούσε για τα απομνημονεύματα του Σίντλερ, ο Keneally δήλωσε στο BBC ότι η συζήτηση ήταν καλή για την επιχείρηση. «Στις μέρες μας οι αρχιεπίσκοποι δεν κάνουν στους συγγραφείς το μεγάλο όφελος να τους απαγορεύουν από τον άμβωνα, αλλά μια λογοτεχνική διαμάχη κάνει σχεδόν το ίδιο καλό με τους αρχιεπίσκοπους του παρελθόντος στην προώθηση ενός βιβλίου», είπε.

Στην ομιλία του για την παραλαβή του βραβείου Booker, ο Keneally ευχαρίστησε τον Πφέφερμπεργκ και άλλους επιζώντες που τον βοήθησαν να διηγηθεί την ιστορία. Είπε χαρακτηριστικά: «Βρίσκομαι στην εξαιρετική θέση που μοιάζει με εκείνη ενός παραγωγού του Χόλιγουντ όταν παραλαμβάνει ταπεινά το Όσκαρ του και ευχαριστεί τόσους πολλούς ανθρώπους. Κανονικά ένας συγγραφέας δεν χρειάζεται να ευχαριστεί τόσους πολλούς ανθρώπους, αλλά οι περισσότεροι από τους χαρακτήρες μου είναι ακόμα ζωντανοί. Και θα ήθελα επίσης να θυμηθώ τον εξαιρετικό χαρακτήρα που ήταν ο Όσκαρ».

Με πληροφορίες από BBC