Το λουλούδι titan arum ή αλλιώς άμορφος φαλλός είναι ένα τεράστιο, δύσοσμο, απόκοσμο φυτό που αιχμαλωτίζει τη φαντασία των ανθρώπων και εμπνέει δέος εδώ και αιώνες. Ωστόσο, μόλις από τη δεκαετία του 1990 οι ερευνητές άρχισαν να εξετάζουν με περισσότερη προσοχή την παράξενη ανατομία του.

Αν κοιτάξει κανείς προσεχτικά το λουλούδι όταν ανθίζει, θα δει μια μακριά, κίτρινη ακίδα που προεξέχει αρκετά μέτρα πάνω από κάτι που μοιάζει με ένα τεράστιο, παχύ, πράσινο πέταλο με ροζ-μωβ άκρη. Αν πλησιάσει πιο κοντά, τότε θα τον χτυπήσει η διαβόητη μυρωδιά – εκείνη που οφείλει μία από τις ονομασίες του – μια μυρωδιά πτώματος.

Διαβασε ακομα

Ο Φαλλός του Τιτάνα άνθισε μετά από 3 χρόνια και έχεις μόνο 72 ώρες για να μυρίσεις την μπόχα του

Στους Βασιλικούς Βοτανικούς Κήπους του Εδιμβούργου (RBGE) αυτό το το «φυτό πτώμα» είναι η ατραξιόν. Το φυτό ηλικίας 22 ετών, που φέρει το παρατσούκλι «New Reekie», σε παραπομπή σε ένα παλιό όνομα για την πρωτεύουσα της Σκωτίας (Auld Reekie), ανθίζει εδώ και δύο ημέρες.

Το New Reekie έφθασε στο Εδιμβούργο ως ένας βολβός στο μέγεθος ενός πορτοκαλιού το 2003 από το Hortus Botanicus Leiden στις Κάτω Χώρες. Όταν η ομάδα ζύγισε για τελευταία φορά τον κορμό το 2010, χρειάστηκε να δανειστεί ένα σετ ζυγαριάς που χρησιμοποιείται συνήθως για το ζύγισμα μωρών ελεφάντων στο ζωολογικό κήπο του Εδιμβούργου. Το βάρος του έφτασε τα 153,9 κιλά, το μεγαλύτερο που έχει καταγραφεί ποτέ για titan arum.

Η Paulina Maciejewska-Daruk, κηπουρός στο RBGE, φροντίζει το New Reekie εδώ και 13 χρόνια. Λέει ότι είναι αρκετά εύκολο στην καλλιέργειά του. «Το μόνο που χρειάζεται είναι υψηλή θερμοκρασία, πολύ νερό, πολλά λιπάσματα και απλά αναπτύσσεται». Ο θόρυβος γύρω από το φυτό είναι όμως κάτι εντελώς διαφορετικό, προσθέτει η ίδια.

«Μετά από τόσα χρόνια λέω συνήθως, «ω, θα ανθίσει πάλι, ω, πρέπει να ετοιμάσω πάρα πολλά πράγματα»», λέει. «Έτσι, αντί να είμαι περήφανος γονιός, αναρωτιέμαι εάν το παιδί μου είναι έτοιμο για τον μεγάλο κόσμο».

Στην πατρίδα της, τη Σουμάτρα της Ινδονησίας, κάποιοι βλέπουν το φυτό με ενδιαφέρον και γοητεία, λέει ο Yuzammi, βοτανολόγος στο Ερευνητικό Κέντρο Βιοσυστημικής και Εξέλιξης στην Ινδονησία και ειδικός στα Amorphophallus, το ευρύτερο γένος στο οποίο ανήκει το titan arum. Ωστόσο, άλλοι το βλέπουν με άγχος, φόβο και ανησυχία λόγω της πίστης σε έναν παλιό μύθο ότι μπορεί να προκαλέσει βλάβη, προσθέτει.

«Υπάρχει η λανθασμένη πεποίθηση ότι αυτό το φυτό μπορεί να καταπιεί ανθρώπους λόγω του σχεδίου του μίσχου, που μοιάζει με αυτό του φιδιού».

Διαβασε ακομα

Το εξωφρενικό σχέδιο για να πιεις νερό από λιωμένους πάγους της Γροιλανδίας

Αλλά το titan arum έχει επίσης μακρά ιστορία διαβίωσης πέρα από την Ινδονησία.

Εισήχθη για πρώτη φορά στην επιστήμη το 1878 από τον Odoardo Beccari, έναν Ιταλό βοτανολόγο που ταξίδευε στη Σουμάτρα, ο οποίος έστειλε αναφορές και σκίτσα πίσω στην Ευρώπη (αγνοώντας επιμελώς κάθε τοπική γνώση της Σουμάτρας για το φυτό).

Σύντομα έγινε το αγαπημένο φυτό των Βικτωριανών, ιδίως μετά το 1889, όταν άνθισε για πρώτη φορά σε καλλιέργεια στους Κήπους Kew στο Ηνωμένο Βασίλειο. Όταν άνθισε για δεύτερη φορά το 1926, συγκέντρωσε τόσο μεγάλο πλήθος κόσμου που χρειάστηκε να κληθεί η αστυνομία για να διατηρήσει την τάξη. Έκτοτε, τα titan arum εξαπλώθηκαν σε βοτανικούς κήπους σε όλο τον κόσμο και γίνονται πρωτοσέλιδο όταν ανθίζουν, κάτι που συνέβη μόνο 21 φορές παγκοσμίως μέχρι το 1989.

Τι είναι αυτό που μας συναρπάζει τόσο πολύ;

Κατ’ αρχάς, η άνθηση του φυτού εξακολουθεί να παραμένει ένα σχετικά σπάνιο γεγονός. Τα φυτά χρειάζονται συνήθως περίπου 11-15 χρόνια για να παράγουν τα πρώτα τους άνθη, σύμφωνα με τον Yuzammi, λόγω της τεράστιας ποσότητας ενέργειας που απαιτείται για την παραγωγή μιας ανθοφόρου δομής αυτού του μεγέθους.

Το τεράστιο μέγεθος του titan arum είναι μια σχετική βοτανική παραδοξότητα. Έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι ο φυτικός γιγαντισμός είναι πιο συνηθισμένος σε είδη που επικονιάζονται από σκαθάρια ή μύγες, πιθανώς επειδή τους επιτρέπει να μιμούνται καλύτερα τη θερμότητα και το μέγεθος των μεγάλων πτωμάτων ζώων, καθώς και να παγιδεύουν προσωρινά αυτούς τους επικονιαστές. Το κέρδος είναι τα διάφορα στάδια ζωής που πρέπει να περάσει το titan arum πριν να συγκεντρώσει αρκετή ενέργεια για να ανθίσει.

Στα νεαρά φυτά, ο πρώιμος κύκλος ζωής τους εναλλάσσεται μεταξύ φυλλοβόλων και αδρανών περιόδων, χωρίς να υπάρχουν άνθη σε κανένα από αυτά τα στάδια. Στο στάδιο της φυλλοφορίας, το οποίο χρησιμοποιεί για τη συλλογή ενέργειας, ο «μίσχος» παραμένει υπόγεια, ενώ η δομή πάνω από το έδαφος, που μερικές φορές συγχέεται με δέντρο, είναι στην πραγματικότητα ένα γιγαντιαίο φύλλο, το οποίο βγάζει μικρά φυλλαράκια. Κατά τη διάρκεια της αδρανούς φάσης, εν τω μεταξύ, μόνο ο κορμός παραμένει υπόγεια, με το φυτό να ζει από τα αποθέματα ενέργειας σε μια «κατάσταση ανάπαυσης», λέει ο Yuzammi.

Όταν τελικά συγκεντρώσει αρκετή ενέργεια για να ανθίσει, τα φαινόμενα απατούν επίσης.

«Το λουλούδι που έχει αποκτήσει ευρεία δημόσια αναγνώριση δεν είναι στην πραγματικότητα ένα πραγματικό λουλούδι», λέει ο Yuzammi. «Το πολύχρωμο συστατικό του δεν είναι τα πέταλα, αλλά μάλλον ένα μέσο προσέλκυσης των επικονιαστικών εντόμων και χρησιμεύει ως προστατευτική δομή κατά τη διαδικασία της γονιμοποίησης».

Η τεράστια δομή που μοιάζει με λουλούδι ονομάζεται σπάθη, ενώ τα πραγματικά άνθη είναι μικρά, πολυάριθμα και εμφανίζονται στο κάτω μέρος του φυτού – τα θηλυκά άνθη κάτω και τα αρσενικά πάνω. Αυτό σημαίνει ότι το titan arum δεν είναι το μεγαλύτερο λουλούδι στον κόσμο, αν και είναι η μεγαλύτερη μη διακλαδισμένη ανθοφόρος δομή.

Μετά από μερικές λανθασμένες εκκινήσεις, το New Reekie άνθισε για πρώτη φορά το 2015, όταν ήταν 13 ετών, και έκτοτε ανθίζει κάθε δύο με τρία χρόνια. Με την πάροδο του χρόνου, οι κηπουροί που το φροντίζουν έμαθαν πολλά περισσότερα για το φυτό.

«Αυτή τη φορά εγώ και ο συνάδελφός μου μπορέσαμε να προβλέψουμε συγκεκριμένα ποια μέρα θα ανοίξει», λέει η Maciejewska-Daruk. «Φυσικά, ποτέ δεν είμαστε 100% σίγουροι, αλλά αυτή τη φορά η πρόβλεψή μας ήταν πετυχημένη».

Έπειτα, υπάρχει και η περίφημη δυσοσμία. Όταν είναι σε άνθηση, το μακρύ κίτρινο σπάδικα του titan arum αναδίδει μια έντονη, δύσοσμη οσμή. «Είναι απαίσια», λέει η Maciejewska-Daruk. «Διαφορετικοί άνθρωποι έχουν διαφορετικές αντιλήψεις για τη δυσοσμία, όπως σάπια ψάρια, πολύ δύσοσμες κάλτσες. Για μένα, μυρίζει σαν κάδος τροφίμων που ξεχειλίζει» αναφέρει χαρακτηριστικά η Maciejewska-Daruk.

Άλλοι περιγράφουν ότι βρωμάει σαν ούρα, σάπιο τυρί ή κοπριά. Η Jane Hill, αναπληρώτρια καθηγήτρια χημικής και βιολογικής μηχανικής στο Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας στον Καναδά, δεν πιστεύει ότι η μυρωδιά μοιάζει με τα πτώματα των ζώων. «Για μένα, μυρίζει πικάντικα, αλλά περισσότερο σαν ένα νεκρό, αποξηραμένο ποντίκι», λέει.

Όπως εξηγεί η Hill, οι διαφορετικές οσμές που παράγονται με την πάροδο του χρόνου θα μπορούσαν να προσελκύουν διαφορετικά έντομα, λέει. «Γιατί ένα φυτό μυρίζει σαν ένα άσχημο νεκρό πράγμα προκειμένου να αναπαραχθεί;».

Όλες αυτές οι μυρωδιές υπάρχουν για να ξεγελάσουν τους επικονιαστές ώστε να προσγειωθούν σε αυτό που νομίζουν ότι είναι σάπιο κρέας, μετακινώντας τη γύρη μεταξύ των αρσενικών και θηλυκών ανθέων.

Είναι επίσης πολύ ισχυρότερη τη νύχτα, λέει ο Yuzammi, όταν ωριμάζουν και τα άνθη της – αφού τότε είναι πιο δραστήριοι οι επικονιαστές της. Έχει αναφερθεί ότι η δυσοσμία του προσελκύει άλλα έντομα που αγαπούν τα ψοφίμια, όπως σκαθάρια, κατσαρίδες και μύγες, ενώ έχουν βρεθεί μέλισσες χωρίς κεντρί που επισκέπτονται το φυτό στη φύση. Μάλιστα, έχει αναφερθεί ότι ορισμένα έντομα χρησιμοποιούν το φυτό ως τόπο ζευγαρώματος. Αλλά ποια ακριβώς είδη είναι υπεύθυνα για τη γονιμοποίηση του titan arum παραμένουν ακόμη σε μεγάλο βαθμό ένα μυστήριο.

Ωστόσο, το φυτό πτώμα έχει άλλο ένα περίεργο τέχνασμα στο μανίκι του για να βοηθήσει στην προσέλκυση αυτών των εντόμων: Εκπέμπει θερμότητα.

«Βοηθάει να πάλλεται η μυρωδιά, η θερμότητα το βοηθάει να προσελκύσει επικονιαστές», λέει ο Peter Wilkie, βοτανολόγος και ταξινομικός στο RBGE που εργάζεται στη Σουμάτρα πάνω από 30 χρόνια. Έρευνες έχουν δείξει ότι αυτή η ζέστη μπορεί να φτάσει μέχρι και τους 36 βαθμούς Κελσίου, που μοιάζει με τη θερμοκρασία του ανθρώπινου σώματος.

Αξίζει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι το titan arum δεν είναι σαρκοφάγο – προσελκύει έντομα για επικονίαση, αλλά όχι για να τα καταβροχθίσει. «Κάθε φορά που ανθίζει, εκπλήσσομαι με το πόσοι άνθρωποι είναι σίγουροι ότι αυτό τρώει, σκοτώνει τα έντομα», λέει η Maciejewska-Daruk.

Σε κάθε περίπτωση, η μοναδική βιολογία και το γιγαντιαίο μέγεθος του titan arum το έχουν βοηθήσει να αποκτήσει μια φήμη που λίγα φυτά απολαμβάνουν στον κόσμο μας.

Με πληροφορίες από BBC