Η φαντασία της Coco Chanel ήταν απεριόριστη. Τη δεκαετία του 1910 δημιούργησε ρούχα με απλές γραμμές από άνετα υφάσματα, απελευθερώνοντας τις γυναίκες από τους κορσέδες, ενώ αργότερα χάρισε στην ανθρωπότητα το μικρό μαύρο φόρεμα και το κλασικό άρωμα Chanel No 5.

Υπήρξε επίσης μετρ της «αυτοεφεύρεσης». Δεν αποδέχθηκε την εξαθλιωμένη παιδική της ηλικία, όπου μεγάλωσε με καλόγριες μετά τον θάνατο της μητέρας της και την εγκατάλειψη από τον πατέρα της. Μετά την επιτυχία της μάλιστα, πλήρωσε τα δύο αδέλφια της για να μην μιλήσουν καθόλου για εκείνη.

Αν και πραγματίστρια, είχε την τάση να λέει παραμύθια για τη ζωή της, αλλά ένα γεγονός είναι αναντίρρητο: συνεργάστηκε σίγουρα με τους Ναζί. Μπορεί επίσης να βοήθησε τη γαλλική Αντίσταση. Η γυναίκα που ήταν τόσο αποφασισμένη να ελέγξει την εικόνα και την κληρονομιά της, άφησε πίσω της ένα μπερδεμένο κουβάρι.

Fashion Υψηλή ραπτική στη μικρή οθόνη: Τα δράματα μόδας έγιναν τηλεοπτική εμμονή

Το New Look, η νέα σειρά της Apple TV+ για τον Christian Dior και τη Chanel κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, εξετάζει τη συνεργασία της Chanel με τους Ναζί, παρουσιάζοντας, ίσως, τη λιγότερο κακή εκδοχή της.

Στη σειρά, καμία ατάκα δεν είναι πιο αιχμηρή από την απάντηση του Dior (Ben Mendelsohn) σε έναν φοιτητή της Σορβόννης το 1955, ο οποίος τον ρωτά γιατί σχεδίαζε ρούχα για τις γυναίκες και τις φίλες των Ναζί κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής του Παρισιού, ενώ η Chanel (Juliette Binoche) έκλεισε τον οίκο μόδας της.

«Υπάρχει η αλήθεια», λέει, «αλλά πάντα υπάρχει μια άλλη αλήθεια που ζει πίσω από αυτήν».

Η σειρά, η οποία κάνει αναδρομή από το 1955 στα χρόνια του πολέμου, αποτελεί σίγουρα μυθοπλασία, εμπνευσμένη όμως από ιστορικά γεγονότα. Αποτυπώνει όμως με ακρίβεια την αλήθεια για τις δύο τελείως διαφορετικές στάσεις απέναντι στον πόλεμο.

Η αλήθεια του Dior είναι πιο απλή. Ήταν σταθερά πιστός στη Γαλλία. Συνέχισε να σχεδιάζει για τους Ναζί προκειμένου να ζήσει και να επιβιώσει και χρησιμοποίησε τα χρήματα για να στηρίξει τις ηρωικές προσπάθειες της Αντίστασης της αδελφής του, Catherine (Maisie Williams), η οποία τελικά συνελήφθη, βασανίστηκε και φυλακίστηκε σε στρατόπεδο εργασίας. Η ελάχιστα γνωστή ιστορία της Catherine Dior μπορεί να είναι η μεγάλη ανακάλυψη και το πιο συγκινητικό στοιχείο της σειράς.

Η στάση της Chanel παραμένει σκοτεινή και είναι αντικείμενο διαφορετικών ερμηνειών ακόμη και σήμερα.

Είναι γνωστό ότι είχε μακροχρόνια σχέση με έναν πράκτορα των Ναζί, τον Hans Günther von Dincklage, γνωστό ως Spatz. Ακολούθησαν κι άλλες επαφές με τους Ναζί, οι οποίοι βοήθησαν να απελευθερωθεί ο αγαπημένος της ανιψιός, ο André από ένα γερμανικό στρατόπεδο αιχμαλώτων καθώς ήταν μέλος του γαλλικού στρατού.

Επιπλέον, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι συμμετείχε στην Επιχείρηση Modelhut. Αυτό ήταν ένα γελοίο σχέδιο, στο οποίο ένας απατεώνας ναζιστής στρατηγός στρατολόγησε τη Chanel για να ταξιδέψει στην ουδέτερη Μαδρίτη, με την ελπίδα να στείλει ένα μήνυμα στον παλιό της φίλο Winston Churchill, προτείνοντάς του να διαπραγματευτούν τον τερματισμό του πολέμου και αγνοώντας αδιαμαρτύρητα τον Χίτλερ. Το κωδικό της όνομα ήταν Westminster, που υποδήλωνε τις ισχυρές σχέσεις της με τη Βρετανία και πιθανότατα τη δεκαετή σχέση της με τον Δούκα του Westminster που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1920.

Προσπάθησε επίσης, ανεπιτυχώς, να χρησιμοποιήσει τους ναζιστικούς άρειους νόμους που εμπόδιζαν τους Εβραίους να κατέχουν επιχειρήσεις για να προσπαθήσει να πάρει τον έλεγχο της εταιρείας αρωμάτων της από τους Εβραίους συνεταίρους της.

Όταν η Chanel «κοιμόταν με τον εχθρό»

Ορισμένοι βιογράφοι και ιστορικοί έχουν ασκήσει δριμεία κριτική για όλα αυτά, όπως ο αείμνηστος Hal Vaughan σε ένα ανατριχιαστικό βιβλίο του 2011 με τίτλο Sleeping with the Enemy: Coco Chanel’s Secret War.

Η Rhonda Garelick, μία από τις πιο προσεκτικές και οξυδερκείς βιογράφους της Chanel, καταλήγει στο βιβλίο της Mademoiselle: Coco Chanel and the Pulse of History (2014), ότι πιθανότατα πίστευε στον αγώνα των Ναζί και ότι είχε επίσης κίνητρα σκοπιμότητας, ιδιοτέλειας και αντισημιτισμού.

«Ο πατριωτισμός δεν ήταν τόσο σημαντικός για εκείνη όσο η εξουσία» γράφει η Garelick και συνεχίζει: «Ποτέ δεν αναγνώρισε τις συνέπειες του γεγονότος ότι προσπάθησε να επικαλεστεί τους αποτρόπαιους ναζιστικούς νόμους περί άρειας φυλής ενάντια στους συνεργάτες της».

Ωστόσο, η Justine Picardie, της οποίας το βιβλίο με τίτλο η Coco Chanel: The Legend and the Life κυκλοφόρησε σε νέα έκδοση πέρυσι, και η οποία έχει επίσης γράψει μια βιογραφία της Catherine Dior με τίτλο Miss Dior (2021), λέει στο BBC Culture: «Είναι πολύ εύκολο να πούμε ότι η Chanel ήταν ναζίστρια». Η Picardie πιστεύει ότι η Chanel ήταν αγγλόφιλη και πίστευε πολύ έντονα στην ελευθερία για να ασπαστεί τον ναζισμό, ακόμα και αν χρησιμοποίησε τις ναζιστικές διασυνδέσεις. Η επιχείρηση Modelhut, λέει η Picardie «είναι ενδιαφέρουσα, αλλά δεν την προσδιορίζει πραγματικά».

Μια περίπλοκη κληρονομιά

Το New Look παρουσιάζει τη δική του οπτική γωνία, υποδηλώνοντας ότι η συνεργασία της Chanel με τους Ναζί ήταν απρόθυμη. Η πρώτη εικόνα εν καιρώ πολέμου, το 1943, την παρουσιάζει ταραγμένη και μανιασμένη να επιχειρεί να βγάλει τον ανιψιό της Αντρέ από το γερμανικό στρατόπεδο.

Γι’ αυτό, έχει βασιστεί σε έναν φίλο της που συνεργάζεται με τους Ναζί, τον βαρόνο Louis de Vaufreland ώστε να μεσολαβήσει για την απελευθέρωσή του. Αλλά ο βαρόνος σύντομα επιμένει ότι πρέπει να συναντήσει τον Spatz, αλλιώς θα κινδυνεύσει και ο ίδιος, και κάπως έτσι ξεκινά η σχέση της Chanel με τον Spatz.

Παρουσιάζεται ερωτευμένη και παραδόξως αφελής για τις προθέσεις του, ενώ φαίνεται ότι την πιέζουν και την απειλούν για να συμμετάσχει στην επιχείρηση Modelhut, στην οποία αντιστέκεται σθεναρά. Στην πραγματικότητα όμως, η σχέση της Chanel με τον Spatz ξεκινά πολύ νωρίτερα, το 1941, ενδεχομένως ως μια προσπάθεια για να βοηθήσει στην απελευθέρωση του ανιψιού της.

Η Picardie αναφέρει: «Νομίζω ότι θα έκανε τα πάντα για να τον σώσει. Και τότε είναι που αρχίζει να έχει σχέση με τον Spatz». Χρειάστηκαν όμως 18 μήνες για την απελευθέρωση του ανιψιού της. Οι περισσότεροι βιογράφοι συμφωνούν ότι η απελευθέρωση του André ήταν πιθανότατα το αρχικό κίνητρο για τη συνεργασία της. Αλλά με την πάροδο του χρόνου, όπως γράφει η Garelick, «η Chanel ξεπέρασε τα όρια του οικογενειακού καθήκοντος».

Η εξερεύνηση της γκρίζας ζώνης

Ο Todd Kessle δημιουργός της σειράς, μιλώντας στο BBC Culture, αναφέρει πως «ο στόχος ήταν να αποδώσουμε το πνεύμα της Chanel όσο τον δυνατόν με μεγαλύτερη ακρίβεια και ταυτόχρονα να δημιουργήσουμε ένα δράμα, όπου οι θεατές να αλλάζουν τη γνώμη τους γι’ αυτήν, ανάλογα με τις πράξεις της.

Και συνεχίζει: «Η σειρά είναι μια από τις πιο ενδιαφέρουσες ιστορίες της Chanel. Δεν είναι εμπνευσμένη για να αναδείξει κακούς ή ήρωες. Αυτό που με ενέπνευσε ήταν να εξερευνήσω αυτή τη γκρίζα ζώνη, γιατί αυτή μας φέρνει πιο κοντά στην κατανόηση των χαρακτήρων και των αποφάσεων που έπρεπε να πάρουν».

Ήταν μέλος της Αντίστασης;

ΠΡΟΣΩΠΑ Από πληροφοριοδότης των Ναζί, πράκτορας της Αντίστασης; Η Coco Chanel ξανά από την αρχή

Αν βοήθησε την Αντίσταση, η συμμετοχή της ήταν λιγότερο προσωπική σε σχέση με τη συνεργασία της με τους Ναζί. Η Picardie αναφέρει ότι το σπίτι της Chanel στη Ριβιέρα έκρυβε έναν ασύρματο πομπό που χρησιμοποιούσε η Αντίσταση και αποτελούσε καταφύγιο για τους Εβραίους που προσπαθούσαν να διαφύγουν από τη Γαλλία.

Έγγραφα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα από τα γαλλικά αρχεία αναφέρουν τη Chanel ως μέλος της Αντίστασης. Κάποιοι ιστορικοί μπορεί να εμφανίζονται επιφυλακτικοί ως προς αυτό, ωστόσο μια έκθεση στο V&A, Gabrielle Chanel. Fashion Manifesto, παρουσιάζει για πρώτη φορά έγγραφα που την καταγράφουν ως μέλος της Αντίστασης, μαζί με στοιχεία σχετικά με την εμπλοκή της στους Ναζί. Η Oriole Cullen, επιμελήτρια της έκθεσης, δήλωσε στον Guardian: «Τα νέα στοιχεία δεν την αθωώνουν. Κάνουν απλώς την εικόνα πιο περίπλοκη».

Η πιθανή δράση της Chanel στην Αντίσταση δεν περιλαμβάνεται στην σειρά “The New Look”, επειδή ο Kessler δήλωσε ότι ήθελε τουλάχιστον δύο καλά τεκμηριωμένες πηγές για κάθε γεγονός, ενώ επαρκή στοιχεία για τη συμμετοχή της στην Αντίσταση δεν προέκυψαν.

Στην πραγματικότητα, αμέσως μετά την απελευθέρωση του Παρισιού, η Chanel ανακρίθηκε από τις γαλλικές αρχές για τους ναζιστικούς δεσμούς της, αλλά αφέθηκε ελεύθερη μέσα σε λίγες ώρες. Οι ιστορικοί υποθέτουν ευρέως, αν και δεν υπάρχουν αδιάσειστα στοιχεία, ότι η φιλία της με τον Churchill τη βοήθησε να διαφύγει. Σύντομα έφυγε για την Ελβετία για να αποφύγει τυχόν αντίποινα και παρέμεινε εκεί για σχεδόν μια δεκαετία. Συνέχισε τη σχέση της με τον Spatz για χρόνια μετά τον πόλεμο και δεν αντιμετώπισε ποτέ συνέπειες για τις επαφές της με τους Ναζί.

Η συνεργασία της Chanel με τους Ναζί μπορεί να αμαύρωσε την κληρονομιά της, αλλά εξακολουθεί να θεωρείται ως η πιο επιδραστική σχεδιάστρια του 20ού αιώνα. Και οι σκοτεινές αλήθειες θα ακολουθούν πάντοτε τους δημιουργικούς ανθρώπους.

Με πληροφορίες από BBC