Στο απέραντο δάσος του Αμαζονίου, εκεί όπου τα ποτάμια δεν είναι απλώς φυσικά τοπία αλλά ζωντανοί οργανισμοί, ένα από αυτά, ο ποταμός Marañón, κατάφερε να αποκτήσει κάτι πρωτοφανές για τα δεδομένα του Περού: νομική υπόσταση.

Πλέον, ο συγκεκριμένος ποταμός δεν αποτελεί μόνο μια υδάτινη ροή, αλλά είναι μια νομικά αναγνωρισμένη οντότητα, με δικαιώματα που οφείλουν όλοι να σέβονται.

Η απόφαση αυτή, που εκδόθηκε τον Μάρτιο του 2024 από ομοσπονδιακό δικαστήριο της χώρας της Νότιας Αμερικής, αποτελεί σταθμό για το παγκόσμιο κίνημα που προωθεί τα «δικαιώματα της φύσης»: ο ποταμός έχει δικαίωμα να υπάρχει, να ρέει ελεύθερα και να προστατεύεται από κάθε μορφή ρύπανσης.

Ένας ποταμός τραυματισμένος από «μαύρο χρυσό»

Ο Marañón εκτείνεται σε μήκος περίπου 1.450 χιλιομέτρων, από τις Άνδεις μέχρι την καρδιά του Αμαζονίου, και αποτελεί πηγή ζωής για εκατοντάδες κοινότητες και πλήθος ειδών, όπως τα ροζ δελφίνια και οι γιγαντιαίες βίδρες.

Ωστόσο, για δεκαετίες, η ζωή του ποταμού απειλήθηκε σοβαρά από διαρροές πετρελαίου: το 2000, πάνω από 5.000 βαρέλια αργού πετρελαίου χύθηκαν στον ποταμό από μια φορτηγίδα, δημιουργώντας ένα «τοξικό πέπλο» στην επιφάνειά του.

Ήταν μία μόνο από τις τουλάχιστον 80 διαρροές που έχουν καταγραφεί κατά μήκος του αγωγού πετρελαίου στο Βόρειο Περού μεταξύ 1997 και 2022, σύμφωνα με το Osinergmin, την αρμόδια κρατική αρχή.

Διαβασε ακομα

Tο δάσος του Αμαζονίου θυσιάζεται στον βωμό της Συνόδου για το κλίμα

Τα πνέυματα των προγόνων

Η Mari Luz Canaquiri Murayari, μέλος της κοινότητας Kukama που κατοικεί στις όχθες του Marañón, δεν έμεινε άπραγη. Μαζί με άλλες γυναίκες ίδρυσε την Asociación de Mujeres Huaynakana Kamatahuara Kana – έναν οργανισμό που στόχο έχει την προστασία του ποταμού και των κοινοτήτων που εξαρτώνται από αυτόν.

Για τις Kukama, ο Marañón δεν είναι απλώς νερό – είναι ιερός. Οι γυναίκες πιστεύουν ότι τα πνεύματα των προγόνων τους κατοικούν στον βυθό του. Όταν ξεκίνησαν οι διαρροές, η γιαγιά της Canaquiri Murayari ονειρεύτηκε τον νεκρό αδερφό της, που την προειδοποίησε για το κακό που θα φέρει το «μαύρο χρυσάφι».

Λίγο αργότερα, δεκάδες δελφίνια και ψάρια βρέθηκαν νεκρά, ενώ οι κάτοικοι άρχισαν να αρρωσταίνουν από την κατανάλωση μολυσμένου νερού και τροφής.

Παρά τις πολυάριθμες επιστολές, πορείες και αποκλεισμούς του ποταμού, η κυβέρνηση επέδειξε μονάχα αδιαφορία: «Κανείς δεν μας άκουγε», λέει η Canaquiri Murayari στο CNN.

Η μάχη στο δικαστήριο

Το 2014, η Asociación de Mujeres Huaynakana Kamatahuara Kana συνεργάστηκε με το Instituto de Defensa Legal (IDL), μια ΜΚΟ από το Περού, και ξεκίνησε μια νομική μάχη. Εμπνευσμένοι από παραδείγματα όπως αυτά του ποταμού Whanganui στη Νέα Ζηλανδία και του Atrato στην Κολομβία, αποφάσισαν να διεκδικήσουν την αναγνώριση του ποταμού ως νομικό πρόσωπο.

Το 2021, με τη στήριξη του Earth Law Center, κατέθεσαν αγωγή ζητώντας την αναγνώριση της νομικής προσωπικότητας του Marañón. Μετά από δύο χρόνια, το δικαστήριο απεφάνθη υπέρ τους.

Παρόλο που η απόφαση δεν απαγορεύει άμεσα τις δραστηριότητες εξόρυξης πετρελαίου, δίνει στην κοινότητα το δικαίωμα να τις αμφισβητεί και να ζητά την προστασία του ποταμού με βάση τη νέα νομική του υπόσταση. Επιπλέον, αναγνωρίζει τους Kukama ως «φύλακες και υπερασπιστές του ποταμού».

Η εμπειρία από άλλες χώρες, όπως η Κολομβία, δείχνει ότι η αναγνώριση των δικαιωμάτων της φύσης είναι μόνο η αρχή. Η υλοποίηση των αποφάσεων απαιτεί πολιτική βούληση και συνεχή πίεση. Παρά τα εμπόδια, η Canaquiri Murayari δηλώνει αποφασισμένη: «Αυτό είναι μόνο το πρώτο βήμα. Τώρα θα παλέψουμε για να εφαρμοστεί η απόφαση».

Για τον Javier Ruiz του Earth Law Center, η απόφαση αυτή είναι ιστορική: «Είναι η πρώτη του είδους της στην Περού και θα αποτελέσει παράδειγμα για μελλοντικές υποθέσεις».

Διαβασε ακομα

Το ροζ δελφίνι που έγινε άνθρωπος

Ως μητέρα τεσσάρων παιδιών και γιαγιά έξι εγγονιών, η Canaquiri Murayari βλέπει ότι η αποστολή της δεν θα έχει μόνο τοπικό αλλά και παγκόσμιο όφελος: «Η δουλειά που κάνω δεν είναι μόνο για την κοινότητά μου, είναι για όλο τον κόσμο. Πρέπει να αγωνιστούμε όλοι μαζί για να αφήσουμε έναν καλύτερο κόσμο στα παιδιά μας».

Ο Marañón έχει πλέον φωνή. Το ερώτημα είναι: «Θα τον ακούσουμε;»