Πριν από πέντε χρόνια, ο κόσμος άκουγε τις πρώτες αναφορές για μια μυστηριώδη ασθένεια που έμοιαζε με γρίπη και εμφανιζόταν στη Γουχάν της Κίνας, γνωστή πλέον ως Covid-19.

Η πανδημία που ακολούθησε προκάλεσε περισσότερους από 14 εκατομμύρια θανάτους και προκάλεσε σοκ στην παγκόσμια οικονομία. Περίπου 400 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο είχαν long Covid. Οι παγκόσμιοι ηγέτες, αναγνωρίζοντας ότι μια νέα πανδημία δεν ήταν ζήτημα του «αν» αλλά του «πότε», υποσχέθηκαν να συνεργαστούν για την ενίσχυση των παγκόσμιων συστημάτων υγείας.

Ωστόσο, οι διαπραγματεύσεις για μια νέα συμφωνία για την πανδημία σταμάτησαν το 2024, ακόμη και όταν εντοπίστηκαν περαιτέρω παγκόσμιες απειλές και καταστάσεις έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία. Εάν προκύψει μια νέα απειλή πανδημίας το 2025, οι ειδικοί δεν έχουν ακόμη πειστεί ότι θα την αντιμετωπίσουμε καλύτερα από την προηγούμενη.

Ποιες είναι οι απειλές

Ενώ οι ειδικοί συμφωνούν ότι μια άλλη πανδημία είναι αναπόφευκτη, το τι, πού και πότε ακριβώς είναι αδύνατο να προβλεφθεί.

Νέες απειλές για την υγεία εμφανίζονται συχνά. Οι ηγέτες της παγκόσμιας υγείας κήρυξαν μια επιδημία του ιού mpox στην Αφρική ως διεθνή κατάσταση έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία το 2024. Καθώς τελείωνε το έτος, ομάδες ειδικών διερευνούσαν ένα πιθανό ξέσπασμα μιας άγνωστης ασθένειας σε μια απομακρυσμένη περιοχή της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, που τώρα πιστεύεται ότι είναι κρούσματα σοβαρής ελονοσίας και άλλων ασθενειών που επιδεινώνονται από τον οξύ υποσιτισμό.

Η Maria van Kerkhove, προσωρινή διευθύντρια ετοιμότητας και πρόληψης επιδημιών και πανδημιών στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), ανησυχεί για την κατάσταση με τη γρίπη των πτηνών – ο ιός δεν μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο, αλλά έχει αυξηθεί ο αριθμός των ανθρώπινων μολύνσεων κατά το τελευταίο έτος.

Ενώ υπάρχει ένα καθιερωμένο διεθνές σύστημα παρακολούθησης που επικεντρώνεται ειδικά στη γρίπη, η επιτήρηση σε τομείς όπως το εμπόριο και η γεωργία, όπου άνθρωποι και ζώα συγχρωτίζονται, δεν είναι αρκετά ολοκληρωμένη, λέει η ίδια. Και τονίζει ότι η δυνατότητα σωστής αξιολόγησης του κινδύνου «εξαρτάται από την ανίχνευση, την αλληλουχία, τη διαφάνεια των χωρών να μοιράζονται αυτά τα δείγματα».

Διαβασε ακομα

Τι είναι ο ιός mpox και γιατί έχει σημάνει παγκόσμιο συναγερμό

Η πανδημία Covid-19 άφησε τα συστήματα υγείας παγκοσμίως «πραγματικά κλονισμένα» και ακολούθησε ένας μακρύς κατάλογος άλλων κρίσεων υγείας, λέει. «Άρχισε να κυκλοφορεί η εποχική γρίπη, είχαμε μια έκτακτη ανάγκη για τον ιό mpox, είχαμε τον ιό Marburg, είχαμε τη χολέρα, είχαμε σεισμούς, είχαμε πλημμύρες, ιλαρά, διφθερίτιδα, δάγκειο πυρετό, Oropouche. Τα συστήματα υγείας πραγματικά λυγίζουν κάτω από το βάρος και το υγειονομικό προσωπικό μας σε παγκόσμιο επίπεδο έχει πραγματικά υποστεί πλήγμα. Πολλοί έχουν φύγει. Πολλοί υποφέρουν από μετατραυματικό στρες. Πολλοί πέθαναν».

Αυτό που την κρατάει ξάγρυπνη τα βράδια, λέει, είναι ο «εφησυχασμός», καθώς ανησυχεί ότι η αντίδραση σε μια νέα απειλή θα παρεμποδιστεί από «την αντίληψη ότι “απλώς θα εξαφανιστεί” ή “θα εκλείψει από μόνη της”».

Κάνουμε κάτι καλύτερο;

Ο κόσμος δεν ήταν ποτέ σε καλύτερη θέση όσον αφορά την τεχνογνωσία, την τεχνολογία και τα συστήματα δεδομένων για τον γρήγορο εντοπισμό μιας απειλής, λέει η Van Kerkhove. Η επέκταση των δυνατοτήτων της αλληλουχίας του γονιδιώματος στις περισσότερες χώρες παγκοσμίως και η καλύτερη πρόσβαση σε ιατρικό οξυγόνο και η πρόληψη και ο έλεγχος των λοιμώξεων παραμένουν «πραγματικά μεγάλα κέρδη» μετά την πανδημία του Covid-19, προσθέτει.

Αυτό σημαίνει ότι η απάντησή της για το αν ο κόσμος είναι έτοιμος για την επόμενη πανδημία «είναι και ναι και όχι».

«Από την άλλη πλευρά, νομίζω ότι οι δυσκολίες και το τραύμα που όλοι περάσαμε με τον Covid και με άλλες επιδημίες, στο πλαίσιο του πολέμου και της κλιματικής αλλαγής και των οικονομικών κρίσεων και της πολιτικής, δεν είμαστε απολύτως έτοιμοι να διαχειριστούμε μια άλλη πανδημία», λέει. «Ο κόσμος δεν θέλει να με ακούσει στην τηλεόραση να λέω ότι η επόμενη κρίση είναι μπροστά μας».

Ο κόσμος της δημόσιας υγείας «μάχεται για πολιτική προσοχή, για δημοσιονομικό χώρο, για επενδύσεις» – αντί τα έθνη να εργάζονται για να παραμείνουν σε «σταθερή κατάσταση ετοιμότητας», λέει.

Η μακροπρόθεσμη λύση, λέει, είναι «να πετύχουμε το σωστό επίπεδο επένδυσης. Πρόκειται για τη σωστή αίσθηση του επείγοντος. Έχει να κάνει με τη διασφάλιση ότι το σύστημα δεν είναι εύθραυστο».

Διαβασε ακομα

Η ασθένεια στα ζώα που απειλεί να γίνει η νέα πανδημία

Υπάρχουν διαθέσιμα χρήματα για την προετοιμασία για πανδημία;

Ο υπουργός Υγείας της Ρουάντα, Dr. Sabin Nsanzimana, βρέθηκε να αντιμετωπίζει δύο μεγάλες επιδημίες ασθενειών το 2024: Την έκτακτη ανάγκη δημόσιας υγείας της Αφρικής για τον ιό mpox και 66 κρούσματα του ιού Marburg στη χώρα του.

Είναι επίσης συμπρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του Ταμείου για την Πανδημία, το οποίο συστάθηκε τον Νοέμβριο του 2022 ως μηχανισμός χρηματοδότησης για να βοηθήσει τις φτωχότερες χώρες να προετοιμαστούν για τις αναδυόμενες απειλές πανδημίας.

Εάν η επόμενη πανδημία φτάσει το 2025, προειδοποιεί: «Δυστυχώς, όχι, ο κόσμος δεν είναι έτοιμος. Από τότε που έληξε πέρυσι η κατάσταση έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία λόγω Covid, πάρα πολλοί πολιτικοί ηγέτες έχουν στρέψει την προσοχή και τους πόρους τους σε άλλες προκλήσεις. Μπαίνουμε και πάλι σε αυτό που ονομάζουμε κύκλο της αμέλειας. Οι άνθρωποι ξεχνούν πόσο δαπανηρή ήταν η πανδημία για τις ανθρώπινες ζωές και τις οικονομίες και αποτυγχάνουν να λάβουν υπόψη τους τα διδάγματά της».

Λέει ότι το Ταμείο για την Πανδημία «χρειάζεται επειγόντως περισσότερους πόρους για να εκπληρώσει την αποστολή του» – έχει λάβει αιτήσεις από χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος συνολικού ύψους 7 δισεκατομμυρίων δολαρίων για τη χρηματοδότηση επενδύσεων προετοιμασίας και αντιμετώπισης της πανδημίας, έναντι 850 εκατομμυρίων δολαρίων που είναι διαθέσιμα.

Τι συνέβη στις διεθνείς συνομιλίες

Το 2022 ο ΠΟΥ ξεκίνησε διαπραγματεύσεις για μια νέα συμφωνία για την πανδημία, η οποία θα αποτελέσει σταθερή βάση για τη μελλοντική διεθνή συνεργασία. Ωστόσο, οι συνομιλίες απέτυχαν να καταλήξουν σε αποτέλεσμα μέχρι την αρχική προθεσμία της ετήσιας Παγκόσμιας Συνέλευσης Υγείας τον Μάιο του 2024. Οι διαπραγματευτές στοχεύουν τώρα στην προθεσμία της φετινής συνόδου του Μαΐου.

Μέχρι στιγμής οι συνομιλίες έχουν επιδεινώσει στην πραγματικότητα τα επίπεδα εμπιστοσύνης μεταξύ των χωρών, λέει η Dr Clare Wenham του τμήματος πολιτικής υγείας στο LSE.

Δεν υπάρχει συμφωνία για αυτό που η Wenham αποκαλεί «τον μεγάλο ελέφαντα στο δωμάτιο», την «πρόσβαση σε παθογόνους οργανισμούς και τον καταμερισμό του οφέλους» – ουσιαστικά, ποιες εγγυήσεις δίνονται στις φτωχότερες χώρες ότι θα έχουν πρόσβαση σε θεραπείες και εμβόλια κατά μιας μελλοντικής πανδημικής νόσου, σε αντάλλαγμα για την παροχή δειγμάτων και δεδομένων που θα επιτρέψουν τη δημιουργία αυτών των θεραπειών. Οι έρευνες δείχνουν ότι μια πιο ισότιμη πρόσβαση στα εμβόλια κατά τη διάρκεια της πανδημίας του Covid-19 θα μπορούσε να έχει σώσει περισσότερες από ένα εκατομμύριο ζωές.

«[Οι κυβερνήσεις] απέχουν τόσο πολύ μεταξύ τους και κανείς δεν είναι πραγματικά πρόθυμος να υποχωρήσει», λέει η Wenham, με μόνο 10 ημέρες πραγματικής διαπραγμάτευσης να έχουν προγραμματιστεί πριν από την προθεσμία της Παγκόσμιας Συνέλευσης Υγείας. Πρακτικά ερωτήματα παραμένουν σχετικά με τη σκοπιμότητα των όσων προτείνονται, προσθέτει, «ακόμη και αν ξεπεράσουμε τη βασική αρχή του πόσο απρόθυμες είναι οι κυβερνήσεις να συμβιβαστούν».

Διαβασε ακομα

Υπάρχει κίνδυνος για νέα πανδημία από την ευλογιά των πιθήκων;

Η εκτίμησή της είναι ωμή: «Είχαμε τη μεγαλύτερη πανδημία της ζωής μας και είμαστε χειρότερα προετοιμασμένοι από ό,τι ήμασταν όταν μπήκαμε σ’ αυτήν».

Είναι μεταξύ των αναλυτών που φοβούνται ότι η όποια συμφωνία προωθηθεί τον Μάιο δεν θα έχει πραγματική ισχύ, συμφωνώντας μόνο ένα πλαίσιο σε ανώτατο επίπεδο, ενώ οι πιο δύσκολες λεπτομερείς αποφάσεις θα καθυστερήσουν.

Όμως, όσοι συμμετέχουν στη διαδικασία έχουν αντικρούσει αυτή την ιδέα. Η Anne-Claire Amprou, συμπρόεδρος του Διακυβερνητικού Διαπραγματευτικού Οργάνου του ΠΟΥ, δήλωσε καθώς οι συνομιλίες του Δεκεμβρίου πλησίαζαν στο τέλος τους: «Χρειαζόμαστε μια συμφωνία για την πανδημία που θα έχει νόημα, και θα έχει».

Με πληροφορίες από Guardian