Ο Nico είναι ένας ενήλικος αρσενικός γαλαζοκέφαλος κερκοπίθηκος (blue-headed cercopithecus) που ζει σε ένα μικρό νησί στο αρχιπέλαγος Κιρίμπας (Quirimbas) της Μοζαμβίκης. Είναι ένας από τους λίγους πιθήκους στο νησί που διαθέτει όνομα, για έναν απλό λόγο: Οι υπόλοιποι μοιάζουν υπερβολικά για να μπορέσει κάποιος να τους ξεχωρίσει, ενώ ο Nico διαφέρει, καθώς έχει ένα δεξί ατροφικό χέρι.

Είναι επίσης από τους πιθήκους που δεν φοβούνται την ανθρώπινη παρουσία. Όσο τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας του ψάχνουν σπόρους στο έδαφος, ο Nico πλησιάζει τους ανθρώπους γιατί συχνά εκείνοι του δίνουν τροφή.

Κάποιος θα περίμενε πως, χωρίς την ανθρώπινη βοήθεια, ο Nico πιθανόν να μην είχε καταφέρει να επιβιώσει. Η ιδέα άλλωστε ότι η φυσική επιλογή δρα ως ανεξέλεγκτη δύναμη μπορεί να μας κάνει να σκεφτούμε ότι τα ζώα με σωματικές αναπηρίες δεν έχουν θέση στη φύση και ότι μόνο οι άνθρωποι, χάρη στη συνήθειά μας να φροντίζουμε ο ένας τον άλλον, έχουν ξεφύγει από αυτή τη σκληρή πραγματικότητα. Στα πρωτεύοντα θηλαστικά, ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν ισχύει.

Μία εκτενής βιβλιογραφική ανασκόπηση

Από την αρχή της επιστήμης που μελετά τα πρωτεύοντα θηλαστικά (Πρωτευοντολογίας) υπάρχουν αναφορές για ζώα με σωματικές αναπηρίες που κατόρθωσαν να επιβιώσουν στην άγρια φύση για πολλά πολλά χρόνια. Λίγες, όμως, μελέτες είχαν επιδιώξει τη βαθύτερη κατανόηση της ζωής τους, μέχρι το 2023, όταν μια ερευνητική ομάδα από το Πανεπιστήμιο Concordia του Καναδά αποφάσισε να αναλύσει και να συγκεντρώσει όλες τις περιπτώσεις αναπηρίας πρωτευόντων θηλαστικών σε μια βιβλιογραφική ανασκόπηση.

Συνολικά, η ομάδα μελέτησε 114 άρθρα, όπου διαπίστωσε ορισμένα κοινά στοιχεία. Για παράδειγμα, ενώ στην ανασκόπηση αναφέρονται διάφορα είδη ζώων, οι χιμπατζήδες και οι μακάκοι κυριαρχούν, πιθανώς επειδή έχουν μελετηθεί περισσότερο από τους επιστήμονες. Επιπλέον, η συντριπτική πλειονότητα των αναπηριών που εμφανίζονται είναι σωματικές και αφορούν στα άκρα.

Διαβασε ακομα

Κάπου πρέπει να μπει ένα τέλος με τις αγκαλιές στα κοάλα

Η επέμβαση του ανθρώπου στη φύση

Οι μελετητές εντυπωσιάστηκαν από τη στενή σχέση μεταξύ των σωματικών αναπηριών των πρωτευόντων και των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που προκαλούνται από τον άνθρωπο. Η συσχέτιση αυτή διαπιστώθηκε στο 60% των άρθρων.

Ένα εντυπωσιακό παράδειγμα βρίσκεται σε μια αναφορά από το Ειδικό Καταφύγιο Beza Mahafaly στη Μαδαγασκάρη, όπου οι λεμούριοι (Lemur catta) έχαναν πρόωρα τα δόντια τους. Στα συγκεκριμένα πρωτεύοντα θηλαστικά, ο σκληρός καρπός του ταμαρίνδου αποτελεί συνήθως ένα μικρό ποσοστό της διατροφής τους.

Ωστόσο, η ανθρώπινη επέμβαση στο φυσικό τους ενδιαίτημα μείωσε σημαντικά τη διαθεσιμότητα άλλων τροφών και οι λεμούριοι αναγκάστηκαν να συμπεριλάβουν στη διατροφή τους περισσότερους καρπούς ταμαρίνδου, γεγονός που έκανε τα δόντια τους να φθαρούν ταχύτερα.

Άμεση προσαρμοστικότητα και ευελιξία

Ακόμη και χωρίς δόντια, οι λεμούριοι βρήκαν άμεσα τρόπο να επιβιώσουν. Η βιβλιογραφική ανασκόπηση το αποδίδει σε τρεις παράγοντες:

• Ευέλικτη συμπεριφορά που τους επέτρεψε να προσαρμόζονται άμεσα
• Κοινωνικό περιβάλλον και
• Δυνατότητα δημιουργίας νέων συμπεριφορών

Όταν οι λεμούριοι έχασαν τα δόντια τους, αφιέρωσαν περισσότερο χρόνο στην κατανάλωση των σκληρών φρούτων, γλείφοντάς τα πριν τα φάνε, ενώ ενσωμάτωσαν περισσότερα φύλλα στη διατροφή τους αλλά και φρούτα που είχαν ήδη μασηθεί από άλλους λεμούριους, οι οποίοι είχαν ακόμη δόντια.

Τα παραπάνω, αποτελούν ένα σαφές παράδειγμα του πώς τα πρωτεύοντα θηλαστικά είναι ικανά να προσαρμόζονται σε περιβάλλοντα που έχουν διαταραχθεί από την ανθρώπινη επέμβαση, χάρη στην ευέλικτη συμπεριφορά τους.

Όσον αφορά στο κοινωνικό περιβάλλον, η μητρική φροντίδα κατά τους πρώτους μήνες της ζωής των πρωτευόντων φαίνεται πως είναι ιδιαίτερα σημαντική.

Διαβασε ακομα

Ένας φωτογράφος της άγριας ζωής απορεί πώς είναι ακόμη ζωντανός

Η περίπτωση της Yuki

Στο νησί Awaji της Ιαπωνίας, υπάρχει μια ομάδα μακάκων με υψηλό ποσοστό μελών με αναπηρίες. Μεταξύ του 1978 και του 1995, το 14% των απογόνων τους γεννήθηκαν με κάποιου είδους παραμόρφωση των άκρων.

Ωστόσο, η συντριπτική πλειονότητα κατάφερε να επιβιώσει τον πρώτο χρόνο της ζωής τους, επειδή οι μητέρες τους ήταν σε θέση να αντισταθμίσουν την αναπηρία τους παρέχοντάς τους επιπλέον φροντίδα.

Μία από αυτές τις μητέρες ήταν η Yuki, η οποία επίσης γεννήθηκε με δύο ατροφικά χέρια. Είχε μάθει, μάλιστα, να περπατάει στα δύο πόδια και όταν ανέβαινε σε δέντρα, επέλεγε πάντα εκείνα με δομή κορμού και κλαδιών που της επέτρεπαν να σκαρφαλώνει χωρίς να χρησιμοποιεί τα χέρια της.

Το μωρό της γεννήθηκε επίσης με ατροφικά άκρα, κάτι που το εμπόδιζε να κρατηθεί γερά από το σώμα της μητέρας του, οπότε η Yuki έμαθε να μεταφέρει εκείνη το μικρό της.

Ο ρόλος της μητέρας

H ιδιαίτερη φροντίδα των μικρών με αναπηρίες είναι μια ευρέως διαδεδομένη συμπεριφορά μεταξύ των πρωτευόντων, τα οποία εξαιρετικά σπάνια έχουν παρατηρηθεί να εγκαταλείπουν τα παιδιά τους. Αντίθετα, οι μητέρες αυτών των μικρών φαίνεται πως περνούν περισσότερο χρόνο μαζί τους και μένουν κοντά τους για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα, μέχρι τα μικρά να αποκτήσουν όλες τις δεξιότητες που θα τους επιτρέπουν να επιβιώσουν μόνα τους στην άγρια φύση.

Στις περιπτώσεις που τα μικρά κινούνται πιο αργά, οι μητέρες στέκονται κοντά τους ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι θα μείνουν αρκετά πιο πίσω από την υπόλοιπη ομάδα, ενώ όταν τα μικρά γεννιούνται τυφλά, οι μητέρες τα καθοδηγούν προς τις πηγές νερού και τροφής.

Υπάρχουν επίσης περιπτώσεις – αν και λιγότερο συχνές – που και άλλα μέλη της ομάδας βοηθούν τα μικρά με αναπηρία. Ένας μακάκος από το νησί Awaji με το όνομα Maki υιοθέτησε τη Meg, ένα ορφανό έξι μηνών με αναπηρία. Αργότερα, όταν ο Maki έγινε ένα από τα κυρίαρχα αρσενικά της ομάδας, συνέχισε να επιτρέπει στη Meg να περνάει χρόνο και να τρώει μαζί του.

Διαβασε ακομα

Πετάει πετάει ο ιπποπόταμος; Πετάει!

Από την αναπηρία στην εφευρετικότητα

Τέλος, έχουν αναφερθεί πολλές περιπτώσεις νέων συμπεριφορών που προκλήθηκαν με αφορμή ορισμένες αναπηρίες. Η Late, ένας άλλος μακάκος από την ίδια ομάδα με τη Yuki, βρήκε έναν τρόπο να θηλάζει την κόρη της Ribbon με ελάχιστη προσπάθεια.

Η Ribbon γεννήθηκε με παραμορφώσεις των άκρων και δεν μπορούσε να πιαστεί από το σώμα της μητέρας της για να θηλάσει. Έτσι, η Late καθόταν κοντά σε έναν βράχο ή ένα δέντρο και έσφιγγε την Ribbon ανάμεσα στο σώμα της και τη λεία επιφάνεια για να μην χρειάζεται να κρατάει τη μικρή με τα χέρια της.

Όταν η Ribbon μεγάλωσε και δεν εξαρτιόταν πλέον από τη μητέρα της για φαγητό, συνέχισε να βρίσκει καινοτόμες λύσεις για τον εαυτό της.

Οι μακάκοι χρησιμοποιούν τα χέρια τους για να απομακρύνουν τα απορρίμματα των φύλλων και να πιάνουν ασπόνδυλα – αλλά η Ribbon, που δεν είχε λειτουργικά χέρια, επινόησε τη δική της μέθοδο. Χτυπούσε το έδαφος με τα χέρια και τα πόδια της για να απομακρύνει τα φύλλα και έπιανε τα ασπόνδυλα με το στόμα της.

Διαβασε ακομα

Στην κορυφή της ταξιδιωτικής wish-list σου να βάλεις την Κένυα

Ακολουθώντας την «έξυπνη» μέθοδο

Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτού του είδους η νέα συμπεριφορά υιοθετήθηκε από ολόκληρη την ομάδα: Η Tinka ήταν ένας ενήλικος χιμπατζής από μια κοινότητα στο Sonso της Ουγκάντα, που υπέφερε από παράλυση και στα δύο χέρια.

Κανονικά, οι χιμπατζήδες χρησιμοποιούν τα χέρια τους για να ξύσουν την πλάτη τους, αλλά η Tinka επινόησε τη δική της μέθοδο: Κρατούσε ένα κλαδί με το πόδι της και έτσι έτριβε την πλάτη της.

Ο τρόπος αυτός πρέπει να ήταν εξαιρετικά αποτελεσματικός αφού, σε λίγο μόλις καιρό, και άλλα αρτιμελή πρωτεύοντα της ομάδας άρχισαν να τον μιμούνται.

Με πληροφορίες από El Pais