Η αναπτυξιακή ψυχολογία έχει αναγνωρίσει εδώ και καιρό το κοινωνικό στοιχείο στη σκέψη. Σχεδόν εκατό χρόνια πριν, ο σοβιετικός ψυχολόγος Lev Vygotsky παρατήρησε ότι η ανάδυση της ατομικής σκέψης μπορεί να κατανοηθεί ως η εσωτερίκευση του διαπροσωπικού διαλόγου.

Τα μικρά παιδιά που παίζουν μόνα τους συχνά μιλούν στον εαυτό τους, απηχώντας κάτι που ακούγεται σαν τις οδηγίες των ενηλίκων. Αυτές μοιάζουν σαφώς με το είδος της λεκτικής δομής που τους έχουν δώσει οι φροντιστές. Το να μάθουν να σκέφτονται για τον εαυτό τους είναι μια διαδικασία αναπαράστασης των συνεισφορών των άλλων.

Οι άνθρωποι γύρω μας μπορούν επίσης να μας επηρεάσουν γνωστικά. Ένας συνομιλητής που φαίνεται να θέλει να αποφύγει ένα θέμα μπορεί να σας δυσκολέψει να σκεφτείτε σωστά.

Body + Soul Γιατί φοβόμαστε το σκοτάδι

Το βαθύ μυστήριο που συνδέει τον εγκέφαλο, κυρίως τη σκέψη με την εμπειρία, επιχειρεί να ψηλαφίσει ο Huw Green, κλινικός ψυχολόγος και νευροψυχολόγος στο νοσοκομείο Addenbrooke’s στο Cambridge.

«Ως νευροψυχολόγος αισθάνομαι ότι θα έπρεπε να ξεκινήσω με μια στάση βαθύτατου σεβασμού προς τον εγκέφαλο. Θα μπορούσα να τονίσω τον συγκλονιστικό αριθμό των νευρωνικών του συνδέσεων (συγκρίσιμος σε μέγεθος με τον αριθμό των άστρων στον Γαλαξία μας), ή να επιστήσω την προσοχή στα ολοένα και πιο εξελιγμένα εργαλεία μας για τη νευροαπεικόνιση που μας φέρνουν πιο κοντά σε μια πλήρη εικόνα του πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος» γράφει στον Guardian.

«Νομίζω, όμως, ότι αυτό μπορεί να αποτελέσει αντιπερισπασμό στις προσπάθειές μας να κατανοήσουμε τη σκέψη. Γνωρίζω από κλινική εμπειρία ότι αν ο εγκέφαλος έχει υποστεί βλάβη, το ίδιο συμβαίνει και με τη νόησή μας, συχνά με αρκετά τακτικούς και προβλέψιμους τρόπους. Αν υποστείτε βλάβη στον μετωπιαίο λοβό σας, τότε πιθανότατα θα γίνετε λιγότερο ικανοί να ελέγξετε τη συμπεριφορά σας. Αν πάθετε εγκεφαλικό επεισόδιο στο σχετικό τμήμα του ινιακού σας λοβού, θα μειωθεί η ικανότητά σας να κατανοείτε τις οπτικές πληροφορίες».

«Αυτή η σύνδεση εγκεφάλου-γνώσης αποτελεί ολοένα και πιο κεντρικό δόγμα της επιστημονικής μας κουλτούρας, αλλά μαζί της έρχεται και η αίσθηση ότι θα πρέπει να κατανοούμε τους εαυτούς μας ως μηχανές. Αν αφαιρέσετε ένα μέρος του υλικού, το λογισμικό καταστρέφεται» αναφέρει χαρακτηριστικά.

Η σχέση μας με τους άλλους ανθρώπους

Ο Huw Green σημειώνει ότι «όσο περισσότερο χρόνο περνάω με τους ασθενείς, όμως, τόσο πιο φανερό γίνεται ότι αυτό είναι μόνο ένα μέρος της εικόνας. Μία από τις κλινικές μου εργασίες είναι να θέτω ασυνήθιστες απαιτήσεις από τους ανθρώπους προκειμένου να εντοπίσω γνωστικά συμπτώματα που διαφορετικά θα περνούσαν απαρατήρητα».

«Κάποτε πήρα συνέντευξη από έναν άνδρα με απώλεια μνήμης μετά από τραυματισμό που προκλήθηκε από έλλειψη οξυγόνου στον εγκέφαλό του. Η σύζυγός του, που ήταν επίσης παρούσα στη συνέντευξη, ήταν σοκαρισμένη. Δεν είχε συνειδητοποιήσει πόσο άσχημα ήταν, επειδή, συζητώντας απλώς μαζί του, δεν ήταν προφανές ότι πάλευε να δημιουργήσει νέες αναμνήσεις. Αλλά όταν τον ρώτησα ευθέως γιατί βρισκόταν στο νοσοκομείο, δεν είχε ιδέα. Αλλά σε ποιο βαθμό είχα αποκαλύψει ένα πρόβλημα και σε ποιο βαθμό το είχα δημιουργήσει; Η ικανότητά μας να σκεφτόμαστε δεν εξαρτάται σημαντικά από τις απαιτήσεις που μας θέτει η ζωή μας;».

«Το κλινικό έργο και η εμπειρία της ζωής έχουν αποκαλύψει τους τρόπους με τους οποίους, σε εκπληκτικό βαθμό, η νόηση είναι επίσης κάτι που συμβαίνει μέσα στις σχέσεις μας με άλλους ανθρώπους. Φαίνεται αντιφατικό στην εποχή των νευροεπιστημών, αλλά πιστεύω όλο και περισσότερο ότι το πόσο νοητικά εξασθενημένος είσαι, αποτελεί συνάρτηση με το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο βρίσκεσαι.

Διαβασε ακομα

Οι φιλίες που κάνεις στην εφηβεία μπορούν να αλλάξουν όλη σου τη ζωή

«Όταν μετακόμισα για πρώτη φορά στο σημερινό μας σπίτι με την οικογένειά μου, μια από τις ηλικιωμένες γειτόνισσές μας, η Έμιλι, ήρθε να συστηθεί. Ήταν ζεστή και φιλική με τα παιδιά μας με έναν υπέροχο, υπερβολικό τρόπο. Επίσης, επαναλάμβανε συνεχώς τα ίδια πράγματα. Συχνά. Αναρωτήθηκα αν μπορεί να έχει άνοια και, καθώς περνούσε ο καιρός, η εντύπωσή μου επιβεβαιώθηκε. Με έβλεπε σχεδόν καθημερινά καθώς πήγαινα τα παιδιά στο σπίτι από το σχολείο, αλλά κάθε φορά που τη συναντούσαμε συστηνόταν σαν να μην είχαμε ξανασυναντηθεί. Ποτέ δεν είχε σημασία. Λάτρευε τα παιδιά και εκείνα τη λάτρευαν. Γελούσε και τραγουδούσε μαζί τους, μερικές φορές στη μέση του δρόμου. Ανησυχούσα γι’ αυτήν, αλλά φαινόταν πάντα καλά και ήξερα ότι ο γιος της ζούσε κοντά και φρόντιζε για τις βασικές της ανάγκες».

«Κατά κάποιο τρόπο η Έμιλι ήταν εξασθενημένη. Δεν μπορούσε να θυμηθεί ποιοι ήμασταν και ήταν κοινωνικά αναστατωμένη. Αλλά με έναν άλλο σημαντικό τρόπο, το κοινωνικό πλαίσιο βελτίωνε σημαντικά την εξασθένησή της. Τα προβλήματα μνήμης της όχι μόνο καλύπτονταν, αλλά είχε βρει έναν χώρο στον οποίο αυτά δεν ήταν σημαντικά και όπου η χαρούμενη προσωπικότητά της και η μεταδοτική ευθυκρισία της μπορούσαν να ευδοκιμήσουν. Αυτό συμφωνεί με τις απόψεις ορισμένων ακτιβιστών για την αναπηρία – το κοινωνικό μοντέλο της αναπηρίας υποδηλώνει ότι οι άνθρωποι είναι ανάπηροι λόγω των εμποδίων στην κοινωνία και όχι λόγω της σωματικής ή διανοητικής τους διαφοράς».

Η νόηση υπάρχει πέρα από το κεφάλι μας

«Ο εγκέφαλός μας είναι σημαντικός, αλλά η νόηση υπάρχει πέρα από το κεφάλι μας. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τη σκέψη. Σκεφτείτε τις φορές που η παρουσία των άλλων σας υπενθύμισε ένα ραντεβού, ένα όνομα ή απλώς σας ενθάρρυνε να εστιάσετε την προσοχή σας διαφορετικά. Οι σχέσεις μας παρέχουν ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορούμε να σκεφτούμε και έναν λόγο για να σκεφτούμε».

Body + Soul Αν θύμωσες, βγάλτο από μέσα σου και θα κερδίσεις έξτρα χρόνια ζωής

«Συζητάμε μεταξύ μας για να καταλήξουμε σε σημαντικές αποφάσεις, συζητάμε ιδέες για να τις δοκιμάσουμε. Αυτές οι διαδικασίες είναι ενσωματωμένες στους πολιτικούς μας θεσμούς. Οι δημοκρατίες προϋποθέτουν ότι οι σημαντικές ηθικές και πολιτικές αποφάσεις είναι καλύτερο να λαμβάνονται μέσω διαπροσωπικών διαδικασιών συζήτησης, αντί να αφήνονται στα άτομα».

«Προσωπικά παίρνω σημαντικές αποφάσεις συμβουλευόμενος τους κοντινούς μου ανθρώπους. Χρησιμοποιώ υπενθυμίσεις και βασίζομαι στην οικογένεια και τους συναδέλφους μου για να συζητήσω τα σχέδια. Αυτού του είδους η κοινωνική διαδικασία όχι μόνο υποστηρίζει τη νόησή μου – είναι η νόησή μου».

«Κατ’ επέκταση, ο βαθμός στον οποίο ένα άτομο είναι νοητικά εξασθενημένο είναι συνάρτηση των κοινωνικών σχέσεων που έχει γύρω του. Αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούμε να ευχηθούμε να απομακρύνουμε τις αρνητικές συνέπειες της εγκεφαλικής βλάβης και της άνοιας. Η βλάβη στον εγκέφαλο τείνει να οδηγήσει σε δυσκολίες στη σκέψη. Αλλά το να μιλάμε για μία γνωστική εξασθένιση είναι σαν να μιλάμε για κάτι που δεν θα μπορούσε να υπάρξει με τον ίδιο τρόπο χωρίς τους άλλους ανθρώπους που κατοικούν στη ζωή μας».

Με πληροφορίες από Guardian