Πίσω στο 2019, στους ήρεμους, προ-πανδημίας, καιρούς, λεγόταν ότι κανείς σε ηλικία ψήφου δεν μπορούσε να καταλάβει το TikTok. Ακόμη και ο δημιουργός του, ο Zhang Yimin, τότε 36 ετών – στα 41 του θα γινόταν ο πλουσιότερος άνθρωπος στην Κίνα – παραδέχτηκε ότι δεν ήξερε πώς να το χρησιμοποιεί, λέγοντας στην South China Morning Post ότι ήταν «πολύ μεγάλος» για την πλατφόρμα.

Πέντε χρόνια αργότερα, το TikTok είναι κάτι πολύ περισσότερο από εφηβικό έδαφος. Έχει αλλάξει τα πάντα στην κουλτούρα του διαδικτύου και έχει γίνει ένα ψηφιακό τεχνούργημα, αντικείμενο μίμησης και μίσους εξίσου.

Το Σάββατο (18/01), το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ επικύρωσε την απαγόρευση του TikTok στις Ηνωμένες Πολιτείες, επικαλούμενο λόγους εθνικής ασφάλειας.

Η πλατφόρμα έκλεισε για περίπου 12 ώρες, αλλά επανήλθε αφού ο Ντόναλντ Τραμπ υποσχέθηκε να σώσει το application. Αλλά για αυτές τις 12 ώρες, 170 εκατομμύρια χρήστες έμειναν να παλεύουν με τη βαθιά πλήξη και τη μοναξιά.

Μια ακτινογραφία του TikTok θα παρείχε πολύτιμες πληροφορίες για τη βαθιά επιρροή του στην ψηφιακή ζωή και στους τρόπους με τους οποίους καταναλώνουμε και δημιουργούμε περιεχόμενο στο διαδίκτυο.

Οι οπαδοί του – πολλοί από τους οποίους θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν εθισμένοι – χρειάστηκαν μόλις 35 λεπτά αλληλεπίδρασης με τον αλγόριθμο της πλατφόρμας για να γοητευτούν, ή μάλλον να εθιστούν στις γρήγορες, καθοδηγούμενες από την ντοπαμίνη ανταμοιβές του.

Αυτό το γνωρίζουμε χάρη στα εσωτερικά έγγραφα της TikTok που αποκαλύφθηκαν από το NPR. Αυτό το επίπεδο εμπλοκής δεν είχε παρατηρηθεί ποτέ στο παρελθόν στο διαδίκτυο. Ούτε καν ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ στην ακμή του δεν θα μπορούσε να φανταστεί τέτοιο επίπεδο εμπλοκής των χρηστών.

Έτσι, η πρώτη καινοτομία του TikTok είναι ο εξατομικευμένος αλγόριθμός του, ο οποίος είναι τόσο καλά ρυθμισμένος που ορισμένοι χρήστες αισθάνονται ότι μπορεί σχεδόν να διαβάσει το μυαλό τους.

Το TikTok δεν χρειάζεται τίποτα από εσένα για να δημιουργήσει ένα καλοκουρδισμένο προφίλ των προτιμήσεών σου που θα σε κρατήσει κολλημένο στην οθόνη. Δεν χρειάζεται να ορίσεις τον εαυτό σου όπως κάνουν άλλα κοινωνικά δίκτυα, χρειάζεται μόνο να αναπνέεις, να υπάρχεις και να ανοίγεις την εφαρμογή.

Την πρώτη φορά θα σου δείξει ένα μοναδικό βίντεο σε μια ατέρμονη επανάληψη και θα αρχίσει να μετρά τις αντιδράσεις σου. Ένα δευτερόλεπτο θέασης υποδηλώνει ενδιαφέρον, ένα πάτημα στην οθόνη, επιθυμία.

Ο αλγόριθμος συντάσσει το προφίλ του χρήστη, όχι με βάση τις επιλογές του αλλά τη συμπεριφορά του, αντιδράσεις που συχνά είναι ασυνείδητες και που του επιτρέπουν να δημιουργήσει μια ακαταμάχητη ροή περιεχομένου.

Αυτή η τροφοδοσία, που ονομάζεται «For You», τροφοδοτείται από μια εξελιγμένη μηχανή μηχανικής μάθησης, η οποία περιγράφεται από τους μηχανικούς της ByteDance ως «σύνθετος υπογραμμικός υπολογισμός».

Για τους χρήστες του TikTok, ωστόσο, η εμπειρία δεν θα μπορούσε να είναι απλούστερη ή πιο ευχάριστη. Ανοίγεις την εφαρμογή, παρακολουθείς ένα βίντεο, χαλαρώνεις και καταναλώνεις παθητικά περιεχόμενο ατελείωτα. Κυριολεκτικά δεν χρειάζεται να κάνεις τίποτα άλλο.

Η εθιστική δύναμη αυτού του αλγορίθμου είναι τόσο ευρέως αναγνωρισμένη που έχει γίνει η ίδια μια κατηγορία περιεχομένου, με τα βίντεο με το hashtag #tiktokaddict να συγκεντρώνουν σχεδόν 600 εκατομμύρια προβολές.

Ξαφνικά, το υπόλοιπο διαδίκτυο άρχισε να μοιάζει ξεπερασμένο και βαρετό.

Το TikTok επιτάχυνε την ψηφιακή κουλτούρα με τη μορφή βίντεο μικρής διάρκειας, καθορίζοντας τη σύγχρονη εποχή του διαδικτύου από το 2020 και μετά.

Η ραγδαία άνοδός του άφησε τους ανταγωνιστές να προσπαθούν να αντιγράψουν τη μορφή του. Το Instagram εισήγαγε τα Reels τον Αύγουστο του 2020 και το YouTube ακολούθησε με το Shorts μόλις ένα μήνα αργότερα. Η αποτυχία μίμησης αυτής της μορφής έγινε γρήγορα ο ταχύτερος δρόμος προς την ασημαντότητα στο διαδίκτυο.

Ακόμη και αν δεν έχεις λογαριασμό στο TikTok, πιθανότατα επηρεάζεσαι από την ταχεία, οπτικά καθοδηγούμενη κουλτούρα του, καθώς το περιεχόμενό του αναπαράγεται σε άλλες πλατφόρμες με το ίδιο στυλ. Ένα συχνό αστείο είναι ότι το να βλέπεις Instagram Reels είναι σαν να βλέπεις το TikTok με καθυστέρηση δύο εβδομάδων.

Αυτή η ακόρεστη όρεξη για βίντεο σε μέγεθος μπουκιάς έχει επίσης αναδιαμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο καταναλώνεται το περιεχόμενο στα παραδοσιακά ειδησεογραφικά πρακτορεία και στην τηλεόραση.

Οι εκπομπές και οι σειρές καταναλώνονται πλέον σε αποσπασματικές εκρήξεις. Τα γρήγορα, διαδοχικά χτυπήματα ντοπαμίνης που τροφοδοτούνται από την ταχύτητα του TikTok και τη συνεχή υπόσχεση δράσης και καινοτομίας έχουν αναδιαμορφώσει δραστικά τη διάρκεια της προσοχής μας.

Αυτή η αλλαγή έχει επηρεάσει ακόμη και τη διάρκεια των επεισοδίων του Netflix, πολλά από τα οποία διαρκούν πλέον κάτω από 20 λεπτά – μια διάρκεια που μας φαίνεται ήδη πολύ μεγάλη.

Το TikTok ανατρέπει την ψηφιακή αριστοκρατία

Δίνοντας προτεραιότητα στην καινοτομία και την ανακάλυψη, ο ισχυρός αλγόριθμος του TikTok παρέχει ορατότητα σε δημιουργούς που μόλις έχουν αποκτήσει κύρος στην πλατφόρμα.

Με άλλα λόγια, ένας δημιουργός μπορεί να φτάσει στον Όλυμπο του virality μέσα σε 30 δευτερόλεπτα, ακόμη και αν έχει λίγους followers – κάτι που είναι αδύνατο να επιτευχθεί στο Instagram και το YouTube.

Και, αν και είναι επίσης αλήθεια ότι το TikTok δεν είναι το πιο προσοδοφόρο, η προσβασιμότητα του αλγορίθμου είναι εθιστική. Στο TikTok, δεν χρειάζεται να είσαι διάσημος- η ίδια η πλατφόρμα σε κάνει διάσημο.

«Η αλγοριθμική υποδομή του TikTok ισοπέδωσε τους όρους ανταγωνισμού, δεν είναι το ίδιο εξυγιαντικό πλέγμα Instagram Explore ή οι πιο επιφανείς δημιουργοί του YouTube», δήλωσε στο BBC ο Jess Rauchberg, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Seton Hill στο Νιου Τζέρσεϊ και ειδικός στα οικονομικά της ψηφιακής δημιουργίας.

Το TikTok έχει καταστήσει το βίντεο το κύριο στήριγμα του διαδικτύου, ξεκλειδώνοντας την παγκόσμια δημιουργικότητα τόσο για τους καθιερωμένους, όσο και για τους ανερχόμενους δημιουργούς περιεχομένου με τα εξελιγμένα, αλλά φιλικά προς το χρήστη εργαλεία επεξεργασίας και τα πρότυπα που μπορεί να ακολουθήσει ο καθένας.

Το αποτέλεσμα είναι ένα καλογυαλισμένο, σχετικά απλό περιεχόμενο που έχει διευρύνει τους ορίζοντες δημιουργών που δεν θεωρούσαν καν τους εαυτούς τους οπτικοακουστικούς καλλιτέχνες. Μια ατελείωτη λούπα ελκυστικού περιεχομένου, και όλα αυτά χωρίς να κουνήσεις ούτε ένα δάχτυλο (εντάξει, μόνο ένα, για scrolling).

Στο TikTok, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, η προσπάθεια περνάει σε δεύτερη μοίρα. Για ορισμένους ειδικούς, ένα από τα σημαντικότερα πλεονεκτήματά του είναι ότι έχει εξαλείψει ένα σύνδρομο που βάραινε το διαδίκτυο: Την κόπωση των αποφάσεων.

Στο TikTok, ανοίγεις την εφαρμογή και αμέσως έχεις έναν κύκλο περιεχομένου – δεν απαιτείται καμία απόφαση. Αυτό το διάλειμμα από τη λήψη αποφάσεων είναι πολύ ελκυστικό. Σύντομα, έξυπνα βίντεο εμφανίζονται μπροστά στα μάτια μας σε μια ατελείωτη κάθετη ροή, ένα ατελείωτο scrolling που προκαλεί μια κατάσταση πολύ κοντά στην ευτυχία.

Διαβασε ακομα

Πόσο πιθανό είναι να απαγορευτεί το TikTok στην Ελλάδα

Μια μελέτη του Πανεπιστημίου Baylor στο Waco αποκάλυψε ότι η εμπειρία των TikTokers παράγει «υψηλά επίπεδα της κατάστασης ροής και της χρονικής διαστρέβλωσης», συνθήκες που συνήθως παρατηρούνται όταν κάποιος απορροφάται από μια εργασία που προσφέρει ευχαρίστηση και ευεξία.

Όταν, απ’ έξω, βλέπουμε κάποιον να χρησιμοποιεί το TikTok, δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε ότι είναι απορροφημένος. Και είναι ακριβώς αυτή η αυτοαπορρόφηση που αναδεικνύει την αποτελεσματικότητα του συστήματος τυχαίας ανταμοιβής που βρίσκεται στο DNA του TikTok.

Με κάθε scroll, μπορεί να έρθει κάτι καλύτερο. Ή και όχι. Δεν ξέρουμε, αλλά είναι η αβεβαιότητα και η αιώνια υπόσχεση του καινούργιου που μας κρατάει κολλημένους.

Με πληροφορίες από EL PAIS