Η Wikipedia είναι μια από τις πιο σημαντικές πλατφόρμες γνώσης στον κόσμο. Κατατάσσεται μεταξύ των δέκα κορυφαίων ιστότοπων με τις περισσότερες επισκέψεις παγκοσμίως – αμέσως μετά το Google και το YouTube – προσελκύει πάνω από έξι δισεκατομμύρια μηνιαίες επισκέψεις και προσφέρει περιεχόμενο σε σχεδόν 300 γλώσσες.

Θεωρούμενη συχνά ως ένας δημοκρατικός χώρος όπου ο καθένας μπορεί να επεξεργαστεί και να συνεισφέρει, η Wikipedia παραμένει πεδίο μάχης για ιδεολογικές αντιπαραθέσεις. Παρά τις δεξιές επικρίσεις για την «woke» ατζέντα της, ένα επίμονο χάσμα μεταξύ των φύλων διαμορφώνει το περιεχόμενο και τη συμμετοχικότητα της για πάνω από μια δεκαετία.

Ενώ η αποστολή της είναι να είναι το «σύνολο όλων των ανθρώπινων γνώσεων», η έρευνα της αναπληρώτριας καθηγήτριας στη Σχολή Πληροφορικής και Οπτικοακουστικών Μέσων στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης Núria Ferran-Ferrer, δείχνει ότι μόνο το 19% των βιογραφιών της περιλαμβάνει γυναίκες και μόλις το 10-15% των συντακτών της είναι γυναίκες. Αυτή η ανισότητα διαστρεβλώνει το ιστορικό αρχείο και ενισχύει την αορατότητα της συμβολής των γυναικών σε τομείς όπως η επιστήμη, η πολιτική, η λογοτεχνία και ο ακτιβισμός.

Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, είναι ζωτικής σημασίας για τη Wikipedia να είναι αμερόληπτη. Πέρα από την παροχή πληροφοριών σε δισεκατομμύρια ανθρώπους, είναι επίσης μια από τις πιο ευρέως χρησιμοποιούμενες πηγές για την εκπαίδευση συστημάτων Τεχνητής Νοημοσύνης όπως το ChatGPT. Τυχόν προκαταλήψεις στο περιεχόμενό της κινδυνεύουν να ενισχυθούν και να διαιωνιστούν, εδραιώνοντας περαιτέρω τις συστημικές ανισότητες καθώς αναπτύσσονται αυτές οι τεχνολογίες.

Διαβασε ακομα

Τι δεν ξέραμε και θελήσαμε να ψάξουμε στη Wikipedia; Οι top 25 αναζητήσεις για το 2024

Είναι καιρός να εξετάσουμε τα εμπόδια που δεν επιτρέπουν στη Wikipedia να επιτύχει πραγματική ισότητα, καθώς και τις προσπάθειες που καταβάλλονται για να κλείσει αυτό το ψηφιακό χάσμα.

Ένα συστημικό ζήτημα

Πρόσφατες έρευνες, συμπεριλαμβανομένης μιας επισκόπησης που διεξήχθη από το project Women&Wikipedia του Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης, αναδεικνύουν τρεις αλληλένδετες εξηγήσεις για το χάσμα μεταξύ των δύο φύλων στη Wikipedia:

• Η υπόθεση του «προβλήματος των γυναικών»: Η θεωρία αυτή υποδηλώνει ότι οι γυναίκες είναι λιγότερο πιθανό να συνεισφέρουν λόγω έλλειψης χρόνου. Αυτό συχνά οφείλεται σε οικογενειακές υποχρεώσεις φροντίδας ή σε έλλειψη εμπιστοσύνης ή ενδιαφέροντος για την ψηφιακή συνεργασία. Ωστόσο, από μόνη της, η προοπτική αυτή επιρρίπτει την ευθύνη αποκλειστικά στις γυναίκες και αγνοεί τα διαρθρωτικά εμπόδια.
• Η υπόθεση του «φαινομένου του καθρέφτη»: Η Wikipedia αντανακλά τις ανισότητες που υπάρχουν στην κοινωνία γενικότερα. Η υποεκπροσώπηση των γυναικών στα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης και στον ακαδημαϊκό χώρο σημαίνει ότι γράφονται και παρατίθενται λιγότερες αξιόλογες γυναίκες. Ωστόσο, οι διαδικασίες της κοινότητας λήψης αποφάσεων της Wikipedia ενισχύουν επίσης την προκατάληψη λόγω φύλου.
• Η υπόθεση του «συστημικού προβλήματος»: Η κουλτούρα, οι πολιτικές και οι δυναμικές εξουσίας της Wikipedia ευνοούν τους καθιερωμένους συντάκτες (κυρίως άνδρες) και δημιουργούν ένα μη φιλόξενο περιβάλλον για τους νεοεισερχόμενους, ιδίως τις γυναίκες.

Αυτοί οι παράγοντες συμβάλλουν στη διατήρηση της προκατάληψης λόγω φύλου στην πλατφόρμα. Η μελέτη διαπίστωσε ότι οι βιογραφίες των γυναικών προτείνονται συχνότερα για διαγραφή, συχνά με τον ισχυρισμό ότι δεν έχουν «αξιοσημείωτη αξία»: Μια απαίτηση που είναι πιο δύσκολο να ικανοποιήσουν οι γυναίκες λόγω του ιστορικού αποκλεισμού τους από τις παραδοσιακές πηγές αναγνώρισης.

Διαβασε ακομα

Η ισότιμη συμμετοχή των γυναικών στην Επιστήμη κλειδί για την ανάπτυξη

Επιπλέον, οι γυναίκες αντιμετωπίζουν μεγαλύτερα εμπόδια στην εμφάνισή τους στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα οποία αποτελούν την κύρια πηγή πληροφοριών για τα λήμματα της Wikipedia. Τα νέα λήμματα της Wikipedia δεν μπορούν να δημιουργηθούν από το μηδέν – πρέπει να βασίζονται σε όσα έχουν ήδη αναφερθεί σε εξωτερικές πηγές.

Κεντρική σελίδα της Wikipedia: Ποιος εμφανίζεται;

Το project Cover Women – μια άλλη εν εξελίξει μελέτη της ίδιας ερευνητικής ομάδας του Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης, που χρηματοδοτείται από την ερευνητική επιχορήγηση του Ιδρύματος Wikimedia – αναλύει την εκπροσώπηση των γυναικών και άλλων περιθωριοποιημένων ομάδων στην κεντρική σελίδα της Wikipedia σε επτά γλωσσικές εκδόσεις.

Κατά τη διάρκεια μιας δεκαετούς περιόδου, η έρευνα ανέλυσε 22.924 βιογραφίες που εμφανίζονται στην πρώτη σελίδα της αγγλικής και ισπανικής Wikipedia. Διαπίστωσε ανησυχητικές ανισότητες, όχι μόνο ως προς το φύλο, αλλά και ως προς την εθνικότητα, τη θρησκεία, τη γλώσσα, το επάγγελμα και τη φυλή. Τα βασικά ευρήματα του project σε καθέναν από αυτούς τους τομείς ήταν τα εξής:

• Φύλο: Οι γυναίκες αντιπροσώπευαν μόνο το 29% των προβαλλόμενων βιογραφιών στην αγγλική Wikipedia και ένα ακόμη χαμηλότερο 18% στην ισπανική Wikipedia. Τα μη δυαδικά άτομα ήταν ουσιαστικά ανύπαρκτα.
• Εθνικότητα και φυλή: Τα περισσότερα άτομα που εμφανίζονται στην πρώτη σελίδα της Wikipedia ήταν λευκά. Οι φυλετικοί χαρακτηρισμοί εφαρμόζονταν με ασυνέπεια – τα λευκά άτομα σπάνια κατηγοριοποιούνταν με βάση τη φυλή, ενώ τα μαύρα άτομα προσδιορίζονταν ρητά ως τέτοια. Αυτό αποκαλύπτει μια υποκείμενη προκατάληψη στον τρόπο με τον οποίο η φυλή γίνεται αντιληπτή και χαρακτηρίζεται από τους συντάκτες της Wikipedia.
• Θρησκεία: Οι χριστιανικές φιγούρες κυριαρχούσαν στην πρώτη σελίδα, με σημαντικά λιγότερες αναπαραστάσεις μουσουλμάνων, ινδουιστών ή βουδιστών.
• Μητρική γλώσσα: Τα αγγλόφωνα άτομα εμφανίστηκαν σε συντριπτική πλειοψηφία, τονίζοντας περαιτέρω τη δυτικοκεντρική προκατάληψη στην επιλογή περιεχομένου.
• Επάγγελμα: Οι πολιτικοί, οι επιστήμονες και οι συγγραφείς ήταν τα πιο συχνά προβαλλόμενα επαγγέλματα, ενώ τομείς που παραδοσιακά συνδέονται με τις γυναίκες, όπως η νοσηλευτική ή η φροντίδα, ήταν σχεδόν απόντες. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι, ενώ ένα από τα πιο συνηθισμένα επαγγέλματα γυναικών με λήμματα στη Wikipedia είναι η ηθοποιός -συμπεριλαμβανομένων πολλών από τη βιομηχανία ταινιών ενηλίκων- το επάγγελμα αυτό δεν εμφανίζεται στην κεντρική σελίδα.

Διαβασε ακομα

Πώς η (αν)ισότητα των φύλων επηρεάζει και την ψυχική μας υγεία

Πολύπλοκες κατευθυντήριες γραμμές

Η κεντρική σελίδα της Wikipedia επιμελείται από μια μικρή ομάδα εθελοντών συντακτών, οι οποίοι ακολουθούν κατευθυντήριες γραμμές της κοινότητας για να διασφαλίσουν την ποιότητα και τη συνάφεια. Ωστόσο, οι οδηγίες αυτές μπορεί να είναι δύσκολο για τους νέους συντάκτες να περιηγηθούν, καθώς είναι γεμάτες με ακρωνύμια και εξειδικευμένη ορολογία.

Η διαδικασία επιλογής διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από το επίπεδο εμπειρίας των συντελεστών, και μόνο όσοι έχουν συγκεκριμένους ρόλους και επαρκή τεχνογνωσία μπορούν να συμμετέχουν ενεργά στη λήψη αποφάσεων. Σε ορισμένες περιπτώσεις, δομημένα συστήματα ψηφοφορίας επιτρέπουν τη συμμετοχή της κοινότητας, αλλά και αυτά συχνά περιορίζονται σε έμπειρους συντάκτες που πληρούν ορισμένα κριτήρια.

Ενώ ορισμένα τμήματα προσπαθούν ενεργά να εξουδετερώσουν την προκατάληψη προωθώντας την ποικιλομορφία και τα υποεκπροσωπούμενα θέματα, το τελικό περιεχόμενο αντανακλά τελικά τα ενδιαφέροντα και τις προτεραιότητες των πιο ενεργών συντακτών, οι συνεισφορές των οποίων διαμορφώνουν την προβολή των πληροφοριών στην πλατφόρμα. Οι προκαταλήψεις και οι διακρίσεις που διαπιστώθηκαν από το πρόγραμμα Cover Women δείχνουν ότι οι τρέχουσες προσπάθειες για ουδέτερη επιλογή περιεχομένου υπολείπονται συνολικά.

Διαβασε ακομα

Το ακραίο που φαίνεται φυσιολογικό και ο μισογυνισμός στα social media

Μια πιο δίκαιη Wikipedia

Το χάσμα μεταξύ των δύο φύλων στη Wikipedia δεν είναι απλώς μια αντανάκλαση των υφιστάμενων ανισοτήτων – είναι ένας ιστότοπος όπου οι ανισότητες αυτές είτε ενισχύονται είτε αμφισβητούνται. Αν η Wikipedia φιλοδοξεί να αποτελέσει το σύνολο της ανθρώπινης γνώσης, τότε πρέπει να αντιμετωπίσει τα συστημικά εμπόδια που αποκλείουν τις φωνές των γυναικών.

Η επίτευξη της ισορροπίας μεταξύ των φύλων θα απαιτήσει:

• περισσότερες γυναίκες συντάκτριες και γενική ποικιλομορφία μεταξύ των συνεργατών.
• Καλύτερη τεκμηρίωση των επιτευγμάτων των γυναικών στα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης.
• Διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στην κουλτούρα και τις πολιτικές επεξεργασίας της Wikipedia. Αυτό θα σήμαινε να γίνουν πιο προσιτές οι συντακτικές της οδηγίες, να καλωσορίζονται και να ενθαρρύνονται οι νέοι συντάκτες και να επιτρέπεται μεγαλύτερη συμμετοχή της κοινότητας στην επιλογή των άρθρων που θα προβάλλονται στην κεντρική σελίδα.

Παρά τα ελαττώματά της, η Wikipedia είναι ένα τεράστιο επίτευγμα. Είναι η μεγαλύτερη και ευρύτερα προσβάσιμη πλατφόρμα γνώσης στον κόσμο και ανήκει ελεύθερα σε κανέναν και σε όλους. Επομένως, είναι στο χέρι όλων μας να την κάνουμε ένα μέρος που να αντικατοπτρίζει την ποικιλομορφία της ανθρώπινης εμπειρίας, όπου όλες οι φωνές ακούγονται και εκτιμώνται.

Με πληροφορίες από The Conversation