Όταν σκέφτεσαι δηλητηριώδη ζώα, οι κάμπιες πιθανόν να μην είναι το πρώτο πράγμα που σου έρχεται στο μυαλό. Τα φίδια, φυσικά. Σκορπιοί και αράχνες, επίσης. Αλλά κάμπιες;

Ναι, πράγματι. Ο κόσμος αποδεικνύεται ότι φιλοξενεί εκατοντάδες – ίσως και χιλιάδες – είδη δηλητηριωδών καμπιών, και τουλάχιστον μερικές από αυτές έχουν αρκετά τοξική δύναμη για να σκοτώσουν ή να τραυματίσουν μόνιμα έναν άνθρωπο. Αυτό και μόνο είναι λόγος για τους επιστήμονες να τις μελετήσουν. Όμως οι κάμπιες περιέχουν επίσης μια πιθανή απροσδόκητη ποσότητα ιατρικά χρήσιμων ενώσεων μέσα στις τοξικές εκκρίσεις τους.

«Θα φτάσουμε στο σημείο να παίρνουμε πράγματα από τα δηλητήριά τους που θα είναι χρήσιμα; Σίγουρα», είπε στο BBC ο Άντριου Γουόκερ, εξελικτικός βιολόγος και βιοχημικός στο Πανεπιστήμιο του Κουίνσλαντ της Αυστραλίας. «Αλλά πρέπει πρώτα να γίνει πολλή θεμελιώδης δουλειά».

Οι κάμπιες είναι τα προνυμφικά στάδια της τάξης των εντόμων Lepidoptera, των πεταλούδων και των σκόρων. Είναι μόνο μία από τις πολλές ομάδες ζώων με ελάχιστα γνωστά δηλητηριώδη μέλη. (Τα δηλητήρια είναι τοξίνες που εγχέονται σκόπιμα σε ένα άλλο ζώο, ενώ τα δηλητήρια κάθονται παθητικά στο σώμα ενός οργανισμού, περιμένοντας να αρρωστήσουν έναν πιθανό θηρευτή). Σύμφωνα με τις καλύτερες εκτιμήσεις των βιολόγων, τα δηλητήρια έχουν εξελιχθεί τουλάχιστον 100 φορές στο ζωικό βασίλειο.

Πολλά δηλητήρια είναι πολύπλοκα, ορισμένα περιέχουν περισσότερες από 100 διαφορετικές ενώσεις. Και είναι επίσης εντυπωσιακά διαφορετικά. «Κανένα είδος δεν έχει το ίδιο οπλοστάσιο δηλητηρίων», λέει η Μάντε Χόλφορντ, επιστήμονας δηλητηρίων στο Hunter College και στο Αμερικανικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στη Νέα Υόρκη. «Γι’ αυτό είναι σημαντικό να μελετάμε όσο το δυνατόν περισσότερα είδη μπορούμε να βρούμε».

Πράγματι, η μελέτη των δηλητηρίων θα μπορούσε να είναι ένας καλύτερος τρόπος για την εξεύρεση νέων υποψήφιων φαρμάκων από το να ξεκινήσουμε από το μηδέν, επειδή περιέχουν μόρια που έχουν ρυθμιστεί με την πάροδο αιώνων ώστε να στοχεύουν συγκεκριμένες βιολογικές διεργασίες στο θύμα. «Έχουν εξελιχθεί επί εκατομμύρια χρόνια, έχουν δοκιμαστεί στη φύση και ξέρουμε ότι λειτουργούν», λέει η Χόλφορντ. «Όταν προσπαθούμε να τα επινοήσουμε μόνοι μας στο εργαστήριο, το ποσοστό επιτυχίας είναι πολύ μικρότερο».

Οι περισσότερες ομάδες δηλητηριωδών οργανισμών, ωστόσο, βρίσκονται ελάχιστα στο ραντάρ των επιστημόνων. «Έχουμε έναν τεράστιο πλούτο γνώσεων για τα δηλητήρια των φιδιών, των σκορπιών και των αραχνών», λέει ο Νίκολας Κέιζγουελ, βιολόγος δηλητηρίων στη Σχολή Τροπικής Ιατρικής του Λίβερπουλ στο Ηνωμένο Βασίλειο. «Αλλά υπάρχουν πολλές ομάδες δηλητηριωδών ζώων εκεί έξω που είναι σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητες».

Αυτές οι λίγες δυσάρεστες κάμπιες αρκούν για να καταστήσουν τις δηλητηριώδεις κάμπιες ένα σημαντικό ζήτημα δημόσιας υγείας, τουλάχιστον σε ορισμένα μέρη του κόσμου

Οι κάμπιες, ειδικότερα, αξίζουν περισσότερη προσοχή, λέει ο Γουόκερ, ο οποίος έγραψε για τα δηλητηριώδη λεπιδόπτερα στην Ετήσια Επιθεώρηση Εντομολογίας του 2025. Αν και μόνο το 2% περίπου των ειδών κάμπιας είναι δηλητηριώδη, σύμφωνα με την εκτίμηση του Γουόκερ, είναι ευρέως διασκορπισμένα στο εξελικτικό δέντρο των λεπιδοπτέρων. Αυτό το μοτίβο σημαίνει ότι το δηλητήριο πιθανότατα εξελίχθηκε ανεξάρτητα αρκετές φορές εντός της ομάδας, δημιουργώντας ενδεχομένως μια ασυνήθιστη ποικιλία χημικών ουσιών.

Οι θανατηφόρες κάμπιες – που ανήκουν στο νοτιοαμερικανικό γένος Lonomia – έχουν ένα δηλητήριο που μοιάζει με φίδι και παρεμποδίζει την πήξη του αίματος. Άλλες έχουν δηλητήρια που προκαλούν χρόνια, δια βίου φλεγμονώδη προβλήματα και μερικές προκαλούν αποβολές σε άλογα.

Αυτές οι λίγες δυσάρεστες κάμπιες είναι αρκετές για να καταστήσουν τις δηλητηριώδεις κάμπιες ένα σημαντικό ζήτημα δημόσιας υγείας, τουλάχιστον σε ορισμένα μέρη του κόσμου, λέει ο Γουόκερ. «Δεν σκοτώνουν πολλούς ανθρώπους τακτικά, όπως κάνουν οι σκορπιοί και τα φίδια, αλλά σε σύγκριση με τις αράχνες δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά στον αντίκτυπο του κινδύνου για την υγεία». Η ανησυχία αυτή έχει οδηγήσει ορισμένους ερευνητές να εργαστούν για την κατανόηση των βιολογικών επιδράσεων του δυνητικά θανατηφόρου δηλητηρίου της Lonomia και να αναπτύξουν αντίδοτο για τη θεραπεία των προσβεβλημένων ατόμων.

Αν και μερικά άλλα δηλητήρια καμπιών έχουν μελετηθεί έστω και λίγο, τα περισσότερα παραμένουν σχεδόν εξ ολοκλήρου ανεξερεύνητα, λέει ο Γουόκερ – και η ιατρική μπορεί να χάνει την ευκαιρία. Για παράδειγμα, σημειώνει, τα περισσότερα δηλητήρια λεπιδοπτέρων προκαλούν πόνο, μερικές φορές αρκετά έντονο ώστε να απαιτούνται οπιοειδή παυσίπονα. Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη, αφού ο πόνος είναι ένας εξαιρετικός τρόπος αποτροπής των θηρευτών – αλλά επιτρέπει επίσης στους ερευνητές να χρησιμοποιήσουν το δηλητήριο ως ανιχνευτή για τον εντοπισμό διαδρομών πόνου στο σώμα και υποδοχέων πόνου σε πειραματόζωα και, ενδεχομένως, σε ανθρώπους. Αυτό, με τη σειρά του, θα μπορούσε να οδηγήσει σε νέα φάρμακα.

Διαβασε ακομα

Γιατί αυτός ο ζωολογικός κήπος βάζει τους ντόπιους να μαζεύουν θανατηφόρες αράχνες

Η έρευνα για τα δηλητήρια της κάμπιας είναι ακόμη αρκετά περιορισμένη ώστε να μην έχουν προκύψει ακόμη νέα φάρμακα, αλλά τα δηλητήρια άλλων οργανισμών έχουν αποδώσει ορισμένες σημαντικές θεραπείες. Υπάρχουν, για παράδειγμα, φάρμακα για την αρτηριακή πίεση και τα αντιπηκτικά φάρμακα που εμπνεύστηκαν από δηλητήρια φιδιών, ενώ ένας πρόδρομος του νέου blockbuster φαρμάκου σεμαγλουτίδη -γνωστότερο με εμπορικές ονομασίες όπως Ozempic και Wegovy- βασίστηκε σε ένα μόριο που εξήχθη από μια δηλητηριώδη σαύρα, το τέρας Χίλα.

Χάρη στην πρόοδο της μοριακής βιολογίας και της βιοπληροφορικής, τα δηλητήρια όλων των ζώων, συμπεριλαμβανομένων των καμπιών, είναι όλο και πιο εύκολο να διερευνηθούν – και αυτό θα πρέπει να σημαίνει σύντομα μεγάλα βήματα προόδου, λέει ο Κέιζγουελ. «Είναι σαν ένας θησαυρός που βρίσκεται ακόμα εκεί έξω για να τον κατανοήσουμε».

Με πληροφορίες από BBC, knowablemagazine