Ο φόβος «χτυπάει» συνέχεια και παίρνει διάφορες μορφές. Μπορεί να είσαι στην άκρη ενός πανύψηλου κτηρίου, να πρέπει να κάνεις μία παρουσίαση με δεκάδες μάτια να σε κοιτούν από πάνω μέχρι κάτω ή να βλέπεις μία όχι και τόσο μικρή ταραντούλα να κρέμεται πάνω από το κεφάλι σου.

Για πολλά χρόνια, η επιστημονική κοινότητα πίστευε ότι όλες αυτές οι φοβίες διεγείρουν τους εγκεφάλους των ανθρώπων με παρόμοιο τρόπο: «Στη βιβλιογραφία [διαβάζαμε] ότι οι περιοχές του εγκεφάλου που προβλέπουν τον φόβο είναι η αμυγδαλή, ή η περιοχή του τροχιακού μετωπιαίου φλοιού, ή το εγκεφαλικό στέλεχος», λέει ο Ajay Satpute, καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Northeastern.

Αμφισβήτηση του μοντέλου του κυκλώματος φόβου

«Αυτά θεωρείται ότι αποτελούν μέρος ενός λεγόμενου ‘κυκλώματος φόβου’, το οποίο είναι ένα κυρίαρχο μοντέλο στη νευροεπιστήμη εδώ και δεκαετίες», λέει η Satpute.

Στις αρχές Οκτωβρίου του 2024, ωστόσο, ο επιστήμονας και η ομάδα του δημοσίευσαν μια μελέτη στο περιοδικό The Journal of Neuroscience που αμφισβητεί αυτή τη μακροχρόνια πεποίθηση.

Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν μαγνητικές τομογραφίες για να εξετάσουν την αντίδραση του εγκεφάλου σε τρία διαφορετικά σενάρια που προκαλούν φόβο: Τα ύψη, τις αράχνες και τη δημόσια ομιλία.

Σε αντίθεση με τις προηγούμενες υποθέσεις, η μελέτη αποκάλυψε ότι κάθε τύπος φόβου ενεργοποιεί διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου, καταρρίπτοντας την ιδέα ενός καθολικού «κυκλώματος φόβου».

Το πείραμα

Στο πείραμα, οι ερευνητές ζήτησαν από 21 συμμετέχοντες να προσδιορίσουν τους φόβους τους και χρησιμοποίησαν μαγνητικές τομογραφίες (MRI) για να δουν την εγκεφαλική δραστηριότητα καθώς παρακολουθούσαν βίντεο που απεικόνιζαν σενάρια που προκαλούσαν άγχος.

Μετά από κάθε βίντεο, οι συμμετέχοντες βαθμολόγησαν τα επίπεδα φόβου, το πόσο ευχάριστη ή δυσάρεστη ήταν η εμπειρία και τη διέγερση σε ένα ερωτηματολόγιο.

Η μελέτη έφερε δύο εκπληκτικές αποκαλύψεις: Οι αντιδράσεις παρατηρήθηκαν σε ένα ευρύτερο φάσμα εγκεφαλικών περιοχών, ενώ δεν συμμετείχαν όλες οι περιοχές του εγκεφάλου σε όλα τα σενάρια. «Η αμυγδαλή, για παράδειγμα, φάνηκε να μεταφέρει πληροφορίες που προέβλεπαν τον φόβο κατά τη διάρκεια του πλαισίου για τα ύψη, αλλά όχι σε ορισμένα από τα άλλα πλαίσια», λέει ο Satpute. «Δεν βλέπουμε αυτές τις λεγόμενες ‘κλασικές περιοχές απειλής’ να εμπλέκονται στην πρόβλεψη του φόβου σε όλες τις καταστάσεις».

Η αντίδραση του σώματος στα συναισθηματικά ερεθίσματα

Η έρευνα αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου project του εργαστηρίου του Satpute, η οποία επικεντρώνεται στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο ο φόβος εκδηλώνεται στο σώμα.

Σε μια προηγούμενη μελέτη του 2021, η ομάδα διερεύνησε τις φυσιολογικές αντιδράσεις στον φόβο, όπως ο ιδρώτας και ο καρδιακός ρυθμός, όταν αντιμετωπίζουν διαφορετικά ερεθίσματα, όπως τα ύψη.

Η μελέτη αποκάλυψε επίσης ότι τα διαφορετικά εναύσματα προκαλούν ποικίλες σωματικές αντιδράσεις, υποστηρίζοντας την ιδέα ότι ο φόβος δεν είναι «ένα μέγεθος για όλους».

Επανάσταση στις θεραπείες

Αυτή η αλλαγή στην κατανόηση θα μπορούσε να φέρει επανάσταση στις βασισμένες στη συμπεριφορά θεραπείες για καταστάσεις, όπως οι φοβίες και το μετατραυματικό στρες (PTSD), ενώ ενδεχομένως να επηρεάσει και τις θεραπείες που βασίζονται σε φάρμακα.

«Οι φαρμακευτικές θεραπείες που στοχεύουν σε ένα συγκεκριμένο κύκλωμα λειτουργούν, αλλά μόνο για περίπου το πενήντα τοις εκατό των ανθρώπων», λέει ο Satpute, συμπληρώνοντας πως δεν είναι απόλυτα σαφές το γιατί.

«Η έρευνά μας προσφέρει τουλάχιστον κάποια εξήγηση – οι περιοχές του εγκεφάλου που θα έχουν σημασία για κάθε συναισθηματική εμπειρία θα διαφέρουν ανάλογα με το άτομο και την κατάσταση».

Με πληροφορίες από Earth