Συνηθίζουμε να υπερηφανευόμαστε οι άνθρωποι για την ευφυία μας και την πολυπλοκότητα της σκέψης μας συγκριτικά με τα υπόλοιπα ζώα, τα χαρακτηριστικά που μας κάνουν να ξεχωρίζουμε και να έχουμε φτάσει να θεωρούμαστε ως το κυρίαρχο ζώο στον πλανήτη.

Και όχι άδικα αν αναλογιστεί κάποιος ότι υπάρχουν μόνο δύο είδη που μπορούν να μεταφέρουν ένα αντικείμενο το οποίο μεταφέρεται μόνο με συνεργασία και το ένα εξ αυτών είναι ο άνθρωπος. Τι γίνεται όμως με το άλλο;

Η αλήθεια είναι ότι μόλις το 1% των μυρμηγκιών της οικογένειας Formicidae είναι ικανό να συνεργαστεί για να μεταφέρει ένα αντικείμενο σε σχήμα Τ μέσα από δύο στενές πόρτες.

Το πείραμα αποτελεί πρότυπο της επιστήμης των υπολογιστών και της τεχνητής νοημοσύνης, αλλά μια ομάδα εντομολόγων το χρησιμοποίησε για να συγκρίνει τις γνωστικές ικανότητες των εντόμων και των ανθρώπων, τόσο ατομικά όσο και σε ομάδες. Υπό ίσες συνθήκες, λοιπόν, έχουμε την έκπληξη, καθώς τα μυρμήγκια αποδίδουν καλύτερα από εμάς στη συλλογική νοημοσύνη.

Το «τρελό» μυρμήγκι Longhorn (Paratrechina longicornis) ανήκει στο 1% των ειδών Formicidae που μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη δύναμη και το σώμα τους για να λύσουν αυτού του είδους το παζλ.

Πήραν το όνομά τους από τις ακανόνιστες, φαινομενικά τρελές κινήσεις τους – σπάνια διασχίζουν σε ευθείες γραμμές. Αλλά από αυτές τις άγριες κινήσεις αναδύεται μια συλλογική νοημοσύνη. Όπως κάνουν σε ατομικό επίπεδο, όταν είναι σε ομάδες, τα μυρμήγκια θα αντιληφθούν, θα ενσωματώσουν και θα ανταποκριθούν στο περιβάλλον τους.

Το εργαστήριο του Ofer Feinerman στο Ινστιτούτο Επιστημών Weizmann στο Ισραήλ τα μελετά εδώ και χρόνια. Πρόσφατα, οι ερευνητές του σχεδίασαν ένα δύσκολο πείραμα στο οποίο έπρεπε τα μυρμήγκια να βγάλουν ένα κομμάτι ξύλου σε σχήμα «Τ» από ένα δωμάτιο, μέσα από μια μικρή πόρτα που οδηγούσε σε ένα δεύτερο, στενότερο δωμάτιο που οδηγούσε σε μια ακόμη μικρότερη πόρτα, καταλήγοντας τελικά σε ένα τρίτο δωμάτιο προς την κατεύθυνση της φωλιάς τους.

Για να δουν ποιος θα μπορούσε να ολοκληρώσει την εργασία πιο γρήγορα μεταξύ μυρμηγκιών και ανθρώπων, η ομάδα έφτιαξε πέντε «Τ» διαφορετικών μεγεθών και κατασκεύασε μια εκδοχή της ίδιας ακολουθίας πόρτας-δωματίου σε ανθρώπινο μέγεθος. Διενήργησαν μια σειρά δοκιμών με μεμονωμένα μυρμήγκια και ανθρώπους (χρησιμοποιώντας μικρότερα Τ), στη συνέχεια ομάδες των έξι έως εννέα ατόμων και τέλος μεγάλες ομάδες έως 25 ατόμων και έως 80 μυρμηγκιών.

Τα αποτελέσματά, τα οποία δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Proceedings of the National Academy of Sciences, καταδεικνύουν πώς η συλλογική νοημοσύνη των μυρμηγκιών αναπτύσσεται, αλλά και πώς οι άνθρωποι δυσκολεύονται να πάρουν αποφάσεις όταν βρίσκονται σε μεγάλες ομάδες.

Είναι προφανές ότι η συμμετοχή περισσότερων ατόμων επιτρέπει σε μια ομάδα να φέρει πιο βαριά Τ. Αλλά το έργο δείχνει επίσης πώς το άθροισμα της νοημοσύνης των ατόμων δεν είναι ίσο με αυτό της συλλογικότητας. Τα μυρμήγκια που προσπάθησαν να βγάλουν τα μικρά Τ απέτυχαν πολύ περισσότερες φορές απ’ ό,τι όταν μαζεύτηκαν πολλά μαζί, ενώ οι μεγάλες ομάδες είχαν ακόμη υψηλότερα ποσοστά επιτυχίας, χάρη σε ένα είδος αναδυόμενης μνήμης.

«Ένα μυρμήγκι που μεταφέρει μόνο του ένα φορτίο δεν θυμάται για πολύ καιρό τον τρόπο με τον οποίο κινήθηκε: αλλάζει συνεχώς, ειδικά αν πέσει σε τοίχο», αναφέρει ο Feinerman, επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης, σύμφωνα με την El Pais.

«Η ομάδα των μυρμηγκιών μπορεί να θυμάται την κατεύθυνση προς την οποία κατευθυνόταν πριν από λίγα δευτερόλεπτα και επιμένει να περπατά προς αυτή την κατεύθυνση, ακόμη και αν μια άκρη του φορτίου που μεταφέρουν χτυπήσει σε τοίχο», προσθέτει ο εντομολόγος. Κάτι που εντάσσεται σε αυτό που ονομάζεται αναδυόμενη νοημοσύνη, «μια μνήμη που έχει η ομάδα των μυρμηγκιών, αλλά όχι το μεμονωμένο μυρμήγκι».

Η ικανότητα των τρελών μυρμηγκιών μπορεί να έχει εξελικτική βάση. «Πρόκειται για ένα είδος μυρμηγκιών που τείνουν να τα παρατάνε με την παραμικρή σύγκρουση. Σε αυτό το πλαίσιο, αυτό σημαίνει ότι, αν μια γειτονική αποικία άλλου είδους φτάσει επίσης αναζητώντας τροφή, θα διώξει τα τρελά μυρμήγκια», εξηγεί ο Feinerman.

Η μόνη πιθανότητα που έχουν τα τρελά μυρμήγκια να πάρουν τροφή είναι να συνεργαστούν για να τη μεταφέρουν στη φωλιά τους το συντομότερο δυνατό. «Ως εκ τούτου, γίνονται εκπληκτικοί λύτες προβλημάτων όταν πρόκειται για τη μεταφορά μεγάλων φορτίων σε πολύπλοκα περιβάλλοντα», λέει ο Ισραηλινός επιστήμονας.

Η σύγκριση μεταξύ αυτών των μυρμηγκιών και των ανθρώπων οδήγησε σε διάφορα αποτελέσματα. Σε ατομικό επίπεδο, μυρμήγκι εναντίον ανθρώπου, ο άνθρωπος ήταν πάντα καλύτερος από το έντομο. Σε ομάδες, τόσο μικρές όσο και μεγάλες, οι άνθρωποι ήταν πιο αποτελεσματικοί από τα μυρμήγκια στη μετακίνηση του Τ.

Υπήρχε όμως μια παραλλαγή του πειράματος στην οποία τα μυρμήγκια νικούσαν τους ανθρώπους: κατά τη διάρκεια της δοκιμής της μεγάλης ομάδας στην οποία δεν τους επιτρεπόταν να μιλήσουν ή να κάνουν χειρονομίες. Για να βεβαιωθούν ότι ακολουθούσαν τις οδηγίες, οι ερευνητές έβαλαν τα υποκείμενα να φορούν μάσκες και πολύ σκούρα γυαλιά ηλίου σε μια προσπάθεια να εξισώσουν την ικανότητα επικοινωνίας των δύο ειδών.

Οι άκρες του Τ που έφεραν οι άνθρωποι ήταν εξοπλισμένες με αισθητήρες δύναμης προκειμένου να μετρηθεί η ένταση και η κατεύθυνση των κινήσεων των συμμετεχόντων. Αυτός ήταν ο μόνος τρόπος που είχαν για να επικοινωνήσουν τις προθέσεις τους. Το αποτέλεσμα ήταν ότι, στην πλειονότητα των προσπαθειών των ομάδων, τα μυρμήγκια ήταν πιο αποτελεσματικά.

View this post on Instagram

A post shared by Zachary Liu (@down_the_ant_hill)

«Οι άνθρωποι σε μια μη επικοινωνιακή ομάδα (δηλαδή, με ένα σχήμα επικοινωνίας παρόμοιο με αυτό των μυρμηγκιών) αρχίζουν να συμπεριφέρονται λίγο περισσότερο σαν αυτά και, έτσι, τα επίπεδα απόδοσής τους μειώνονται», λέει ο Feinerman. Το πείραμα οδήγησε στην καλύτερη κατανόηση των γνωστικών ικανοτήτων των τρελών μυρμηγκιών ως ομάδας, αλλά και των ανθρώπων.

«Ένα μεμονωμένο άτομο και ένα μεμονωμένο μυρμήγκι είναι, φυσικά, πολύ διαφορετικά. Το άτομο μετατρέπει τον λαβύρινθο στο μυαλό του σε γράφημα, το οποίο αποτελεί μια ακραία μείωση των διαστάσεων. Αντί να εξερευνήσει ολόκληρο τον πολύπλοκο λαβύρινθο, εξερευνά μόνο μια χούφτα κόμβους», λέει ο εντομολόγος. Και προσθέτει: «Για να λύσουν τον γρίφο, οι άνθρωποι πρέπει να προσπαθήσουν να καταλάβουν ποιος κόμβος συνδέεται με ποιους άλλους κόμβους και να ανακαλύψουν σιγά-σιγά τους συνδέσμους μεταξύ μη συνδεδεμένων κόμβων μέχρι να βρουν το δρόμο τους μέσα στο λαβύρινθο».

Όταν οι άνθρωποι ανακαλύπτουν μια σύνδεση μεταξύ κόμβων, χρησιμοποιούν τη μακροπρόθεσμη μνήμη για να θυμούνται αυτή την ενέργεια και να μην την επαναλάβουν αργότερα.

Ένα απλό μυρμήγκι τα κάνει όλα διαφορετικά. Μη μπορώντας να αναπαράγει το παζλ στον εγκέφαλό του, σηκώνει το φορτίο και προσπαθεί να το μετακινήσει προς όλες τις κατευθύνσεις. Ο Feinerman υπενθυμίζει ότι σε αυτό ξεπερνούν τα περισσότερα άλλα είδη, τα οποία συνήθως σηκώνουν το Τ και το τραβούν προς τη φωλιά χρησιμοποιώντας την πιο ευθεία και σύντομη διαδρομή, ακόμη και αν το αντικείμενο δεν μπορεί να χωρέσει, χωρίς ποτέ να δοκιμάσουν κάτι διαφορετικό.

Όταν όμως πολλά μυρμήγκια μαζεύονται μαζί, «αποκτούν κάποια χαρακτηριστικά που μοιάζουν με ανθρώπινα», λέει ο εντομολόγος.

Στα συμπεράσματά τους, οι συγγραφείς μοιράζονται δύο πρωταρχικά ευρήματα. «Τα αποτελέσματά μας αποτελούν παράδειγμα για το πώς τα απλά μυαλά μπορούν εύκολα να επωφεληθούν από την επεκτασιμότητα, ενώ τα πιο σύνθετα μυαλά χρειάζονται άφθονη επικοινωνία για να συνεργαστούν αποτελεσματικά».