Το 1945 οι γονείς της Yoko Ono την έστειλαν μαζί με τα μικρότερα αδέλφια της στην ιαπωνική ύπαιθρο για να γλιτώσουν από τις επιθέσεις στις μεγάλες πόλεις της Ιαπωνίας κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν βομβαρδίσει το Τόκιο, τη γενέτειρα της Ono εκείνη την εποχή, σκοτώνοντας έως και 100.000 ανθρώπους.

Η 90χρονη σήμερα καλλιτέχνιδα ήταν τότε 12 ετών και προερχόταν από εύπορη οικογένεια, αλλά οι ελλείψεις τροφίμων κατά τη διάρκεια του πολέμου σήμαιναν ότι η Ono, ο αδελφός της, Keisuke και η αδελφή της, Setsuko, πεινούσαν συχνά.

Σύμφωνα με τον γιο της Ono, τον 48χρονο Αμερικανοβρετανό μουσικό και παραγωγό Sean Ono Lennon, η μητέρα του, που ζει τώρα στη Νέα Υόρκη, έπαιζε «φανταστικά παιχνίδια γεύματος» με τα αδέλφια της, όπου προσποιούνταν ότι έτρωγαν φαγητό.

«Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι εννοιολογικές καταβολές του έργου της ξεκίνησαν από εκεί στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Να πεινάει και να συνειδητοποιεί τη δύναμη της φαντασίας», λέει ο Ono Lennon, ο οποίος διευθύνει τις καθημερινές της υποθέσεις τώρα που η καλλιτέχνης έχει αποσυρθεί.

«Θα μπορούσαμε να πούμε ακόμη ότι αυτό οδήγησε απευθείας στο τραγούδι Imagine, το οποίο έγινε αυτός ο παγκοσμίως γνωστός ύμνος», λέει στο BBC Culture.

Το τραγούδι Imagine του 1971 γράφτηκε από κοινού από την Ono και τον σύζυγό της, John Lennon, αν και την εποχή της κυκλοφορίας του τραγουδιού, είχε πιστωθεί μόνο στον Lennon.

Η ζωή πριν από τον Lennon

Αν και πολλοί αναγνωρίζουν την Ono απλώς ως τη σύζυγο του John Lennon, πριν το ζευγάρι γνωριστεί το 1966, η Ono, η οποία μετακόμισε στη Νέα Υόρκη με την οικογένειά της στις αρχές της δεκαετίας του 1950, ήταν ήδη μια σημαντική καλλιτέχνης multimedia και μουσικός.

Στη Νέα Υόρκη, είχε συνεργαστεί με καλλιτέχνες όπως ο Αμερικανός συνθέτης John Cage και ο μουσικός και καλλιτέχνης περφόρμανς La Monte Young.

Είχε επίσης προσκληθεί να γίνει μέλος της Fluxus, μιας διεθνούς πρωτοποριακής καλλιτεχνικής κολεκτίβας που ήταν δημοφιλής στις δεκαετίες του 1960 και 1970 για τις πειραματικές της παραστάσεις, αν και η Ono τους απέρριψε.

«Ποτέ δεν ένιωσε απαραίτητα ότι η Fluxus την αντιπροσώπευε», λέει ο Ono Lennon, εξηγώντας ότι η μητέρα του προτιμούσε να εργάζεται μόνη της.

«Ακόμα και όταν ο πατέρας μου (μετά τη διάλυση των Beatles) έψαχνε συνεργάτη στη συγγραφή τραγουδιών, η μητέρα μου στην αρχή δεν ήθελε», λέει.

Νωρίτερα στην καριέρα της, η Ono ήταν ιδιαίτερα γνωστή για τις «παρτιτούρες» ή τα «έργα οδηγιών» της, τα οποία αρχικά ξεκίνησαν ως πρόσκληση για τους θεατές να αλληλεπιδράσουν με τους πίνακές της, αλλά έγιναν έργα τέχνης από μόνα τους, δίνοντας οδηγίες στους θεατές να συμμετάσχουν ή να φανταστούν ότι συμμετέχουν σε διάφορες δραστηριότητες.

Η δημιουργικότητά της αυτή έχει παρουσιαστεί σε μερικά από τα κορυφαία μουσεία του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης μιας αναδρομικής έκθεσης του 2015 στο MoMA, με τίτλο Yoko Ono: One Woman Show, 1960-1971, και τώρα μια μεγάλη έκθεση στην Tate Modern του Λονδίνου, Yoko Ono: Music Of The Mind.

Η έκθεση της Tate κάνει μια αναδρομή στην τέχνη της Ono από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 έως σήμερα.

Όπως αναφέρει η επιμελήτρια Juliet Bingham στον κατάλογο της έκθεσης: «Καλούμαστε να πατήσουμε πάνω σε έναν πίνακα, να ποτίσουμε έναν καμβά, να παίξουμε μέσα σε μια τσάντα, να χαιρετήσουμε τους επισκέπτες σφίγγοντας ανώνυμα το χέρι, να ενώσουμε τις σκιές μας, να καρφώσουμε ένα καρφί ή να παίξουμε μια παρτίδα σκάκι, να γιορτάσουμε τις μητέρες μας, να μοιραστούμε τις ελπίδες, τα όνειρα και τις επιθυμίες μας και κυρίως να φανταστούμε».

Βρίσκοντας παρηγοριά στον ουρανό

Όπως λέει ο Ono Lennon, τα έργα τέχνης της μητέρας του μπορούν να θεωρηθούν ως ένας τρόπος επεξεργασίας των εμπειριών του πόνου της και ως ένα μέσο διερεύνησης του τρόπου με τον οποίο μπορούμε να επιτύχουμε την παγκόσμια ειρήνη.

Σε έργα όπως το Grapefruit, οι θεατές καλούνται να δουν τον κόσμο μέσα από τα μάτια της Ono.

«Υπάρχουν άνθρωποι που κάθονται και βλέπουν το Grapefruit και προσπαθούν να κάνουν κάθε οδηγία», λέει ο Sean. «Έτσι, αν είναι να φτιάξεις έναν πίνακα για να δεις τον ουρανό μέσα από αυτόν, που είναι ουσιαστικά μια τρύπα στον καμβά από την οποία βλέπεις τον ουρανό, θα το φτιάξουν, επειδή η ιδέα είναι να σπάσει το φράγμα μεταξύ του καλλιτέχνη και του κοινού».

Η Bingham σημειώνει επίσης ότι «ως παιδί που διέφευγε από τους βομβαρδισμούς του Τόκιο κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Ono έβρισκε παρηγοριά στη συνεχή παρουσία του ουρανού».

Αλλά για την Ono, η τέχνη δεν ήταν ποτέ ένας μοναδικός τρόπος έκφρασης, γι’ αυτό και το έργο της μπορεί να βρεθεί σε πολλαπλές μορφές.

«Αυτό που είναι μοναδικό στο έργο της μητέρας μου, είναι ότι δεν σκεφτόταν την τέχνη ως ένα συγκεκριμένο μέσο», λέει η Sean. «Ένιωθε ότι η τέχνη και η δημιουργικότητα ήταν εννοιολογικές και έτσι δεν είχε σχεδόν καμία σημασία σε ποιο μέσο εκδηλώνονταν».

Ορισμένα από τα πιο αξιοσημείωτα έργα τέχνης της Ono είναι επίσης παραστάσεις. Το 1964, στο Yamaichi Concert Hall στο Κιότο, πραγματοποίησε την παράσταση Cut Piece, όπου τοποθέτησε ψαλίδι μπροστά της και κάλεσε τους θεατές να κόψουν ένα κομμάτι από τα ρούχα της.

«Το Cut Piece γίνεται όλο και περισσότερο κατανοητό ως ένα κομβικό πρώιμο έργο της φεμινιστικής ιστορίας της τέχνης, αν και είναι ανοιχτό σε πολλαπλές αναγνώσεις, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που θέτει η ίδια η Ono», γράφει η Bingham.

Η Ono πραγματοποίησε αργότερα την παράσταση Cut Piece στο Παρίσι το 2003 σε ηλικία 70 ετών, 39 χρόνια μετά την αρχική παράσταση, την οποία παρακολούθησε ο γιος της.

«Βλέποντάς το είναι σαν να παρακολουθώ μια από τις πιο τρομακτικές και συναρπαστικές παραστάσεις που έχω δει ποτέ», λέει. «Υπάρχει ο κίνδυνος του ψαλιδιού και η ευαλωτότητα της γυναίκας που κάθεται εκεί».

Με πληροφορίες από BBC, Wallpaper*, TATE