Ο πίνακας The Fighting Temeraire (Η Ναυμαχία) του JMW Turner έγινε διάσημος σε όλη τη Βρετανία όταν αποκαλύφθηκε για πρώτη φορά το 1839, και η φήμη του έχει διαρκέσει μέχρι σήμερα. Κάποτε ψηφίστηκε ως ο αγαπημένος πίνακας της Βρετανίας και σήμερα εμφανίζεται στα χαρτονομίσματα των 20 λιρών. Αλλά η ευρέως αποδεκτή ερμηνεία του μηνύματος αυτού του εμβληματικού πίνακα μπορεί, στην πραγματικότητα, να έρχεται σε αντίθεση με τις πραγματικές προθέσεις του Turner.

Το «Temeraire» του τίτλου αναφέρεται σε ένα πολεμικό πλοίο 98 πυροβόλων του βρετανικού ναυτικού, το οποίο απεικονίζεται στο φόντο του πίνακα. Υπήρξε ήρωας στην άμυνα της Βρετανίας κατά της Γαλλίας κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων, αλλά τράβηξε την προσοχή του έθνους το 1838, όταν αποσυναρμολογήθηκε και τα μέρη του πουλήθηκαν. Ο πίνακας του Turner απεικονίζει αυτόν τον άλλοτε πανίσχυρο μονομάχο των θαλασσών να ρυμουλκείται στον ποταμό Τάμεση από ένα πολύ πιο πρόσφατα εφευρεθέν ατμοκίνητο ρυμουλκό.

Ένα σύντομο τμήμα της ταινίας Skyfall του Τζέιμς Μποντ του 2012 αποτυπώνει μια δημοφιλή άποψη σχετικά με τον πίνακα. Στη σκηνή, ο Bond (Daniel Craig) συναντά τον Q (Ben Whishaw), τον νέο του επικεφαλής έρευνας και ανάπτυξης, στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου, και κάθονται μπροστά από τον «The Fighting Temeraire». «Πάντα με κάνει να νιώθω μια μικρή μελαγχολία», λέει ο νεαρός, τεχνολογικά ενημερωμένος Q, σε μια αιχμηρή ειρωνεία για τον 007, έναν πράκτορα της παλιάς σχολής. «Ένα μεγάλο παλιό πολεμικό πλοίο που μεταφέρεται ατιμωτικά για παλιοσίδερα».

Αυτό απηχεί την ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση ότι ο πίνακας προκαλεί μια αίσθηση νοσταλγίας και ξεθωριασμένης εθνικής δόξας. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, το πλοίο είναι ο ήρωας του πίνακα και το ρυμουλκό ο κακός. Τον 19ο αιώνα, ο Άγγλος συγγραφέας William Makepeace Thackeray αναφέρθηκε στο μικρότερο σκάφος ως «ένα μικρό, μοχθηρό, διαβολικό ατμόπλοιο» και ο Αμερικανός μυθιστοριογράφος Herman Melville το αποκάλεσε «ένα πυγμαίο ατμοκίνητο ρυμουλκό» σε σύγκριση με τον «Τιτάνα Temeraire».

Μπορείτε να καταλάβετε γιατί το αρχικό κοινό του Turner μπορεί να συμπάθησε το ταπεινωμένο HMS Temeraire και να λυπήθηκε για τη μοίρα του. Πίσω στο 1804, είχε διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο στον αποκλεισμό των γαλλικών λιμανιών και στην υπεράσπιση των βρετανικών ακτών. Όμως η καλύτερη στιγμή του ήρθε το απόγευμα της 21ης Οκτωβρίου 1805, στον Ατλαντικό Ωκεανό, στα ανοικτά των ακτών της νοτιοδυτικής Ισπανίας.

Εκείνη την κρίσιμη ώρα, η Μάχη του Τραφάλγκαρ, μια θανατηφόρα ναυμαχία μεταξύ του βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού και των συνδυασμένων στόλων της Ισπανίας και της Γαλλίας, βρισκόταν στο αποκορύφωμά της. Η ναυαρχίδα HMS Victory του ναυάρχου Λόρδου Νέλσον είχε ηγηθεί της επίθεσης, αλλά δεχόταν σφυροκόπημα από το γαλλικό πλοίο Redoubtable. Τότε, μέσα από τον καπνό των κανονιών, ξεπρόβαλε το HMS Temeraire, ακολουθούμενο από έναν πολεμοχαρή στολίσκο βρετανικών σκαφών. Το Temeraire κατέρριψε το Redoubtable με τα κανόνια του και υπέμεινε μια βροχή από κανονιοβολισμούς σε αντάλλαγμα – μια επίθεση που έπληξε το πλοίο και γέμισε τα καταστρώματά του με αίμα. Όμως, όπως ένας στιβαρός πυγμάχος, το Temeraire άντεξε την αναμέτρηση. Προστάτευσε γενναία τη ναυαρχίδα του και έπαιξε ζωτικό ρόλο στην τελική νίκη του βρετανικού ναυτικού στη μάχη του Τραφάλγκαρ.

Διαβασε ακομα

Ακτίνες Χ αποκάλυψαν το κρυφό μήνυμα σε αριστούργημα του Miró

Βρίσκοντας την ομορφιά στο καινούργιο

Ο Turner ήταν 64 ετών όταν ζωγράφισε το The Fighting Temeraire. Γεννήθηκε το 1775 σε μια υποβαθμισμένη περιοχή του Λονδίνου κοντά στο Κόβεντ Γκάρντεν, αλλά κατάφερε να εγγραφεί στη διάσημη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών σε ηλικία 14 ετών. Έγινε ακαδημαϊκός σε ηλικία 24 ετών και καθηγητής προοπτικής όταν ήταν μόλις 32 ετών. Αλλά παρόλο που συναναστράφηκε με τους μεγάλους και τους καλούς, αρνήθηκε να μαλακώσει την Cockney προφορά του (διάλεκτος της αγγλικής γλώσσας) ή να βελτιώσει τους τρόπους του. Ήταν επίσης έντονα επιχειρηματίας – άνοιξε τη δική του ιδιωτική γκαλερί, αναζήτησε πλούσιους προστάτες και ήταν πάντα σε επιφυλακή για νέα συναρπαστικά και προσοδοφόρα καλλιτεχνικά σχέδια που θα μπορούσαν να έχουν ευρεία απήχηση. Σε ένα επίπεδο, το The Fighting Temeraire επιτυγχάνει την επιθυμία του για ευρεία δημοτικότητα αξιοποιώντας το αίσθημα εθνικής υπερηφάνειας των ανθρώπων.

Αλλά υπάρχει ένα ακόμη πιο σημαντικό μήνυμα που μπορούμε να μάθουμε από τον πίνακα, πέρα από τον πατριωτισμό και τον συναισθηματισμό του. Αφορά το πολύ αδικημένο ρυμουλκό: το πραγματικό επίκεντρο του πίνακα.

Η ατμομηχανή ήταν το νέο μηχανικό θαύμα της εποχής του Turner, και η στάση του απέναντι σε αυτή την πρόσφατη τεχνολογία ήταν πολύ πιο περίπλοκη από ό,τι αναγνώριζαν ο Thackeray, ο Melville ή ο Q. Σε άλλα έργα του Turner, όπως το Snow Storm – Steam-Boat (1842) και το Rain, Steam and Speed (1844), μπορείτε να δείτε τη γοητεία του για τις σύγχρονες μηχανές και τη μεταμορφωτική τους επίδραση στην ατομική εμπειρία, το περιβάλλον και την κοινωνία στο σύνολό της. Αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τον μεγάλο αντίπαλο του Turner, τον John Constable, οι γονείς του οποίου προέρχονταν από την ελίτ, και οι πίνακές του έτειναν να παραβλέπουν μερικές από τις πιο σεισμικές αλλαγές που αναδιαμόρφωναν τα βρετανικά νησιά εκείνη την εποχή.

Στον εμβληματικό πίνακα του Constable The Hay Wain του 1821, ένα αρχαϊκό κάρο κυλάει απαλά μακριά από τον θεατή σε ένα βουκολικό αγγλικό τοπίο. Ο πίνακας The Fighting Temeraire του Turner μας δίνει το ακριβώς αντίθετο, βάζοντας τον θεατή σε πορεία σύγκρουσης με την ασταμάτητη δύναμη της βιομηχανίας.

Διαβασε ακομα

Η εκπληκτική ιστορία του φύλακα αγγέλου του Βαν Γκογκ

Αυτό αντανακλούσε τη σύγχρονη πραγματικότητα. Την εποχή που ζωγραφίστηκε το The Fighting Temeraire, το Βασιλικό Ναυτικό χρησιμοποιούσε όλο και περισσότερο ατμόπλοια για τη ρυμούλκηση μεγαλύτερων σκαφών. Ήδη είχαν αρχίσει οι κινήσεις για την αντικατάσταση του ιστιοφόρου στόλου του με νέες ατμοκίνητες φρεγάτες. Όμως, ο θάνατος του Temeraire δεν αντανακλούσε μια συνηθισμένη αναβάθμιση του οπλισμού. Επρόκειτο για μια μοναδική στο είδος της επανάσταση στη ναυσιπλοΐα. Οι ιστιοπλόοι σε όλο τον κόσμο βασίζονταν για χιλιάδες χρόνια στην κίνηση με άνεμο και πανί ή κουπί.

Τώρα, οι ατμομηχανές μπορούσαν να επιτρέψουν στους ναυτικούς να ξεπεράσουν τις ιδιοτροπίες των ανέμων, των αβαθών και των παλιρροιών – να υπερνικήσουν την ίδια τη φύση. Το μέλλον ήταν ατμοκίνητο, αλλά το πώς αυτό θα επηρέαζε το μέλλον των μεταφορών, του εμπορίου και της ναυμαχίας ήταν ακόμη άγνωστο τη δεκαετία του 1830. Αυτό που γνώριζε ο Turner ήταν ότι ήδη από την Οδύσσεια του Ομήρου, η ιστιοπλοΐα λειτουργούσε ως ένα βαθύ σύμβολο του ταξιδιού της ζωής στην τέχνη και τη λογοτεχνία. Και έτσι, συνδέοντας το παλιό με το νέο τόσο αξέχαστα στον πίνακά του, μας δείχνει μια συναρπαστική μεταμόρφωση – την αρχή ενός νέου, μεταβιομηχανικού κύκλου ζωής στην ανθρώπινη ιστορία.

Ο Τέρνερ είχε επίγνωση της ευθύνης των καλλιτεχνών σε περιόδους μη αναστρέψιμων ιστορικών αλλαγών. Γι’ αυτόν, η πανάρχαια δεξιότητα της απεικόνισης ξύλινων ιστιοφόρων πλοίων, του ξάρτιασματός τους, των πανιών και των περίτεχνα σκαλισμένων κεφαλών τους είχε αρχίσει να ξεπερνιέται. Η πρόκληση για κάθε καλλιτέχνη (και για κάθε μέλος της κοινωνίας) στη σύγχρονη εποχή, συνειδητοποίησε, ήταν να ανακαλύψει την ομορφιά και τη σημασία στο καινούργιο και σε αντικείμενα που δεν είχαν απεικονιστεί στο παρελθόν στην τέχνη, όπως τα σιδερένια χωνιά, τα έμβολα, οι βαλβίδες και τα κουπιά. Στο The Fighting Temeraire, η άνοδός του σε αυτή την πρόκληση αποτυπώνεται σε ένα πολύ αξιομνημόνευτο και ασυμβίβαστο σύμβολο.

Ο Turner προσάρμοσε ακόμη και την τεχνική της ζωγραφικής του για να εκφράσει τους τεχνολογικούς και κοινωνικούς μετασχηματισμούς στον κόσμο γύρω του. Χρησιμοποίησε πρόσφατα εφευρεθείσες αποχρώσεις χρωμάτων όπως το Lemon Yellow και η Scarlet Lake στο The Fighting Temeraire. Η ανάλυση των χρωστικών ουσιών του πίνακα δείχνει επίσης ότι έκανε επιδρομή από την κουζίνα του για ουσίες που πρόσθετε στο χρώμα του για να επιτύχει τα επιθυμητά αποτελέσματα, όπως το ταλκ, το μαγειρικό λίπος ή ακόμη και το λάδι σαλάτας.

Το ενδιαφέρον του για τη νέα τεχνολογία και η αναζήτησή του για καινοτόμες τεχνικές με τις οποίες θα τις αναπαριστούσε, είχαν άμεσο αντίκτυπο στην επόμενη γενιά ζωγράφων της πρωτοπορίας. Ο Claude Monet και ο Camille Pissarro εντυπωσιάστηκαν από την τέχνη του Turner. Ένα χαρακτικό του Turner με το έργο Rain, Steam and Speed (που απεικονίζει ένα τρένο να περνάει πάνω από τη γέφυρα του Maidenhead) παρουσιάστηκε ακόμη και στην πρώτη έκθεση ιμπρεσιονιστών στο Παρίσι το 1874 – ένα κομβικό γεγονός στην ιστορία της σύγχρονης τέχνης.

Διαβασε ακομα

Αποκαλύφθηκε απόκοσμο μυστικό που είχε κρύψει ο Πικάσο κάτω από πίνακά του

Το 2025 διάφορες εκθέσεις θα γιορτάσουν την 250ή επέτειο από τη γέννηση του Turner, από την Walker Art Gallery στο Λίβερπουλ (Turner: Always Contemporary), μέχρι το Turner’s House στο Twickenham (Turner’s Kingdom: Beauty, Birds and Beasts), και από το Yale Centre for British Art στο Κονέκτικατ (JMW Turner: Romance and Reality) μέχρι την Tate Britain (Turner and Constable). Αλλά για να εκτιμήσουμε πλήρως αυτόν τον εξαιρετικό καλλιτέχνη, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε το πραγματικό νόημα του αριστουργήματός του, The Fighting Temeraire.

Συχνά έχει γίνει δεκτό ως μια μελαγχολική εικόνα, ένας εγκαταλελειμμένος θρήνος για περασμένες δόξες και έναν χαμένο τρόπο ζωής. Αυτό όμως χάνει το ουσιαστικό του νόημα. Το The Fighting Temeraire αφορά στην πραγματικότητα τη μεταμόρφωση και το αναπόφευκτο της αλλαγής και όχι τη νοσταλγία. Τα σημαντικότερα διδάγματα που μπορούμε να αντλήσουμε από το The Fighting Temeraire αφορούν τη στάση και τις προοπτικές του Turner. Ενσαρκώνει την άρνησή του να πτοηθεί από το καινούργιο ή να υποδουλωθεί από τις παραδοσιακές καλλιτεχνικές αξίες. Η προσπάθειά του να βρει την ομορφιά και το μεγαλείο της σύγχρονης εμπειρίας και να αφήσει πίσω του το παρελθόν, παρουσιάζεται θαυμάσια στο The Fighting Temeraire. Και αυτές οι ιδιότητες είναι πραγματικά η μόνιμη κληρονομιά του στη σύγχρονη τέχνη.

Με πληροφορίες από BBC