CSI Miró: Οι ακτίνες X αποκαλύπτουν ότι ο Ισπανός καλλιτέχνης «έσβησε» τη μητέρα του – αλλά γιατί;
Πηγή: Fundació Joan Miró
Μεγέθυνση κειμένου
Δεκαετίες έρευνας έχουν αποκαλύψει την κρυφή πράξη εξέγερσης του Joan Miró: Τη ζωγραφική πάνω στο πορτρέτο της μητέρας του. Αλλά γιατί το έκανε ο καλλιτέχνης;
Τρεις όγκοι ανάγλυφης μπογιάς, μια παλιά ακτινογραφία και μήνες επιστημονικής ανάλυσης και επίμονης ερευνητικής δουλειάς αποκάλυψαν ότι ένα πορτρέτο της μητέρας του Joan Miró κρυβόταν, απαρατήρητο, κάτω από την μπλε του κοβαλτίου επιφάνεια ενός από τα απαράμιλλα έργα του Ισπανού καλλιτέχνη για το μεγαλύτερο μέρος ενός αιώνα.
Μεταξύ του 1925 και του 1927, ο Miró δημιούργησε έναν μικρό πίνακα με λάδι σε καμβά, με τίτλο Pintura (Ζωγραφική), τον οποίο χάρισε στον μεγάλο του φίλο, τον promoter της τέχνης Joan Prats.
Μέχρι τότε, έχοντας πραγματοποιήσει το αναπόφευκτο καλλιτεχνικό προσκύνημα στο Παρίσι, έχοντας πειραματιστεί με τον φωβισμό, τον μετα-εξπρεσιονισμό και τον κυβισμό -διαψεύδοντας πλήρως τις ελπίδες των γονιών του ότι θα μπορούσε μια μέρα να βρει σταθερή δουλειά ως λογιστής- ο Miró είχε καταλήξει σε ένα πιο ελεύθερο, πιο ατομικό στυλ.
Το έργο Pintura υπογραμμίζει αυτό που ο Marko Daniel, διευθυντής του Fundació Joan Miró, περιγράφει ως δέσμευση του καλλιτέχνη να «ανατινάξει τις συμβάσεις της ζωγραφικής, του ζωγραφικού χώρου, του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί η ζωγραφική». Αλλά μπορεί επίσης να κρύβει ένα βαθύτερο, κρυφό νόημα που αντανακλά την προσπάθεια του καλλιτέχνη να ξεφύγει από τους αστικούς περιορισμούς της οικογένειάς του, καθώς ξεκινούσε την περίφημη προσπάθειά του να «δολοφονήσει τη ζωγραφική».
Πέντε χρόνια μετά το θάνατο του Prats, το 1970, ο πίνακας έγινε μέρος της συλλογής του ιδρύματος, το οποίο εδρεύει στη Βαρκελώνη. Ο χρόνος και η υγρασία δεν είχαν φερθεί καλά στον καμβά, ο οποίος είχε υποστεί μικρορωγμές και άλλες φθορές.
Πριν από ένα χρόνο, οι ειδικοί του ιδρύματος, με επικεφαλής την Elisabet Serrat, επικεφαλής της προληπτικής συντήρησης και αποκατάστασης, αποφάσισαν να ρίξουν μια νέα ματιά στην Pintura. Μια ακτινογραφία δεκαετιών είχε υπονοήσει ότι κάτι άλλο βρισκόταν κάτω από το πινέλο του Miró, όπως και οι άκρες του πίνακα, όπου το μπλε χρώμα υποχωρεί σε παλαιότερα, πιο σκούρα χρώματα.
Χρησιμοποιώντας ακτίνες Χ, υπεριώδες και υπέρυθρο φως, υπερφασματική απεικόνιση, visible raking (μια τεχνική φωτισμού) και διαπερατό φως, η ομάδα της Serrat και ερευνητές από οργανισμούς, όπως το Centre de Restauració de Béns Mobles de Catalunya και το Universidad Pablo de Olavide στη Σεβίλλη, ανακάλυψαν το πορτρέτο μιας καλοντυμένης, μεσήλικης γυναίκας, ζωγραφισμένο σε ένα στυλ που δεν θα μπορούσε να είναι πιο διαφορετικό από αυτό του Miró.
Σύντομα διαπίστωσαν ότι τα σκουλαρίκια της και η καρφίτσα στο λαιμό της αντιστοιχούσαν στις τρεις κηλίδες με ανάγλυφο χρώμα που είχαν ήδη διαφανεί στην επιφάνεια του πίνακα Pintura.
«Έτσι, τώρα είχαμε μια καλής ποιότητας εικόνα του πορτρέτου, η οποία έμοιαζε σχεδόν με φωτογραφία», λέει η Serrat. «Αλλά δεν ξέραμε ποιον απεικόνιζε».
Μη μπορώντας να βρει στοιχεία για την ταυτότητα της γυναίκας στη Βαρκελώνη, η Serrat κατευθύνθηκε στην Ταραγόνα λίγες εβδομάδες αργότερα για να επισκεφθεί το Fundació Mas Miró, ένα μουσείο που βρίσκεται στην αγροικία όπου ο καλλιτέχνης και η οικογένειά του περνούσαν τα καλοκαίρια τους.
«Αλλά κανένα από τα πορτρέτα εκεί δεν ταίριαζε», προσθέτει. «Ο διευθυντής του ιδρύματος είπε ότι το πορτρέτο θα μπορούσε να βρίσκεται στη Μαγιόρκα, όπου επίσης έζησε και εργάστηκε ο Miró».
Και είχε μαντέψει σωστά. Στο στούντιο Son Boter του Miró στο νησί των Βαλεαρίδων, η Serrat βρήκε ένα πορτρέτο του 1907 υπογεγραμμένο από τον καλλιτέχνη Cristòfol Montserrat Jorba. Το πρόσωπο όχι μόνο ταίριαζε με εκείνο της γυναίκας στις ακτινογραφίες της Pintura, αλλά το θέμα του ήταν κάποια Dolors Ferrà i Oromí – πιο γνωστή ως μητέρα του Miró.
«Το [πορτρέτο της Μαγιόρκα] είναι ακριβώς το ίδιο, εκτός από μερικές διαφορές: Το φόρεμα ήταν διαφορετικό και τα σκουλαρίκια ήταν διαφορετικά, αλλά δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο», λέει η Serrat.
Τέτοιες ανακαλύψεις είναι εξαιρετικά σπάνιες. Η αποκάλυψη του προσώπου της Dolores Ferrà, προσθέτει η Serrat με μια δόση μετριοπάθειας, ήταν «μια ευχάριστη έκπληξη».
Η ομάδα της πιστεύει ότι ο Miró περιέκοψε μια άλλη εκδοχή του πορτρέτου του Montserrat – η Pintura έχει διαστάσεις μόλις 49 εκατοστά x 60 εκατοστά – και το γύρισε από κάθετο σε οριζόντιο, αλλά επέλεξε σκόπιμα να κρατήσει το κεντρικό τμήμα που έδειχνε το πρόσωπο της μητέρας του.
Όλα αυτά εγείρουν το προφανές ερώτημα: Γιατί;
Οι Serrat και Daniel θεωρούν την απόφαση του Miró ως μια σκόπιμη πράξη και ως πρόγευση του over-painting που ο καλλιτέχνης θα εφάρμοζε στα δικά του, προηγούμενα έργα τη δεκαετία του 1950. Το over-painting ήταν επίσης μια τεχνική που είδε στα κιτς, κακόγουστα έργα των hack artists προς το τέλος της ζωής του, όταν έβαλε σκοπό να αλλοιώσει αυτό που θεωρούσε φθηνή, κακή και κακόγουστη τέχνη.
«Τούτου λεχθέντος, η νέα ανακάλυψη δεν είναι καταστασιακό over-painting, ούτε το δικό του, αναθεωρητικό over-painting», λέει ο Daniel.
«Είναι μια πράξη εξέγερσης. Αλλά ο Miró ήταν ήδη 32 ετών όταν το ξεκίνησε αυτό, οπότε δεν πρόκειται για μια νεανική πράξη εξέγερσης ενάντια στους γονείς του… [αλλά] ενάντια στο είδος του κόσμου που εκπροσωπούσαν οι γονείς του- τις φιλοδοξίες της μεσαίας τάξης να είσαι πάντα λίγο πιο κυριλέ απ’ ό,τι είσαι στην πραγματικότητα».
Είναι πεπεισμένος ότι ο Miró δεν επέλεξε τυχαία το πορτρέτο του Montserrat: «Δεν υπήρχε τεχνική ανάγκη να ζωγραφίσει πάνω σε αυτό- δεν ήταν σαν τον Γκογκέν στον Νότιο Ειρηνικό, χωρίς πρόσβαση σε υλικά. Γι’ αυτόν, αυτό ήταν πραγματικά μια πράξη επιλογής».
Και όμως, κατά τη γνώμη της Serrat, η παράξενη χειρονομία του καλλιτέχνη δεν ήταν χωρίς κάποια στοργή.
«Θα μπορούσε να είχε επιλέξει ένα άλλο πορτρέτο», λέει. «Αλλά επιλέγει αυτό, και το κόβει και κρατάει το πρόσωπο της μητέρας του πλήρες, οπότε υπάρχει σεβασμός».
Διαβασε ακομα
Η εκπληκτική ιστορία του φύλακα αγγέλου του Βαν ΓκογκΣημειώνει επίσης ότι άφησε άθικτο το τρίο των σβώλων χρώματος – το χ που σηματοδοτούσε το σημείο του κοσμήματος της μητέρας του – ενώ θα μπορούσε εύκολα να τα είχε ξύσει.
Τα ευρήματα των εμπειρογνωμόνων, τα οποία ο Daniel αποκαλεί «CSI: Miró», εκτίθενται σε μια νέα έκθεση, με τίτλο Under the Layers of Miró: A Scientific Investigation, και σε ένα συνοδευτικό ντοκιμαντέρ, El Secret de Miró. Η έκθεση, στην έδρα του ιδρύματος στη Βαρκελώνη, θα επιτρέψει στους επισκέπτες να δουν τόσο την Pintura όσο και το πορτρέτο του Montserrat της Ferrà.
Σχεδόν έναν αιώνα αφότου στέγνωσε η λαμπερή μπλε μπογιά στον αινιγματικό πίνακα του Miró, ο Daniel αισθάνεται ότι ο κόσμος αρχίζει επιτέλους να κατανοεί τις προθέσεις του καλλιτέχνη.
«Κατά κάποιον τρόπο, ο Miró μας άφησε πολύ καλά στοιχεία – ειδικά την καρφίτσα, η οποία είναι πραγματικά τρισδιάστατη και μπορείς να τη δεις στο φως», λέει. «Μας άφησε αυτά τα στοιχεία, οπότε θα πρέπει να σκέφτεται: γιατί στο καλό σας πήρε τόσο καιρό να το ανακαλύψετε αυτό; Εκατό χρόνια μετά, βρήκατε αυτό που έκανα!»
Με πληροφορίες από Guardian
Ακολουθήστε το pride.gr στο Google News και ενημερωθείτε πρώτοι
