Σε μία παλιά αποθήκη πυρομαχικών στα περίχωρα του Βερολίνου στεγάζεται μία έκθεση που δεν μοιάζει με καμία άλλη: Ένα «παζάρι» αγαλμάτων – κατεστραμμένων, αποσυναρμολογημένων ή πεταμένων – που χρονολογούνται από τον Μεσαίωνα έως τους Ναζί και την πρώην Ανατολική Γερμανία.

Η ακρόπολη του Σπαντάου (citadel of Spandau) είχε πολλές – και όχι ιδιαίτερα ευχάριστες – χρήσεις από την πρώτη καταγεγραμμένη αναφορά της το 1197: Στα τέλη του 16ου αιώνα, έγινε πόλη-φρούριο. Κατά τη διάρκεια του Γ’ Ράιχ στέγασε την έρευνα για τα νευροπαραλυτικά αέρια tabun και sarin.

Στις τέσσερις δεκαετίες μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το Σπαντάου έγινε το μέρος όπου κρατούνταν ο διοικητής του Άουσβιτς, Ρούντολφ Ες. Μετά τον θάνατό του το 1987, η φυλακή κατεδαφίστηκε.

Η διευθύντρια της ακρόπολης, Urte Evert, είχε την ιδέα να μαζέψει αγάλματα που κανείς δεν ήθελε: Κρυμμένα ή παρατημένα σε αποθήκες, περίμεναν στωικά στην απομόνωση αυτόν που θα αναγνώριζε την καλλιτεχνική – και όχι μόνο – αξία τους.

Προσοχή: Ναζιστικά κειμήλια

Ένας ηλεκτρονικός χάρτης με οθόνη αφής στην ακρόπολη δείχνει πού βρίσκονταν αρχικά τα αγάλματα. Πολλά καταλάμβαναν περίοπτη θέση στο κεντρικό πάρκο του Βερολίνου, το Tiergarten: Ανάμεσά τους, αγάλματα του Φρειδερίκου Γουλιέλμου Γ’ και της συζύγου του, της βασίλισσας Λουίζας – η μόνη γυναίκα που εκτίθεται – παρασημοφορημένοι στρατηγοί ή στοχαστές όπως ο Immanuel Kant και ο φυσιοδίφης Alexander von Humboldt.

Στα γερμανικά μουσεία, συνηθίζεται να επισυνάπτουν προειδοποιήσεις στα ναζιστικά κειμήλια. Εδώ οι επισκέπτες καλούνται να φανταστούν τον εαυτό τους στο Βερολίνο της δεκαετίας του 1930. Ένα από τα πιο παράξενα εκθέματα μπλέκει τις βρετανικές δυνάμεις κατοχής με τη ναζιστική αισθητική.

Ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων του 1936, ο πολυδιαφημισμένος ναζιστής γλύπτης Άρνο Μπρέκερ ανέλαβε να δημιουργήσει ένα γλυπτό σε φυσικό μέγεθος, τον Δεκαθλητή: Το ανδρικό σώμα σε θριαμβευτική μορφή, η άρια ομορφιά με πλούσιο τον υπαινιγμό του ομοερωτισμού.

Όταν ο Λένιν κατέβηκε από το βάθρο του

Το πιο εντυπωσιακό κομμάτι της έκθεσης βρίσκεται στην τελευταία αίθουσα. Τον Δεκέμβριο του 1991, ο δήμαρχος του επανενωμένου Βερολίνου αποφάσισε ότι ήρθε η ώρα να κατεβάσει τον Λένιν από το τεράστιο βάθρο του.

Τα παιδιά ενθαρρύνονται ακόμη και να σκαρφαλώσουν στην κορυφή του Λένιν. Η διεθύντρια του μουσείου το ονομάζει «οικειοποίηση του λαού»

Είκοσι χρόνια πριν από την πτώση του τείχους, το γιγαντιαίο 19 μέτρων άγαλμα είχε στηθεί για να σηματοδοτήσει την εκατονταετηρίδα από τη γέννηση του σοβιετικού ηγέτη.

Στην πλατεία Leninplatz, στην καρδιά της πρωτεύουσας της Ανατολικής Γερμανίας, οι δημοτικοί υπάλληλοι κατεδαφίσεων τα βρήκαν σκούρα: Εκτός από τους έξαλλους διαδηλωτές που εναντιώνονταν στην κατεδάφισή του, το σκυρόδεμα αποδείχθηκε εξαιρετικά ανθεκτικό.

Ο δήμος απευθύνθηκε σε ιδιωτική εταιρεία, η οποία τεμάχισε τον Λένιν σε 129 μέρη. Τα κομμάτια θάφτηκαν σε ένα δάσος στο Müggelheim – ωστόσο, το βάρους τεσσάρων τόνων κεφάλι του βρέθηκε τελικά στην έκθεση της Evert, με τις τέσσερις βίδες που χρησιμοποιήθηκαν από το συνεργείο κατεδάφισης να προεξέχουν και το δεξί αυτί να λείπει.

Ορισμένα αγάλματα έχουν χάσει το κεφάλι τους, σε άλλα λείπουν σημαντικές λεπτομέρειες του προσώπου. Τα περισσότερα από αυτά αφαιρέθηκαν σκόπιμα από το βάθρο τους: Οι άλλοτε πανίσχυρες, πανύψηλες μορφές είναι καταδικασμένες πλέον να κοιτούν τους ανθρώπους κατάματα.

Με εμφανή τα ίχνη της αποσυναρμολόγησής τους, οι επισκέπτες καλούνται να τα αγγίξουν. Τα παιδιά ενθαρρύνονται ακόμη και να σκαρφαλώσουν στην κορυφή του Λένιν. Η Evert το ονομάζει «οικειοποίηση του λαού».

Ο χώρος έχει φιλοξενήσει διάφορα δρώμενα: Τον χορό μίας μπαλαρίνας από το Ισραήλ πάνω σε ναζιστικά εκθέματα αλλά και τα γυρίσματα ενός σκοτεινού βιντεοκλίπ του metal συγκροτήματος Rammstein.

Τα σπάνια λάφυρα

Η Evert ανέκαθεν ήταν λάτρης των σπάνιων λαφύρων: Σε μία παρακείμενη αποθήκη, βρίσκονται στοιβαγμένα τα πιο «τοξικά αντικείμενα μνήμης», όπως της αρέσει να τα αποκαλεί. Μεταξύ αυτών, βρίσκεται και μία μαρμάρινη προτομή του Χίτλερ, φιλοτεχνημένη από τον αγαπημένο του γλύπτη, Γιόζεφ Λίμπουργκ.

Εκατοντάδες παρόμοια αγάλματα βρίσκονταν διάσπαρτα σε δημόσια γραφεία – τα περισσότερα από τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς. Η συγκεκριμένη βρέθηκε το καλοκαίρι του 2023 κατά τη διάρκεια ανασκαφής στο κέντρο του Βερολίνου. «Κανένα από τα άλλα μουσεία δεν το ήθελε, οπότε σκέφτηκα ότι θα μπορούσα κάλλιστα να το πάρω», ανέφερε η Evert. Χρειάστηκε μάλιστα να λάβει ειδική άδεια από τις τοπικές αρχές.

Η έκθεση δεν επικεντρώνεται αποκλειστικά στο Γ’ Ράιχ ή στη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας. Η 800χρονη ιστορία του Βερολίνου είναι εξαιρετικά πλούσια και πολυεπίπεδη. Από τα αγαπημένα κομμάτια των επισκεπτών είναι ο Albrecht von Ballenstedt: Πρόκειται για τον πρώτο ηγεμόνα του Βρανδεμβούργου

Διαβασε ακομα

Ήταν η Coco Chanel Ναζί; Μια νέα σειρά ίσως έχει την απάντηση

Το άγαλμά του αποκαλύφθηκε το 1903 από τον Κάιζερ Γουλιέλμο Β’, και είναι η παλαιότερη γνωστή απεικόνιση του Αλβέρτου. Για έναν αιώνα περίπου το γλυπτό μεταφερόταν από τον έναν προορισμό στον άλλο, μέχρι που τελικά βρήκε τη θέση του ανάμεσα στις άλλες αμφιλεγόμενες – ή ξεκάθαρα μισητές – μορφές της ιστορίας.

Με πληροφορίες από The Guardian