Σχεδόν όλα τα κεφαλόποδα -η κατηγορία των κατοίκων των ωκεανών που περιλαμβάνει τα χταπόδια, τις σουπιές και τα καλαμάρια– έχουν την απίστευτη ικανότητα όχι μόνο να αλλάζουν το χρώμα και τα σχέδια στο δέρμα τους, αλλά και να μεταμορφώνουν το σχήμα και την υφή του σώματός τους.

Χάρη σε αυτά τα κόλπα, τα κεφαλόποδα μπορούν να αλλάξουν ριζικά την εμφάνισή τους πιο γρήγορα από το ανοιγοκλείσιμο του ματιού, στην ταχύτερη γνωστή αλλαγή στο ζωικό βασίλειο.

«Είναι τα καλύτερα σε αυτό από όλα όσα γνωρίζουμε», λέει ο Michael Vecchione, επιμελητής των Κεφαλόποδων στο Εθνικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Smithsonian. Αυτό προκαλεί ιδιαίτερη έκπληξη, καθώς τα περισσότερα κεφαλόποδα είναι αχρωματοψεύτικα, οπότε δεν έχουμε ακόμη καταλάβει πώς μπορούν να αντιληφθούν πλήρως τι πρέπει να αντιγράψουν εξ αρχής.

«Πρέπει να ήταν σημαντικό για αυτά να εξελίξουν [την ικανότητα αλλαγής χρώματος και υφής] και να εξελίξουν τόσες πολλές διαφορετικές εκδοχές της», λέει ο Vecchione. Πράγματι, μελέτες δείχνουν ότι κάθε είδος κεφαλόποδου έχει αναπτύξει έως και 30 διαφορετικές σειρές σχεδίων για να κρύβεται σε κοινή θέα.

Αυτή η ομάδα μαλακίων έχει δέρμα που καλύπτεται από εκατομμύρια κύτταρα που μοιάζουν με εικονοστοιχεία και ονομάζονται χρωματοφόρα: Σάκοι γεμάτοι με χρωστικές ουσίες που ο καθένας περιβάλλεται από τη δική του μικρή μυϊκή ίνα. Αυτοί οι μύες μπορούν να τεντώσουν τον χρωματοφόρο, ώστε να πλημμυρίσει με χρώμα ή να συσπαστεί και να συρρικνωθεί σε μια κουκκίδα, δημιουργώντας ποικίλα, πολύπλοκα μοτίβα.

Τα χταπόδια και οι σουπιές καλύπτονται επίσης από μικρά εξογκώματα, πτερύγια, διακλαδώσεις και κορυφογραμμές που ονομάζονται θηλές, οι οποίες μπορούν να ανασηκώνονται προς τα πάνω ή να εξομαλύνονται για να δημιουργούν διαφορετική υφή δέρματος.

Το κοινό χταπόδι (Octopus cyanea) μπορεί να γίνει σχεδόν διάφανο μπεζ και λευκό σε επίπεδες αμμώδεις επιφάνειες, σκούρο, διάστικτο και τραχύ σε ανώμαλους βράχους και να έχει πορτοκαλί, κόκκινες και καφέ ανταύγειες όταν βρίσκεται ανάμεσα σε κοράλλια.

Οι σουπιές μερικές φορές συρρικνώνονται για να μοιάζουν με φύκια, και τα μωρά γιγάντιων σουπιών (Sepia apama) που κρύβονται ανάμεσα σε φύκια έχουν καταγραφεί να στέλνουν κύματα από σκούρες καστανό-πράσινες χρωστικές σε όλο τους το σώμα για να αντιγράψουν την κίνηση των φυκιών που κουνιούνται.

Ενώ αυτές οι ικανότητες αλλαγής σχήματος είναι σίγουρα χρήσιμες για δυσδιάκριτες μεταμφιέσεις, υπάρχουν πολλοί άλλοι λόγοι για τους οποίους τα χταπόδια και τα άλλα κεφαλόποδα αλλάζουν το δέρμα τους -και μπορεί να σε εκπλήξουν.

Για να εκφοβίσουν τα αρπακτικά

Μερικές φορές τα κεφαλόποδα πρέπει να κάνουν το αντίθετο από το να ενσωματώνονται για να ξεφύγουν από έναν θηρευτή.

Αν έχουν εντοπιστεί παρότι βρίσκονται σε καμουφλάζ, πολλά είδη χταποδιών μπορούν να μετατρέψουν το σώμα τους σε σκούρο και θολό, να σκουρύνουν τα μάτια τους, να τεντώσουν το σώμα και τα πλοκάμια τους για να φαίνονται μεγαλύτερα και να στέκονται ψηλότερα.

Οι σουπιές δημιουργούν ακόμη και σχήματα που μοιάζουν με μάτια στον μανδύα τους -το σώμα τους σε σχήμα σάκου- στην πλάτη για να κοιτάξουν τον θηρευτή τους.

Οι θηρευτές μαθαίνουν να συνδέουν τα εξαιρετικά δηλητηριώδη χταπόδια με μπλε δακτυλίους με τους φανταχτερούς δακτυλίους του indigo που αναβοσβήνουν στο κίτρινο δέρμα τους για να προειδοποιήσουν τα αρπακτικά ότι δεν πρέπει να τα βάλουν μαζί τους.

Εν τω μεταξύ, τα λιγότερο επικίνδυνα μιμητικά χταπόδια (Thaumoctopus mimicus) υποδύονται κάθε είδους ζώα που είναι πιο απειλητικά ή δηλητηριώδη από ό,τι εκείνα. Μεταξύ πολλών άλλων μεταμφιέσεων, μπορούν να απλώνουν τα πλοκάμια τους και να εμφανίζουν λευκές και καφέ ρίγες για να μοιάζουν με το ακανθώδες, εξαιρετικά δηλητηριώδες λεοντόψαρο.

Για να ξεγελάσουν και να υπνωτίσουν το θήραμά τους

Η μίμηση άλλων ζώων βοηθά επίσης τα κεφαλόποδα να φαίνονται λιγότερο απειλητικά και να πλησιάζουν το θήραμά τους.

Οι σουπιές του Φαραώ (Sepia pharaonis) έχουν παρατηρηθεί να χρησιμοποιούν το χρώμα, την υφή και την κίνησή τους για να φαίνονται ως πειθήνια ερημίτικα καβούρια στη λεία τους, τα τροπικά δερματόψαρα.

Τα καλαμάρια των υφάλων της Καραϊβικής (Sepioteuthis sepioide) κολυμπούν ανάποδα και κουνάνε τα πλοκάμια τους σαν πτερύγια για να μοιάζουν με φυτοφάγα παπαγαλόψαρα, επίσης για να πλησιάσουν το θήραμά τους.

Τα κεφαλόποδα μπορούν επίσης να στέλνουν ρίγες, κύκλους και σχέδια χρώματος σε όλο τους το σώμα, σαν να θέλουν να ξεγελάσουν το θήραμά τους πριν το χτυπήσουν.

Ο Martin How, ερευνητής της οικολογίας της οπτικής στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ, μελετά τον τρόπο με τον οποίο οι σουπιές του πλατύκλαδου (Sepia latimanus) κυματίζουν δραματικούς σκούρους χρωματικούς δακτυλίους από το κεφάλι τους προς τα πλοκάμια τους καθώς πλησιάζουν το θήραμά τους.

«Είναι σχεδόν σαν ένας μάγος που προσπαθεί να μαγέψει, ή να υπνωτίσει το κοινό του», λέει, θεωρώντας ότι αυτό βοηθά τις σουπιές να συγκαλύψουν την προσέγγισή τους, μοιάζοντας πιο μακριά από ό,τι είναι, για να πιάσουν το θήραμα απροετοίμαστο.

Το τροπικό χταπόδι (Octopus laqueus) έχει επίσης εντοπιστεί να πάλλει σκοτεινά μοτίβα για να κάνει μια αντίστροφη ψευδαίσθηση – να φαίνεται ότι κινείται προς τα εμπρός, ενώ παραμένει ακίνητο, ξεγελώντας το θήραμα να μετακινηθεί από μια κρυψώνα, σύμφωνα με τον How. Αυτό έχει αναφερθεί και σε άλλα είδη χταποδιών.

«Για δεκαετίες μελετούσαμε το καμουφλάζ ως κάτι στατικό», λέει ο How. «Αλλά στην πραγματικότητα, όταν μπορείς πραγματικά να κάνεις ένα κινούμενο μοτίβο στο σώμα σου, μπορείς να κάνεις όλων των ειδών τα πραγματικά ενδιαφέροντα πράγματα».

Για να επικοινωνούν μεταξύ τους

Τα κοινωνικά καλαμάρια Humbolt (Dosidicus gigas) βρήκαν έναν τρόπο να επικοινωνούν μέσω της εμφάνισης ακόμη και στα βάθη του ωκεανού όπου υπάρχει ελάχιστο ηλιακό φως.

Φτιάχνουν το δικό τους φως με κύτταρα που ονομάζονται φωτοφόρα για να δημιουργήσουν ένα φωτεινό φόντο πάνω στο οποίο θα εμφανίζουν τις χρωματικές τους αλλαγές.

Πιθανώς χρησιμοποιούν αυτά τα σήματα για να βοηθήσουν στην οργάνωση της κολύμβησης σε κοπάδια κατά τη διάρκεια της καθημερινής τους μετανάστευσης μεταξύ βαθύτερων και ρηχότερων υδάτων, σύμφωνα με τον Vecchione.

Αυτά τα αρσενικά καλαμάρια χρησιμοποιούν επίσης δερματικά σήματα για να αποκρούσουν άλλα αρσενικά, επιδεικνύοντας κυριαρχία αναβοσβήνοντας σκούρα βέλη χρώματος στο σώμα τους.

Παρομοίως, όταν οι αρσενικές σουπιές συναντούν άλλα αρσενικά, εκτοξεύουν μοτίβα ζέβρας από μαύρες και λευκές ρίγες, ενώ χτυπάνε τα πτερύγιά τους. «Μερικά από τα πιο εκπληκτικά σήματα που κάνουν [είναι] μεταξύ τους», λέει ο How για τις σουπιές.

Για να κερδίσουν τον τέλειο σύντροφο

Όταν επικοινωνούν εντός του είδους τους, ποιος θα μπορούσε να είναι πιο σημαντικός από έναν πιθανό σύντροφο; Για να εντυπωσιάσουν τα θηλυκά, τα αρσενικά χταπόδια (Octopus Cyanea) γίνονται χλωμά και αναβοσβήνουν μαύρες ρίγες στο σώμα τους, ενώ τα αρσενικά καλαμάρια του υφάλου της Καραϊβικής (Sepioteuthis sepioidea) παίρνουν ένα πλούσιο, σκούρο κόκκινο χρώμα.

Δεδομένου ότι οι μικρές αρσενικές σουπιές γίγαντες της Αυστραλίας δεν έχουν καμία πιθανότητα να ανταγωνιστούν για ένα θηλυκό όταν υπάρχει ένα μεγαλύτερο αρσενικό, πρέπει να τριγυρνούν κρυφά. Αλλάζουν το χρώμα και τη στάση τους για να υποδυθούν τα θηλυκά, πλησιάζουν άλλα θηλυκά και στη συνέχεια ζευγαρώνουν μαζί τους ακριβώς κάτω από τη μύτη του μεγαλύτερου αρσενικού.

Ορισμένα είδη σουπιών μπορούν κυριολεκτικά να χωρίσουν το περίβλημά τους στη μέση και να εμφανίζουν και τα δύο σχέδια ταυτόχρονα: Ένα σχέδιο ερωτοτροπίας για το θηλυκό και ένα παραπλανητικό σχέδιο για τον αντίπαλό τους.

Μπορούν τα κεφαλόποδα να δείξουν τις σκέψεις τους στο δέρμα τους;

Αν και οι επιστήμονες έχουν παρατηρήσει πολλά ενδιαφέροντα παραδείγματα αλλαγής του χρώματος, του σχήματος και της υφής που φαίνεται να επιτυγχάνουν έναν στόχο, η έρευνα δεν μπορεί ακόμη να υποδείξει κάποια σκοπιμότητα πίσω από αυτά τα σήματα -όπως το αν τα χταπόδια μιμούνται συνειδητά πιο απειλητικά θαλάσσια πλάσματα.

«Δεν σημαίνει ότι το ίδιο το χταπόδι έχει επίγνωση του τι κάνει», λέει η Tessa Montague, νευροεπιστήμονας κεφαλόποδων στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια. Λέει ότι πρόκειται μάλλον για μια περίπτωση φυσικής επιλογής: Ένα από αυτά τα ζώα μπορεί να άρχισε να συμπεριφέρεται με αυτόν τον τρόπο και να μην το έφαγαν.

Διαβασε ακομα

Τελικά τα χρυσόψαρα δεν έχουν μνήμη χρυσόψαρου όπως ήθελαν να νομίζουμε

Η προσέγγιση της Montague για τη μελέτη των κεφαλόποδων είναι η χρήση των αλλαγών στο χρώμα και το μοτίβο του δέρματός τους για να αναλύσει τι συμβαίνει στο μυαλό τους. Για παράδειγμα, όταν τα κεφαλόποδα εμφανίζουν τα μοτίβα απειλής τους καθώς τρέχουν μακριά από τα αρπακτικά, αυτά είναι πιθανώς ακούσιες αντιδράσεις στη δραστηριότητα του εγκεφάλου τους, λέει. Το δέρμα τους πιθανόν να αντανακλά το φόβο, το άγχος, την επιθετικότητα ή την επιθυμία τους να ζευγαρώσουν.

Γι’ αυτό το λόγο έχουν χρησιμοποιηθεί πλάνα ενός χταποδιού που τρεμοπαίζει με διαφορετικά χρώματα κατά τη διάρκεια του ύπνου του για να μελετηθεί αν τα κεφαλόποδα ονειρεύονται ενώ κοιμούνται.

«Υποστηρίζουμε ότι ίσως αυτό να είναι στην πραγματικότητα μια φυσική εκδήλωση μιας εσωτερικής κατάστασης», λέει η Montague. «Έχουν αυτό το απίστευτο ηλεκτρικό δέρμα που ουσιαστικά σου δείχνει τι σκέφτονται».

Με πληροφορίες από National Geographic