Άνθρωποι και γάτες ξεκίνησαν να συνυπάρχουν πριν από περίπου 10.000 χρόνια και σταδιακά αρκετά πράγματα άλλαξαν και για τους δύο. Τα αγαπημένα μας αιλουροειδή έγιναν μικρότερα σε μέγεθος, είδαν το τρίχωμά τους να αλλάζει χρώμα και από αντικοινωνικά ζώα που ήταν, έφτασαν να κοιμούνται πάνω στα κρεβάτια μας και να ζουν αρμονικά μαζί μας μέσα σε σπίτια.

Δεν έχουν διαφοροποιήσει, όμως, μόνο αυτά τα χαρακτηριστικά τους. Οι γάτες εξελίχθηκαν τόσο μέσα στους αιώνες που πλέον μάς δίνουν πολύ μεγαλύτερη προσοχή από ό,τι αντιλαμβανόμαστε και εμείς οι ίδιοι.

Ιάπωνες επιστήμονες πραγματοποίησαν μια νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Scientific Reports και αφορά στην ικανότητα των οικόσιτων γατών να σχηματίζουν γρήγορα συσχετισμούς εικόνας-λέξης, μια διαδικασία που έχει κεντρική σημασία για την κατανόηση της γλώσσας.

Στο πείραμα – το οποίο είχε αρχικά σχεδιαστεί για μωρά τη δεκαετία του 1990 – 31 γάτες τοποθετήθηκαν μπροστά σε έναν υπολογιστή που εμφάνιζε δύο εικόνες: έναν ήλιο και έναν μονόκερο. Για εννέα δευτερόλεπτα, οι εικόνες επεκτείνονταν και συρρικνώνονταν στην οθόνη, ενώ έπαιζε μια ηχογράφηση με τον φροντιστή κάθε γάτας να λέει δύο ανόητες λέξεις: «keraru» για τον μονόκερο και “parumo” για τον ήλιο. Οι γάτες παρακολουθούσαν και άκουγαν μέχρι να βαρεθούν, κάτι που υποδηλωνόταν από την επαφή των ματιών τους με την οθόνη. Όταν σταμάτησαν να κοιτάζουν τον υπολογιστή, αυτό σήμαινε ότι το ερέθισμα δεν ήταν πλέον νέο.

Μετά από ένα σύντομο διάλειμμα, οι εικόνες εμφανίστηκαν ξανά άλλες τέσσερις φορές, αλλά με τις λέξεις να έχουν αντικατασταθεί – το «keraru» συνδυάστηκε με την εικόνα του ήλιου και το «parumo» με τον μονόκερο. Οι γάτες ξόδεψαν, κατά μέσο όρο, 33% περισσότερο χρόνο κοιτάζοντας την οθόνη – μερικές φορές σε σύγχυση – γεγονός που υποδηλώνει ότι αναγνώρισαν την αναντιστοιχία και είχαν σχηματίσει ένα συσχετισμό μεταξύ της λέξης και της εικόνας από το πρώτο μέρος του πειράματος.

Ο Shao Takagi, γνωστικός επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο Azabu στην Ιαπωνία και επικεφαλής της μελέτης, διαπίστωσε με έκπληξη ότι «οι γάτες, όπως και τα ανθρώπινα μωρά, μπορούν να σχηματίσουν συσχετισμούς μεταξύ λέξεων και εικόνων σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα».

Αυτό, σύμφωνα με τον Takagi, δείχνει ότι «οι γάτες δίνουν προσοχή σε αυτά που λέμε στην καθημερινή ζωή και προσπαθούν να μας καταλάβουν περισσότερο απ’ ό,τι συνειδητοποιούμε».

Η μελέτη καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι γάτες ήταν σε θέση να αντιληφθούν αυτούς τους συσχετισχμούς γρηγορότερα από τα βρέφη. Η πλειονότητα των γατών έμαθε τον συσχετισμό εικόνας-λέξης μετά από μόλις δύο συνεδρίες των εννέα δευτερολέπτων, ενώ τα περισσότερα μωρά 14 μηνών χρειάστηκαν τέσσερις συνεδρίες των 15 δευτερολέπτων.

Ωστόσο, ο Takagi σημειώνει ότι αυτό δεν σημαίνει ότι τα μωρά είναι πιο αργά στην εκμάθηση λέξεων. «Οι γάτες έχασαν γρήγορα το ενδιαφέρον τους για τα ερεθίσματα, γεγονός που έκανε να φαίνεται ότι μαθαίνουν πιο γρήγορα από τους ανθρώπους, αλλά δεν πρόκειται για πραγματική διαφορά στην ταχύτητα μάθησης», εξηγεί.

Υπάρχουν διάφορες εξηγήσεις για αυτή τη συμπεριφορά. Ένας από τους κύριους λόγους είναι ότι οι γάτες είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες στους ήχους. Σύμφωνα με την El Pais, η Eleonora Toresi, κτηνίατρος που ειδικεύεται στη συμπεριφορά και την κλινική πρακτική των αιλουροειδών στο νοσοκομείο Gattos στη Μαδρίτη, λέει ότι τα αποτελέσματα της μελέτης δεν την εξέπληξαν, επειδή τα αιλουροειδή «έχουν πολύ μεγαλύτερο εύρος ακοής από τους ανθρώπους, τους σκύλους και τα άλλα ζώα».

Επιπλέον, η αντίδρασή τους ήταν φυσική, καθώς οι γάτες συνήθως αντιδρούν σε σύντομα, έντονα ερεθίσματα όπως αυτά που χρησιμοποιήθηκαν στα πειράματα του Takagi. Αυτή η ευαισθησία καθιστά τον σχεδιασμό επιστημονικών ερευνών πρόκληση, καθώς είναι αδύνατο να προσδιοριστεί αν οι γάτες «σταμάτησαν να συνδέουν τον ήχο με την εικόνα ή απλώς βαρέθηκαν», παραδέχεται η Toresi.

Ωστόσο, η ανακάλυψη δεν πρέπει να υποτιμάται. «Είναι αλήθεια ότι οι γάτες μας δίνουν προσοχή και προσπαθούν να μας καταλάβουν, περισσότερο απ’ ό,τι νομίζουμε», λέει ο Toresi. «Υπάρχει η λανθασμένη πεποίθηση ότι είναι ανεξάρτητες και δεν ενδιαφέρονται, αλλά οι γάτες είχαν πάντα αυτή την περίεργη συμπεριφορά απέναντι στους ανθρώπους. Απλώς τώρα τους δίνουμε περισσότερη προσοχή».

Η επιστήμη, κατά κάποιο τρόπο, υποστηρίζει την άποψή της. Το 2014, το περιοδικό PNAS δημοσίευσε μια μελέτη στην οποία οι ερευνητές αλληλούχισαν τα γονιδιώματα 22 οικόσιτων γατών από διάφορα μέρη του κόσμου και τα συνέκριναν με είδη άγριων γατών στην Ευρώπη.

Διαπίστωσαν ότι τουλάχιστον 13 γονίδια είχαν αλλάξει μεταξύ των δύο ειδών. Αυτές οι γενετικές τροποποιήσεις μπορεί να έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στις γνωστικές διαφορές μεταξύ των οικόσιτων γατών και των αντίστοιχων άγριων ειδών, βοηθώντας τις να αναπτύξουν την ικανότητα να δίνουν προσοχή στον άνθρωπο. Αναγνωρίζοντας, με την πονηριά που της διακρίνει, ότι η προσοχή αυτή μπορεί να οδηγήσει σε ανταμοιβή τροφής.

Οι γάτες, ωστόσο, μπορεί να μην επιδεικνύουν το ίδιο επίπεδο αφοσίωσης με τους σκύλους: είναι πιο άγριες και πιο απρόβλεπτες επειδή το γονιδίωμά τους έχει υποστεί λιγότερη εξελικτική πίεση. Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη, αν αναλογιστεί κανείς ότι οι σκύλοι αλληλεπιδρούν με τους ανθρώπους εδώ και πάνω από 30.000 χρόνια.

Επιπλέον, οι γάτες, σε αντίθεση με τους σκύλους, δεν εξημερώθηκαν για συγκεκριμένο σκοπό. Η εξημέρωση πιστεύεται ότι ξεκίνησε μετά την έλευση της γεωργίας στη Μέση Ανατολή, όταν οι άγριες γάτες, που προσελκύονταν από τα τρωκτικά που φωλιάζουν κοντά σε αποθήκες σιτηρών, εγκατέλειψαν τις ερήμους και εγκαταστάθηκαν σε πόλεις και χωριά για να κυνηγήσουν. Με την πάροδο του χρόνου, αυτές οι γάτες και οι πρώτοι αγρότες άρχισαν να ανέχονται ο ένας τον άλλο.

Συσχέτιση, αλλά όχι κατανόηση

Υπάρχει και ένας άλλος λόγος για τον οποίο οι γάτες ανταποκρίθηκαν με αυτόν τον τρόπο στο ιαπωνικό πείραμα. Ο Ignacio Morgado, ομότιμος Καθηγητής Ψυχοβιολογίας στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης, εξηγεί ότι, όπως όλα τα θηλαστικά, «τα αιλουροειδή έχουν την ικανότητα να αποκτούν εξαρτητικές συμπεριφορές. Ακόμα και πειραματόζωα, που είναι λιγότερο εξελιγμένα ζώα από τις γάτες ή τους σκύλους, είναι ικανά για αυτού του είδους τις εξαρτητικές συμπεριφορές».

Εργαστηριακές δοκιμές έχουν δείξει ότι τα τρωκτικά μπορούν να συνδέσουν εικόνες με ήχους ή ακόμη και με άλλες εικόνες. «Αυτή η ικανότητα να συνδέουν έναν ήχο με μια εικόνα ή έναν ήχο με μια μυρωδιά ή έναν τόπο είναι χαρακτηριστική σχεδόν για όλα τα θηλαστικά», λέει ο Morgado.

Ωστόσο, είναι σημαντικό να μην συγχέουμε αυτή τη συμπεριφορά με τη γλωσσική ικανότητα. «Στη μελέτη, οι γάτες ήταν σε θέση να διακρίνουν μεταξύ λέξεων και εικόνων, όχι με βάση το νόημά τους, γιατί προφανώς δεν έχουν γλωσσικές ικανότητες, αλλά με βάση την ικανότητά τους να αναγνωρίζουν εικόνες και ήχους και να τα συσχετίζουν», επισημαίνει ο ψυχοβιολόγος.

Τελικά, αποδεικνύεται ότι όλα συνδέονται με την επιβίωση. Τα κατοικίδια δίνουν προσοχή στους ιδιοκτήτες τους επειδή αναζητούν μια ανταμοιβή. Ο νευροεπιστήμονας Rodrigo Quian Quiroga εξηγεί:

«Αν μια γάτα μεγαλώνει εξημερωμένη από τον άνθρωπο και καλείται με ακουστικά σήματα, είναι λογικό το ζώο να αναπτύσσει την ικανότητα να διακρίνει μεταξύ διαφορετικών τύπων κλήσεων». Η γάτα δεν καταλαβαίνει την ίδια τη λέξη, αλλά τη συνδέει με μια επακόλουθη ενέργεια με βάση την εμπειρία της. «Αυτή η αντίδραση δεν είναι το ίδιο με την κατανόηση», τονίζει ο Quian.

Ο Morgado συμφωνεί, σημειώνοντας ότι αυτή η σύγχυση μπορεί να προκύπτει από την τάση ανθρώπων «να συνδέονται τόσο πολύ με τα κατοικίδιά τους ώστε να τους αποδίδουν ανθρώπινες ικανότητες.

Ο κόσμος είναι ένας από τους ανθρώπους που δεν είναι τόσο ευτυχισμένοι: «Είναι σύνηθες να κάνουμε το λάθος να ανθρωπομορφοποιούμε τα ζώα. Οι γάτες μου είναι σαν τα παιδιά μου, αλλά ξέρω ότι είναι γάτες, οπότε δεν πρόκειται να τους φέρομαι σαν παιδιά. Το κλειδί είναι να κατανοήσουμε τη φύση τους. Δεν πρόκειται να περιμένω να καταλάβουν τις λέξεις».