Οι στατιστικές δεν είναι καλές. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, περίπου το 20% των παιδιών ηλικίας 8 έως 16 ετών είχαν πιθανή ψυχική διαταραχή το 2023, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Εθνικού Συστήματος Υγείας (NHS). Το ποσοστό αυτό έχει αυξηθεί από το 2017 κατά 12,5%.

Κάποιοι έχουν θέσει το ερώτημα αν πρόκειται για μια «πραγματική» κρίση ψυχικής υγείας ή κάποιο άλλο πρόβλημα – την έλλειψη ανθεκτικότητας στα παιδιά και τους νέους. Η ανθεκτικότητα είναι η ικανότητα των ανθρώπων να ανακάμπτουν από τις αντιξοότητες. Η υψηλή ανθεκτικότητα συνδέεται με χαμηλότερα ποσοστά ψυχικών διαταραχών στους νέους.

Είναι η ανθεκτικότητα αυτή το «κλειδί» για την καλύτερη ψυχική υγεία των νέων; Τα δεδομένα σχετικά με τον ρόλο της στην ψυχική υγεία είναι πιο πολύπλοκα. Γνωρίζουμε ότι υπάρχουν δεξιότητες και ενέργειες που μπορούν να διδαχθούν τα παιδιά για να βελτιώσουν την ψυχική τους ευεξία. Παράλληλα, υπάρχει ισχυρό επιχείρημα να μην αγνοούνται άλλες βασικές αιτίες των προβλημάτων υγείας των παιδιών.

Η ανθεκτικότητα συχνά αναφέρεται στις συζητήσεις για την ψυχική υγεία ως απάντηση στην πιθανή υπερπαθολογικοποίηση – την τάση να ερμηνεύονται ακόμα και ήπια σημάδια στενοχώριας ή θλίψης ως συμπτώματα ψυχικής ασθένειας. Αυτό με τη σειρά του μπορεί να υπονομεύσει την ανθεκτικότητα των νέων, επειδή δεν μπορούν να διακρίνουν τη φυσιολογική ποικιλία των ανθρώπινων συναισθημάτων από την ψυχική ασθένεια.

Διαβασε ακομα

Μαρία Σγούρου: Παραμέληση, υπερπροστασία, διακρίσεις και οι δύσκολες σχέσεις των γονιών με τα παιδιά τους

Μια πιο ισορροπημένη προσέγγιση στην ψυχική υγεία στην εκπαίδευση και την κοινωνία θα πρέπει να διδάσκει στους νέους τόσο τα συμπτώματα ψυχικών διαταραχών για τη μείωση του στίγματος όσο και τη φυσιολογική γκάμα των συναισθημάτων. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την παρατήρηση συναισθημάτων χωρίς να αντιδρούν – τη μη κριτική επίγνωση συναισθημάτων – και την επισήμανση συναισθημάτων, αφού η ονομασία των συναισθημάτων που βιώνουμε μειώνει την έντασή τους. Αυτό με τη σειρά του μπορεί να ενισχύσει την ανθεκτικότητα.

Ωστόσο, η ανθεκτικότητα μπορεί να παρερμηνευτεί ως η ανάγκη να είμαστε πιο «σκληροί». Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε υπερβολική εξάρτηση από στρατηγικές όπως η καταπίεση συναισθημάτων – η προσποίηση ότι όλα είναι καλά – για τη διαχείριση συναισθημάτων, κάτι που μπορεί να υπονομεύσει την ψυχική υγεία.

Κοινωνία και ψυχική υγεία

Ισχυρές έρευνες δείχνουν ότι κοινωνικοί παράγοντες, ιδιαίτερα η φτώχεια και οι διακρίσεις, οδηγούν σε κακή ψυχική υγεία. Στην έρευνα του NHS το 2023, τα ποσοστά πιθανών ψυχικών διαταραχών ήταν πολύ υψηλότερα στα παιδιά του Ηνωμένου Βασιλείου, των οποίων οι γονείς δεν είχαν αρκετά χρήματα για να υποστηρίξουν τις εξωσχολικές δραστηριότητες των παιδιών τους.

Η εστίαση στην ανθεκτικότητα ως λύση για την κρίση ψυχικής υγείας ενέχει τον κίνδυνο να μετατεθεί η ευθύνη για την ψυχική υγεία σε αυτούς που επηρεάζονται, αντί να καλέσουμε σε αλλαγή πολιτικών και συστημάτων που συμβάλλουν στην κακή ψυχική υγεία.

Η επίδραση παγκόσμιων κρίσεων, όπως η κλιματική αλλαγή, αποτελεί άλλο ένα παράδειγμα. Η έρευνα του NHS διαπίστωσε ότι πάνω από τους μισούς νέους ηλικίας 17-25 ετών δήλωσαν ότι ανησυχούν για την κλιματική κρίση. Το να ισχυριζόμαστε ότι τα παιδιά και οι έφηβοι πρέπει απλώς να είναι πιο ανθεκτικά μπορεί να αποσπάσει την προσοχή από την ευθύνη των ενηλίκων να αναλάβουν δράση για το κλίμα.

Διαβασε ακομα

Πώς μπορούν να προστατευτούν τα παιδιά από τον βρόμικο κόσμο των deepfakes

Αντίστοιχα, η προβληματική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να υπονομεύσει την ψυχική υγεία των νέων. Το περιεχόμενο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να προάγει την επίτευξη εξωτερικών στόχων, όπως η φήμη, ο πλούτος και η ομορφιά, που βασίζονται στην έγκριση των άλλων. Έρευνες έχουν συνδέσει την εστίαση σε εξωτερικούς στόχους με την κακή ψυχική υγεία.

Οι έφηβοι μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στις επιδράσεις που μοιάζουν με εθισμό των μέσων κοινωνικής δικτύωσης λόγω φυσιολογικών αναπτυξιακών αλλαγών στον εγκέφαλό τους. Είναι σαφές ότι η λύση εδώ πρέπει να περιλαμβάνει περισσότερα από την ενίσχυση της ανθεκτικότητας στους νέους. Απαιτεί δράση από τις εταιρείες μέσων κοινωνικής δικτύωσης επίσης.

Συμπληρωματικές προσεγγίσεις

Η πρόληψη των ψυχικών διαταραχών περιλαμβάνει πολλά περισσότερα από την ανθεκτικότητα. Είναι δελεαστικό να πιστέψουμε ότι βρήκαμε τη μία προσέγγιση, σε αυτή την περίπτωση την ανθεκτικότητα, που θα μπορούσε να αλλάξει την κρίση ψυχικής υγείας. Ωστόσο, η ανθεκτικότητα αλληλοκαλύπτεται έντονα από άλλες έννοιες και προσεγγίσεις ψυχικής υγείας. Αυτές περιλαμβάνουν την αυτορρύθμιση – την ικανότητα να διαχειριζόμαστε τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά μας.

Για παράδειγμα, η ανθεκτικότητα και η αυτορρύθμιση συχνά προωθούνται με τις ίδιες προσεγγίσεις – την ανάπτυξη κοινωνικο-συναισθηματικών δεξιοτήτων ή την εκπαίδευση στην ενσυνειδητότητα. Και αν εξετάσουμε τη δραστηριότητα του εγκεφάλου που συνδέεται με την ανθεκτικότητα και την αυτορρύθμιση, βρίσκουμε στενές αλληλοεπικαλύψεις.

Αντί να βασιζόμαστε σε μία έννοια ή προσέγγιση, πρέπει να επικεντρωθούμε στις βασικές δεξιότητες που στηρίζουν την ψυχική υγεία και την ευεξία και είναι κοινές σε διάφορες προσεγγίσεις.

Διαβασε ακομα

Σε ποια χώρα της Ευρώπης ζουν τα πιο δυστυχισμένα παιδιά

Αυτές οι δεξιότητες περιλαμβάνουν την καλλιέργεια της συναισθηματικής επίγνωσης, καθώς και την ικανότητα διαχείρισης της ανησυχίας – επαναλαμβανόμενων αρνητικών σκέψεων για παρελθόντα γεγονότα – και της αντιδραστικότητας στα συναισθήματα. Σημαντική είναι και η δημιουργία συνδέσεων, καθώς και η καλλιέργεια ευγνωμοσύνης και δέους.

Η ευεξία μας ενισχύεται επίσης με ενέργειες που ωφελούν τους άλλους και με την εύρεση ουσιαστικού νοήματος και σκοπού στη ζωή. Όλες αυτές οι δεξιότητες μπορούν να προστατεύσουν την ψυχική υγεία και την ευημερία.

Για αποτελεσματική πρόληψη, πρέπει να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε τις δεξιότητες ψυχικής υγείας με τον ίδιο τρόπο που σκεφτόμαστε την καλλιέργεια δεξιοτήτων στα μαθηματικά και την ανάγνωση. Ομοίως, η απόκτηση δεξιοτήτων ψυχικής υγείας απαιτεί χρόνο, προσεκτική δόμηση, συνέχεια, επανάληψη και πολύ εξάσκηση.

Με πληροφορίες από The Conversation