Είναι ευρέως γνωστή ως η «ορμόνη της ευεξίας». Ως ο σημαντικός λόγος για τον οποίο μπορεί να νιώθουμε χαρούμενοι και γεμάτοι μετά από μια βόλτα στα μαγαζιά που συνδυάστηκε με ψώνια ή μετά την κατανάλωση μιας πίτσας.

Χιλιάδες βίντεο στο TikTok αποκαλύπτουν πόσο ενδιαφέρονται οι άνθρωποι να αυξήσουν ή να μειώσουν τις καθημερινές τους δόσεις ντοπαμίνης – είτε μέσω «εξάρσεων» και «αποσύρσεων» ντοπαμίνης, είτε μέσω «νηστείας» και «επαναφοράς» ντοπαμίνης.

Αλλά όσο η ουσία αυτή γίνεται όλο και περισσότερο εμμονή μεταξύ των γκουρού της ευεξίας, οι επιστήμονες που τη μελετούν θέλουν να ξεκαθαρίσουν το εξής:

Η ντοπαμίνη μπορεί να κάνει πολλά πράγματα, αλλά το να μας κάνει να «νιώθουμε καλά» δεν είναι ένα από αυτά.

«Η ντοπαμίνη δεν λειτουργεί έτσι και σίγουρα δεν είναι ένας γενικός όρος για την ευτυχία», λέει ο Daniel Dombeck, Καθηγητής Νευροβιολογίας στο Πανεπιστήμιο Northwestern, μιλώντας στο National Geographic.

«Είναι ένας εξελιγμένος νευροδιαβιβαστής που δρα επίσης σαν ορμόνη και παίζει κρίσιμο ρόλο στη μάθηση, την κίνηση, τη μνήμη, την προσοχή, τη διάθεση και τα κίνητρα. Ενώ συμβάλλει στα αισθήματα ευχαρίστησης που νιώθουμε, δεν τα προκαλεί άμεσα -και σίγουρα δεν δρα από μόνη της».

«Υπάρχει μεγάλη άγνοια σχετικά με το τι κάνει η ντοπαμίνη και πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος», λέει από την πλευρά της η Anne-Noël Samaha, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Φαρμακολογίας και Φυσιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ, η οποία μελετά την επιστήμη των ανταμοιβών και των κινήτρων. Αλλά με λίγα λόγια, «είναι ένα από τα μόρια που μας επιτρέπει να παραμείνουμε ζωντανοί».

Πώς λειτουργεί η ντοπαμίνη

Η ντοπαμίνη δρα ως χημικός αγγελιαφόρος, επιτρέποντας στους νευρώνες σε διάφορα μέρη του εγκεφάλου σας να επικοινωνούν μεταξύ τους. Το πώς σας επηρεάζει εξαρτάται από το πού δρα στον εγκέφαλό σας, λέει η Samaha.

«Σε ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου, η αύξηση της ντοπαμίνης μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να συγκεντρωθούν», λέει η Samaha. «Σε άλλες, μπορεί να τους κάνει πιο παρορμητικούς».

Η έλλειψη ντοπαμίνης σε ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου μπορεί επίσης να επηρεάσει αρνητικά λειτουργίες όπως η συγκέντρωση και η κίνηση και συνδέεται με καταστάσεις όπως η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας, η νόσος του Πάρκινσον και ο εθισμός.

Γιατί λοιπόν η ντοπαμίνη είναι γνωστή κυρίως για τον ρόλο της στο σύστημα ικανοποίησης και ανταμοιβής μας; Ο Dombeck λέει ότι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι αποτέλεσε αντικείμενο πρώιμης έρευνας στη δεκαετία του 1980, η οποία διαπίστωσε ότι ο εγκέφαλός μας απελευθερώνει το μόριο όταν λαμβάνουμε τροφή ή άλλη ανταμοιβή. Ως αποτέλεσμα, οι ειδικοί αποδέχθηκαν γενικά ότι η ντοπαμίνη μεσολαβεί στην ευχαρίστηση.

Αλλά στη δεκαετία του ’90 και στις αρχές της δεκαετίας του 2000, τα αυξανόμενα στοιχεία αμφισβήτησαν αυτή την ιδέα. Αποδείχθηκε ότι όταν κλείνετε το σύστημα ντοπαμίνης ενός ζώου, απολαμβάνει τις ανταμοιβές του εξίσου πολύ, αλλά χάνει κάθε κίνητρο να αναζητήσει περισσότερες.

Με άλλα λόγια, η ντοπαμίνη δεν σας κάνει να σας αρέσει κάτι, σας κάνει να το θέλετε.

«Δεν είναι το μόριο της ευχαρίστησης», λέει ο Samaha. «Είναι το μόριο της επιδίωξης της ευχαρίστησης».

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο μπορεί να θέλετε να σταματήσετε το doomscrolling πριν από τον ύπνο – ή τη χρήση ναρκωτικών ή την κατανάλωση αλκοόλ – αλλά δεν μπορείτε να πείσετε τον εαυτό σας να το κόψει ακόμα και όταν αυτό σας κάνει να αισθάνεστε απαίσια.

Κάθε φορά που περνάτε από αστείο, σοκαριστικό ή αλλιώς ελκυστικό περιεχόμενο, ο εγκέφαλός σας απελευθερώνει ντοπαμίνη και καταγράφει τις λεπτομέρειες σχετικά με τη στιγμή σε μια προσπάθεια να αυξήσει την πιθανότητα να την επαναλάβετε όποτε εκτίθεστε σε ενδείξεις όπως το ping μιας ειδοποίησης στο τηλέφωνό σας, λέει ο Dombeck.

Αυτό ήταν ένα εξελικτικό πλεονέκτημα για την ανθρωπότητα. σήμερα, τα περισσότερα πράγματα που θέλουμε και χρειαζόμαστε είναι απίστευτα προσιτά για τους ανθρώπους στις πλούσιες χώρες. Αλλά οι πρόγονοί μας χρειάζονταν ντοπαμίνη για να τους κάνει να θέλουν να περπατήσουν αρκετά χιλιόμετρα για ένα γεύμα ή να περάσουν μήνες χτίζοντας ένα καταφύγιο με τα χέρια τους.

«Εξελιχθήκαμε σε περιβάλλοντα όπου έπρεπε να κινητοποιήσουμε την ενέργεια και την προσοχή μας για να αναζητήσουμε πράγματα που ήταν απαραίτητα για την επιβίωσή μας», λέει η Samaha, συμπεριλαμβανομένης της ασφάλειας, του καταφυγίου και της κοινωνικής σύνδεσης. Και η ντοπαμίνη μας βοηθά να το κάνουμε αυτό.

«Ναι, τα επίπεδα ντοπαμίνης αυξάνονται όταν συμμετέχετε σε ευχάριστες δραστηριότητες, όπως το να ακούτε το αγαπημένο σας τραγούδι. Αλλά το να αποκαλείτε αυτή την αύξηση των θετικών συναισθημάτων ‘έξαρση ντοπαμίνης’ είναι «κάτι περισσότερο από υπεραπλούστευση», λέει η Samaha, «είναι απλά λάθος».

Αυτές οι δραστηριότητες προκαλούν επίσης αύξηση των επιπέδων άλλων νευροδιαβιβαστών που επηρεάζουν τη διάθεση, όπως η σεροτονίνη και η ωκυτοκίνη, καθώς και των ενδορφινών, λέει ο Dombeck. Το πώς και πού αλληλεπιδρούν αυτά τα μόρια μεταξύ τους καθορίζει το πώς αισθάνεστε.

«Τη στιγμή ενός θετικού αποτελέσματος, υπάρχει μια έξαρση δραστηριότητας σε ολόκληρο τον εγκέφαλο», λέει ο Dombeck. «Το να αποκαλέσουμε το όλο πράγμα έξαρση ντοπαμίνης υποτιμά αυτό που πραγματικά συμβαίνει».

Αυτές οι κορυφώσεις της ντοπαμίνης δεν είναι εγγενώς καλές ή κακές. Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι ότι δεν είναι ακραίες. Η υπερβολική ποσότητα ντοπαμίνης συνδέεται με καταστάσεις όπως η μανία και η κατάθλιψη. Στα περισσότερα σενάρια, όμως, η ντοπαμίνη είναι απλώς ουδέτερη και υπάρχει για να μας κρατά ζωντανούς.