Face Time, selfies, video calls και καθρέφτες: Καθημερινά οι φάτσες μας βρίσκονται παντού και, πολλούς από εμάς μάς έχει κουράσει ή απλώς δεν ξέρουμε πώς να το διαχειριστούμε. Εάν, λοιπόν, αισθάνεσαι κι εσύ ότι βλέπεις συνεχώς το πρόσωπό σου, είναι επειδή μάλλον το κάνεις.

Στις μέρες μας, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την αντανάκλασή μας σε τόσες πολλές περιπτώσεις κατά τη διάρκεια μιας ημέρας που, σύμφωνα με τους επιστήμονες, δεν πλέον είναι περίεργο που έχουμε γεμίσει ανασφάλειες, ενώ η ζήτηση για αισθητικές επεμβάσεις όλο και αυξάνεται.

Όταν δεν υπήρχαν καν καθρέφτες

Ωστόσο, τα πράγματα δεν ήταν πάντα έτσι. Η πραγματικότητα των προγόνων μας ήταν πολύ διαφορετική από τη δική μας: Ο πρώτος τύπος «καθρέφτη» που χρησιμοποιήθηκε ήταν η φύση, οι αντανακλάσεις σε λίμνες και ποτάμια όταν τα νερά ήταν αρκετά ήρεμα ώστε να αποκαλύπτουν μια επίπεδη επιφάνεια.

Αλλά ακόμη και τότε, οι άνθρωποι δεν είχαν δει ποτέ πραγματικά τον εαυτό τους και έτσι, είχαν μία πολύ διαφορετική αντίληψη για την εφμάνισή τους.

Στο βιβλίο Millennium: From Religion to Revolution: How Civilisation Has Changed Over a Thousand Years (Millennium: Από τη θρησκεία στην επανάσταση: Πώς άλλαξε η κουλτούρα τα τελευταία χίλια χρόνια) ο συγγραφέας Ian Mortimer υποστηρίζει ότι πριν από τους καθρέφτες, δεν υπήρχε η έννοια της ατομικής ταυτότητας έτσι όπως την εννοούμε σήμερα.

Οι καθρέφτες σηματοδότησαν «μια κρίσιμη αλλαγή, γιατί επέτρεψαν στους ανθρώπους να δουν για πρώτη φορά σωστά τον εαυτό τους, με όλες τις μοναδικές εκφράσεις και τα χαρακτηριστικά τους», γράφει.

Διαβασε ακομα

Η εμμονή με την ομορφιά και η γοητεία της ασχήμιας

Αλλαγές στην οπτική αυτογνωσία

Ιστορικά, η ταυτότητά μας ήταν σε μεγάλο βαθμό συνδεδεμένη με τον τόπο που ζούσαμε, τις οικογένειες και τους φίλους μας. Καθώς, όμως, η ποιότητα των καθρεφτών βελτιωνόταν και το φως των κεριών έδινε τη θέση του στον ηλεκτρισμό, η οπτική αυτογνωσία εντατικοποιήθηκε και η εστίαση στράφηκε προς τα μέσα – μια αλλαγή που είχε σημαντικό αντίκτυπο.

«Η αλλαγή στο πού βρίσκεται ο εαυτός μας είναι τόσο θεμελιώδης όσο και η αλλαγή από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό ή από τον κολεκτιβισμό στον ατομικισμό, και όμως δύσκολα αναγνωρίζεται», λέει η Heather Widdows, καθηγήτρια Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Warwick. «Μας έχει αιφνιδιάσει, και όμως είναι εντελώς μεταμορφωτική».

Ο αντίκτυπος του να έχουμε συνεχώς επίγνωση του εαυτού μας

Η θεραπεύτρια Sally Baker λέει ότι το να βλέπουμε συχνά το πρόσωπό μας έχει μια ενδιαφέρουσα επίδραση στον εγκέφαλο και τον ψυχισμό μας. «Εξετάζοντας τις νευρικές οδούς στον εγκέφαλό μας, η θέαση της δικής μας εικόνας ενεργοποιεί μια περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται fusiform face area, η οποία επεξεργάζεται την αναγνώριση του προσώπου. Αυτό μπορεί να αυξήσει την αυτογνωσία και την αυτοσυνειδησία», εξηγεί.

Αυτό βέβαια μπορεί να είναι σπουδαίο για την ανάπτυξη, αλλά η Baker προσθέτει ότι η συνεχής αυτοπροβολή μπορεί να ενισχύσει την αυτοκριτική και την εμμονή με την εξωτερική μας εμφάνιση.

«Εστιάζουμε σε κάθε γωνία και λεπτομέρεια, χάνοντας την προοπτική. Χωρίς υγιή όρια, μπορεί να τροφοδοτήσει μια εμμονή με την εικόνα του εαυτού μας», συνεχίζει. «Η περιστασιακή αυτοεπισκόπηση είναι φυσιολογική, αλλά σε υπερβολικό βαθμό διαστρεβλώνει την αυτοαντίληψη. Ο εγκέφαλος μπορεί να συνηθίσει, αλλάζοντας τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε και κρίνουμε τον εαυτό μας».

Η δυσμορφία του Zoom

Ο αντίκτυπος αυτού του είδους της αυτοκριτικής μπορεί να φανεί στο φαινόμενο που είναι γνωστό ως «δυσμορφία του Zoom», το οποίο εμφανίστηκε κατά τη διάρκεια των lock-down λόγω της πανδημίας του COVID-19, όταν όλοι ήταν αναγκασμένοι να κοιτάζουν τα πρόσωπά τους όλη την ημέρα κάνοντας video calls.

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μία έξαρση των αισθητικών επεμβάσεων, ιδιαίτερα μεταξύ των γυναικών της γενιάς των Boomer, οι οποίες αναγκάστηκαν να κοιτάξουν τον εαυτό τους λεπτομερώς για πρώτη φορά

«Η δυσμορφική διαταραχή του σώματος στις γυναίκες αυξήθηξε κατά τη διάρκεια της πανδημίας και επιδεινώθηκε με την αυξημένη χρήση της τηλεδιάσκεψης», αποκαλύπτουν ερευνητές του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ.

«Ο αυξημένος χρόνος που αφιερώνεται σε τηλεδιασκέψεις, στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και στη χρήση φίλτρων σε αυτές τις πλατφόρμες […] οδήγησε σε επιδείνωση της αυτοαντίληψης και της ψυχικής υγείας, ιδίως σε γυναίκες νεότερης ηλικίας».

Το αποτέλεσμα είναι μια έξαρση των αισθητικών επεμβάσεων, τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα μεταξύ των γυναικών της γενιάς των Boomer, οι οποίες αναγκάστηκαν πραγματικά να κοιτάξουν τον εαυτό τους λεπτομερώς για πρώτη φορά, ενώ οι νεότεροι είχαν ήδη συνηθίσει να αναλύουν συνεχώς το πρόσωπό τους, όπως λέει η θεωρητικός ομορφιάς και συγγραφέας του βιβλίου “Pixel Flesh”, Ellen Atlanta.

Αντικρίζοντας την «παραφωνία»

Πλέον είναι εξαιρετικά δύσκολο να σταματήσουμε να εξετάζουμε και να επικρίνουμε το πρόσωπό μας, όταν καθημερινά δίνεται όλο και περισσότερο μεγάλη αξία στην εμφάνιση. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν μετατοπίσει την εστίαση ώστε να δίνουν προτεραιότητα στις οπτικές μας ιδιότητες πάνω απ’ όλα – άλλωστε, ο αλγόριθμος αγαπά τις selfies.

«Η εστίαση στα σώματα και τις εικόνες έχει αλλάξει την αίσθηση του εαυτού μας. Το πώς φαινόμαστε έχει γίνει ‘αυτό που είμαστε’. Αυτό είναι ριζικά διαφορετικό από τις προηγούμενες γενιές, όπου η ταυτότητα ή ο εαυτός αφορούσε τον χαρακτήρα ή τον ρόλο», λέει η καθηγήτρια Φιλοσοφίας Heather Widdows.

Φυσικά, δεν βοηθάει το γεγονός ότι πλέον, με την πρόοδο της τεχνολογίας, όχι μόνο βλέπουμε τον εαυτό μας συχνά, αλλά είναι δυνατόν να αλλάξουμε την εμφάνισή μας μέσω φίλτρων, photoshop και Facetune – και επομένως να δούμε όλες τις δυνατότητες για το πώς θα μπορούσαμε να μοιάζουμε.

Και όσο περισσότερο αλλάζουμε την εμφάνισή μας ψηφιακά, τόσο μεγαλύτερη παραφωνία δημιουργείται όταν κοιταζόμαστε στον καθρέφτη.

«Δεν είναι ψυχολογικά καλό για τους ανθρώπους η εικόνα που παρουσιάζεις στο διαδίκτυο και η εικόνα που δημιουργείς για τον εαυτό σου να μην ταιριάζει με την εικόνα που βλέπεις στον καθρέφτη», λέει η Atlanta και τα στατιστικά στοιχεία το επιβεβαιώνουν: Μια έκθεση της Επιτροπής Δικαιωμάτων των Γυναικών και Ισότητας των Φύλων διαπίστωσε ότι το 48% των ενηλίκων και το 66% των παιδιών αισθάνονται αρνητικά για την εικόνα του σώματός τους τις περισσότερες φορές.

Διαβασε ακομα

Τι είναι το Instagram face και γιατί όλοι προσπαθούν να το αποκτήσουν

Η ανέφικτη ομορφιά

Σίγουρα δεν βοηθάει το γεγονός ότι ερχόμαστε αντιμέτωποι, λόγω των social media, με αμέτρητα όμορφα πρόσωπα και σώματα: «Βλέπουμε περισσότερα πρόσωπα από όσα θα έπρεπε ποτέ να δούμε», λέει η Atlanta. Σε έναν ψηφιακό κόσμο κορεσμένο με γυάλινο δέρμα και «τέλεια» σώματα, προσπαθούμε συνεχώς να αγγίξουμε μία ομορφιά που τελικά είναι ανέφικτη.

Μπορεί να μην μπορούμε να ξεφύγουμε από τους καθρέφτες, αλλά μπορούμε πάντα να περιορίσουμε την έκθεσή μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης

Ακόμα δεν ξέρουμε ποια θα είναι η πλήρης επίπτωση του να βλέπουμε τον εαυτό μας τόσο συχνά και ποιο θα είναι το τελικό αποτέλεσμα αυτής της σεισμικής αλλαγής στην κουλτούρα που ξεκίνησε με την έλευση του καθρέφτη.

Ενώ οι κάμερες και οι καθρέφτες μπορεί να είναι ουδέτερα αντικείμενα, είναι σαφές ότι ο ρυθμός με τον οποίο αυτές οι τεχνολογίες γίνονται διαθέσιμες σε εμάς είναι ταχύτερος σε σχέση με τον χρόνο που διαθέτουμε για να προσαρμοστούμε νοητικά.

Μια λύση για την αυξανόμενη κρίση αυτοεκτίμησης θα μπορούσε να είναι να αποπροσανατολίσουμε τη σημασία που δίνεται στην εμφάνιση και να επικεντρωθούμε ξανά στη δημιουργία κοινότητας, αντιστεκόμενοι στην τεράστια πίεση για συμμόρφωση με αδύνατα πρότυπα ομορφιάς.

Διαβασε ακομα

Πώς γεννήθηκε ο γυμνισμός ή πότε άρχισαν οι άνθρωποι να πετούν ξανά τα ρούχα τους

Στο μεταξύ, όμως, η πιο βραχυπρόθεσμη λύση μπορεί να είναι απλώς να αποσυνδεθούμε: Μπορεί να μην μπορούμε να ξεφύγουμε από τους καθρέφτες, αλλά μπορούμε πάντα να περιορίσουμε την έκθεσή μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Άλλωστε, όπως λέει η Atlanta «το φαινόμενο της αυτοκριτικής απέναντι στα πρότυπα ομορφιάς δεν είναι καινούργιο. Προϋπήρχε των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αλλά επιτείνει το ζήτημα, όπως ακριβώς κάνουμε και εμείς ως άτομα όταν συμμορφωνόμαστε με αυτό».

Με πληροφορίες από Dazed Digital