Η ταινία «Ανατομία μιας πτώσης» της Γαλλίδας σκηνοθέτιδας Justine Triet, που κέρδισε το Όσκαρ καλύτερου πρωτότυπου σεναρίου το 2023, ανασυνθέτει μια μοιραία πτώση, προκειμένου να αναλύσει την κατάρρευση της ρομαντικής σχέσης μεταξύ του πρωταγωνιστικού ζευγαριού της ταινίας, της Sandra Voyter και του Samuel Maleski.

Κάθε άλλο παρά εξαίρεση αποτελούν οι χωρισμοί του είδους που απεικονίζεται στην ταινία: Τα παγκόσμια δεδομένα δείχνουν υψηλά επίπεδα αποτυχίας γάμων, με σημαντική αύξηση προς το τέλος του περασμένου αιώνα.

Σε ορισμένες δυτικές χώρες, έως και το 50% των γάμων δεν καταφέρνουν να ξεπεράσουν τα 25 χρόνια, δίνοντας αφορμή για το δημοφιλές απόφθεγμα «οι μισοί από τους γάμους καταλήγουν σε διαζύγιο».

Σύμφωνα με την Triet, «το περίεργο είναι να λειτουργεί μια σχέση. Η πλειοψηφία είναι μια κόλαση, και η ταινία έχει στόχο να μπει βαθιά μέσα σε αυτή την κόλαση».

Είναι σημαντικό ότι οι στατιστικές για τα διαζύγια δεν υπολογίζουν τον αριθμό των σχέσεων που είναι δυστυχείς. Ίσως η πλειονότητα να είναι πράγματι μια κόλαση, αλλά ορισμένοι γάμοι σήμερα έχουν μεγάλη διάρκεια και φαίνονται πιο δυνατοί και πιο γεμάτοι αγάπη από όλους τους προηγούμενους.

Αυτή η διχοτόμηση -ευρεία αποτυχία ή εξαιρετική επιτυχία- φαίνεται να συνοψίζει την τρέχουσα κατάσταση του γάμου στη Δύση. Αυτή η κατάσταση έχει ονομαστεί γάμος «όλα ή τίποτα».

Παροχή ενέργειας στη σχέση

Επιστημονικές μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι οι ρομαντικές σχέσεις τείνουν να φθίνουν, πράγμα που σημαίνει ότι, κατά μέσο όρο, τα επίπεδα ικανοποίησης μειώνονται με την πάροδο του χρόνου.

Τα επιτυχημένα ζευγάρια είναι σε θέση να σταματήσουν αυτή την πτώση, βρίσκοντας ένα ικανοποιητικό επίπεδο που μπορεί να διαρκέσει επ’ αόριστον. Πολλά άλλα, ωστόσο, πέφτουν σταδιακά σε σημείο που ο χωρισμός είναι θέμα χρόνου.

Η ψυχολογία των σχέσεων δείχνει ότι η αγάπη από μόνη της δεν αρκεί για να κρατήσει ένα ζευγάρι μαζί -απαιτείται προσπάθεια.

Ο επιστήμονας των σχέσεων John Gottman το παρομοιάζει με τον δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής, σύμφωνα με τον οποίο ένα κλειστό σύστημα -όπως ένας γάμος- εκφυλίζεται αν δεν του προσφερθεί ενέργεια.

Όπως το θέτει, «αν δεν κάνετε τίποτα για να γίνουν τα πράγματα καλύτερα στο γάμο σας, αλλά δεν κάνετε και τίποτα λάθος, ο γάμος εξακολουθεί να τείνει να χειροτερεύει με την πάροδο του χρόνου».

Η θεωρία «όλα ή τίποτα» υποδηλώνει επομένως ότι οι επιτυχημένες σχέσεις απαιτούν σημαντική επένδυση χρόνου και ενέργειας.

Τα ζευγάρια που αναλαμβάνουν αυτή τη δέσμευση θα ανταμειφθούν με υψηλό επίπεδο ικανοποίησης, ενώ εκείνα που δεν το κάνουν, όπως ο Samuel και η Sandra στην ταινία της Triet, είναι καταδικασμένα να αποτύχουν.

Γιατί όμως κάποια ζευγάρια καταφέρνουν να σταματήσουν αυτή την πτώση και να παραμείνουν ευτυχισμένα;

View this post on Instagram

A post shared by Picturehouse Entertainment (@picentfilms)

Όπως ο Samuel και η Sandra, όλα τα ζευγάρια ξεκινούν ερωτευμένα και θέλουν να είναι ευτυχισμένα μαζί για πάντα. Αν υποθέσουμε ότι είναι συμβατοί και πρόθυμοι να καταβάλουν την προσπάθεια μαζί, σχηματίζουν αυτό που κάποιοι αποκαλούν σχέση «Αδάμ και Εύας» – το βιβλικό αρχέτυπο μιας αρμονικής, διαρκούς ένωσης.

Αναλύοντας τη σχέση «Αδάμ και Εύα»

Η χρήση δυναμικών συστημάτων για την ανάλυση αυτού του μοντέλου σχέσης επιβεβαιώνει τη θεωρία «όλα ή τίποτα».

Τα δυναμικά συστήματα είναι ένα μαθηματικό εργαλείο για την κατανόηση της εξέλιξης μιας μεταβλητής με την πάροδο του χρόνου.

Στην περίπτωση των ρομαντικών σχέσεων, μας ενδιαφέρει το «συναίσθημα» της αγάπης σε ένα ζευγάρι. Επειδή απαιτείται προσπάθεια για τη διατήρηση της σχέσης, αυτή γίνεται ένα δυναμικό σύστημα που ελέγχεται από την προσπάθεια: Η προσπάθεια ρυθμίζει το «συναίσθημα», με στόχο να διαρκέσει το «συναίσθημα» για πάντα.

Εφαρμόζοντας αυτή την θεωρία ελέγχου της προσπάθειας, η έρευνα διαπίστωσε ότι μια επιτυχημένη σχέση απαιτεί προσπάθεια, πέρα από το προτιμώμενο επίπεδο των συντρόφων και ότι αυτό το χάσμα προσπάθειας είναι δύσκολο να διατηρηθεί με την πάροδο του χρόνου.

Η μαθηματική ανατομία μιας πτώσης

Όπως λέει η Sandra Voyter στην ταινία της Triet, υπάρχουν στιγμές που μια σχέση είναι χαοτική, άλλες που παλεύεις μόνος σου, άλλοτε μαζί με τον σύντροφό σου και άλλοτε εναντίον του.

Η σχέση του Samuel και της Sandra έχει κοινά στοιχεία με τη σχέση οποιουδήποτε άλλου ζευγαριού. Το σημείο εκκίνησης είναι πολύ υψηλό: Το «συναίσθημα» βρίσκεται στο αποκορύφωμά του και υπάρχει η κοινή πεποίθηση ότι δεν θα τελειώσει ποτέ. Και οι δύο είναι πρόθυμοι να συμβάλουν στην ευτυχία της σχέσης κάνοντας τις δικές τους ατομικές προσπάθειες, και οι δύο γνωρίζουν ότι κάποιο σοκ ή εξωτερικό γεγονός θα αλλάξει τελικά αυτή την κατάσταση.

Σε γενικές γραμμές, τα ζευγάρια με το ίδιο κοινωνικοοικονομικό, πολιτιστικό ή θρησκευτικό υπόβαθρο – γνωστά ως ομογαμικά ζευγάρια – είναι πιο σταθερά. Πολλά ζευγάρια, ωστόσο, είναι ετερογαμικά, δηλαδή διαφέρουν σε ένα ή περισσότερα από αυτά τα χαρακτηριστικά.

Η ετερογαμία μπορεί να επεκταθεί πέρα από τις συνθήκες ενός ατόμου: Στο πιο στοιχειώδες επίπεδό της, μπορεί να καταλήξει σε μια αναντιστοιχία ή ανισορροπία στο πόσο αποτελεσματικό είναι το ένα μέλος ενός ζευγαριού στη μετατροπή της προσπάθειας σε «συναίσθημα» ή ευτυχία.

Μια τέτοια ανισορροπία μπορεί να οδηγήσει σε ασύμμετρα επίπεδα προσπάθειας που αφιερώνονται για την επιτυχία της σχέσης, τα οποία είναι ήδη υψηλότερα από εκείνα που θα προτιμούσαν να καταβάλλουν και τα δύο μέλη.

Αυτό συμβαίνει στη σχέση του Samuel και της Sandra: Σε κάποιο σημείο της ταινίας ο Samuel τονίζει αυτή την ανισορροπία και η Sandra απαντά ότι δεν πιστεύει ότι ένα ζευγάρι πρέπει να καταβάλλει ίσες προσπάθειες, λέγοντας ότι βρίσκει την ιδέα καταθλιπτική.

Ποιος συνεισφέρει περισσότερο;

Τα πιο πρόσφατα υπολογιστικά μοντέλα για την αξιολόγηση της δυναμικής των ανισόρροπων επιπέδων προσπάθειας σε ζευγάρια, επιτρέπουν να προσομοιωθεί η εξέλιξη της ευτυχίας σε μια σχέση, τόσο σε προβλέψιμα περιβάλλοντα, όσο και σε ποικίλα επίπεδα αβεβαιότητας. Οι προσομοιώσεις δείχνουν ότι η Sandra έχει δίκιο: Κάθε σύντροφος δεν χρειάζεται να καταβάλλει το ίδιο επίπεδο προσπάθειας.

Μια από τις σκηνές της ταινίας – όπου η Sandra και ο Samuel επιπλήττουν ο ένας τον άλλον για τις προσπάθειες που καταβάλλουν ή δεν καταβάλλουν για να διατηρήσουν τη σχέση τους – εμφανίζει την τυπική αρνητική δυναμική του ζευγαριού, όπου ο καθένας έχει κάτι να πει.

Η ταινία αφήνει επίσης να εννοηθεί ότι ο Samuel έχει καταβάλει ή καταβάλλει μεγαλύτερη προσπάθεια από τη Sandra στη σχέση τους. Η ανάλυση δείχνει, ίσως παραδόξως, ότι ο συναισθηματικά πιο αποτελεσματικός σύντροφος πρέπει να καταβάλει μεγαλύτερη προσπάθεια για να διατηρήσει τη σχέση. Στην ταινία, φαίνεται ότι αυτός είναι ο Samuel.

Τα εξωτερικά γεγονότα παίζουν μεγάλο ρόλο

Η ανάλυση δείχνει επίσης ότι όταν το ζευγάρι υφίσταται ένα στρεσογόνο επεισόδιο, και οι δύο σύντροφοι πρέπει να αυξήσουν τα επίπεδα της προσπάθειάς τους, αν η σχέση πρόκειται να επιβιώσει.

Ωστόσο, το επίπεδο προσπάθειας του πιο αποδοτικού συντρόφου πρέπει να αυξηθεί περισσότερο.

Διαβασε ακομα

Γνωριστήκατε online; Ο χωρισμός σάς χτυπά την πόρτα

Στην ταινία, η σχέση της Sandra και του Samuel υφίσταται μια τεράστια ατυχία, η οποία έχει παρατεταμένη και έντονη επίδραση στο αφηγηματικό της τόξο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Samuel αισθάνεται πολύ πιο αγχωμένος από τη Sandra.

Τα μαθηματικά προσφέρουν ένα αποτέλεσμα σύμφωνο με την πλοκή της ταινίας: Η συνεχής υπερπροσπάθεια του συναισθηματικά πιο αποδοτικού συντρόφου -ενισχυμένη από μια παρατεταμένη περίοδο κρίσης- οδηγεί στη διάλυση της σχέσης.

Στην περίπτωση της ταινίας, αυτό οδηγεί και στην πτώση του Samuel.

Με πληροφορίες από The Conversation