«Εύρηκα!», «Εύρηκα!» αναφώνησε ευφορικά ο Αρχιμήδης καθώς έτρεχε στο δρόμο γυμνός πριν από δύο χιλιετίες. Μόλις είχε βγει από την μπανιέρα βιαστικά, διότι ο διάσημος φυσικός είχε ανακαλύψει πώς να υπολογίσει τον όγκο του χρυσού στέμματος του βασιλιά Ιέρων Β’ των Συρακουσών και έτσι να αποδείξει ότι δεν τον είχε εξαπατήσει ο σιδεράς.

Από τότε, η στιγμή του «Εύρηκα» έχει συνδεθεί με τις πιο σημαντικές ανακαλύψεις και εφευρέσεις στην ιστορία της επιστήμης. Και δεν είναι τυχαίο ότι η προέλευσή του προέκυψε κατά την διάρκεια του μπάνιου.

Η επιστήμη έχει αναλάβει να εξηγήσει τι συνέβη στον Αρχιμήδη και πολλές φορές έχει συμβεί σίγουρα και σε εσάς. Ερευνα από τους Αμερικανούς ψυχολόγους John Kounios και Mark Beeman, δείχνει ότι οι στιγμές του «Αχά!», πιο γνωστές ως «Εύρηκα», καταδεικνύουν ότι ο εγκέφαλος ταξινομεί καλύτερα τις έννοιες και κάνει εξαιρετικούς συσχετισμούς όταν δεν αναλύει κάτι συνειδητά, αλλά μάλλον με την αυτόματη εναλλαγή μηχανικών κινήσεων, όπως συμβαίνει στο ντους, στο περπάτημα ή στο πλύσιμο των πιάτων.

Σύμφωνα με τον Kounios «η διανοητική δέσμευση χωρίς στόχο είναι μια δραστηριότητα που επιτρέπει μια μη γραμμική και ολοκληρωμένη ελεύθερη σύνδεση ιδεών που οδηγεί σε δημιουργική πρόοδο».

Ο Jonathan Schooler, καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, μιλά επίσης για αυτό στη μελέτη του, στην οποία 98 συγγραφείς και 87 φυσικοί κρατούσαν καθημερινά αρχείο με τις καλύτερες ιδέες τους μαζί με το έργο που έκαναν και τι σκέφτονταν όταν εμφανίστηκαν. Ως αποτέλεσμα, το 20% των πιο έξυπνων ιδεών προήλθαν από επαναλαμβανόμενες εργασίες.

Οι ψυχολόγοι ονόμασαν αυτή τη διαδικασία «το φαινόμενο του ντους». Κάτι τόσο απλό και μονότονο όσο η εστίαση στο σαμπουάν που θα βάλετε ή σε ποια θερμοκρασία θα απολαύσετε το ντους σας μπορεί να είναι το σημείο καμπής για την επίτευξη μεγαλύτερου βαθμού ψυχικής ρευστότητας. Και ναι, είναι ακριβώς αυτή η απλότητα και η ρουτίνα που σας δίνει καλύτερες διανοητικές συνδέσεις που σε άλλα σενάρια όπως στην εργασία ή στο πανεπιστήμιο δεν μπορούν να επιτευχθούν με τον ίδιο τρόπο.

Τι συμβαίνει όμως στον εγκέφαλό μας ενώ είμαστε στο ντους;

Όλα καταλήγουν σε μια δόση νευροδιαβιβαστών με κίνητρα, συγκέντρωση και ικανοποίηση. Συγκεκριμένα, αρχίζεις να εκκρίνεις μια καλή δόση ενδορφινών, σεροτονίνης και ντοπαμίνης που μειώνουν τα επίπεδα στρες και άγχους, επιτυγχάνοντας μεγαλύτερη χαλάρωση και εγκεφαλική ικανότητα.

Η δύναμη ενός καλού ντους μπορεί να σας κάνει να μπείτε σε μια κατάσταση αισθητηριακού περιορισμού. Όπως εξηγεί ο Kounios στο βιβλίο του «The Eureka Factor», «το ζεστό νερό του ντους θαμπώνει τις εξωτερικές μας αισθήσεις και κατευθύνει την προσοχή μας στις εσωτερικές σκέψεις. Και αυτή η κατάσταση συνείδησης προάγει τη δημιουργική σκέψη. Σε αυτό το σημείο, ο οπτικός μας φλοιός εστιάζει στις δικές μας σκέψεις. Αν και δεν είναι κάτι αποκλειστικό για το ντους, συμβαίνει και με άλλες δραστηριότητες ‘διανοητικής περιπλάνησης’, όπως οι δουλειές του σπιτιού, ο ύπνος ή η ζωγραφική.

Ο εγκέφαλός μας έλκεται από προβλήματα για τα οποία δεν έχετε βρει λύση. Όταν λοιπόν σταματήσετε να τα σκέφτεστε, συνεχίζετε να τα επεξαργάζεστε σε ασυνείδητο επίπεδο. «Οι άνθρωποι εκπλήσσονται πάντα όταν συνειδητοποιούν ότι έχουν ενδιαφέρουσες και πρωτότυπες ιδέες σε απροσδόκητες στιγμές», εξηγεί η γνωστική νευροεπιστήμονας του Πανεπιστημίου Κολούμπια, Kalina Christoff. Αλλά η πραγματικότητα που αποκαλύπτεται από πρόσφατες μελέτες για τον εγκέφαλό μας είναι διαφορετική.

Αυτό που ευθύνεται για αυτό το «φαινόμενο ντους», με φυσιολογικούς όρους, είναι το προεπιλεγμένο νευρωνικό δίκτυο, μια λειτουργία του εγκεφάλου μας που ενεργοποιείται όταν μπαίνουμε σε λειτουργία «αποσύνδεσης». Τα τελευταία χρόνια, η λειτουργική μαγνητική τομογραφία κατέστησε δυνατή την οπτικοποίηση του τρόπου με τον οποίο αναπτύσσεται η δραστηριότητα αυτού του δικτύου στον κροταφικό, βρεγματικό και προμετωπιαίο λοβό.  Όταν αποσυνδέουμε ή αφήνουμε το μυαλό μας να περιπλανηθεί, αυτό το δίκτυο ενεργοποιείται. Ο χαλαρός εγκέφαλος, για να το πούμε με απλά λόγια, δεν ‘σβήνει’ αλλά κινείται σε άλλο ‘μήκος κύματος’.

Και για να ενεργοποιηθεί αυτή η ψυχική περιπλάνηση, οι χώροι εργασίας δεν είναι το καλύτερο περιβάλλον. Ο θόρυβος των συνομιλιών, οι ειδοποιήσεις μέσω email ή το πληκτρολόγιο ενός συναδέλφου συχνά μας δυσκολεύουν. Σύμφωνα με το βιβλίο «Best place to work» του ψυχολόγου Ρον Φρίντμαν, «πολλά εργασιακά περιβάλλοντα, αντί να παρακινούν και να ενισχύουν τη δημιουργικότητα, εξαντλούν το μυαλό σου». Το άγχος στην εργασία, η μονοτονία ή ένα τοξικό περιβάλλον μπορεί επίσης να σας δυσκολέψουν να βρείτε μια λαμπρή ιδέα.

Πηγαίνετε, λοιπόν, κάντε ένα ντους και αφήστε τις μικρές (ή μεγάλες) συνέπειές του να κυλήσουν μέσα σας. «Δεν είμαι ιδιοφυΐα, υπάρχουν ιδέες που μου έρχονται στο ντους» έχει πει ο Adrian Newey, ένας από τους καλύτερους μηχανικούς στην ιστορία της Formula 1. Έκανε λάθος: έχοντας επίγνωση των επιπτώσεων ενός καλού ντους και το να ξέρεις πώς να το εκμεταλλευτείς είναι ιδιοφυΐα.

Με πληροφορίες από ABC