«Ένας άνθρωπος δεν λέγεται βέβαια ποιητής, επειδή έχει μόνο την ευκολία να γράφει στίχους. H εσωτερική του ποιότης και ωριμότης, καθορίζει την ιδιότητα αυτή! Όταν είναι βαθύτατα συντονισμένος, και κατέχει ως ένα κορυφαίο βαθμό, την ικανότητα να δέχεται και v’ αφομοιώνει όσο δυνατόν, γενικότερα και πιο έντονα, τους μυστικούς παλμούς που του προσφέρουν όλα τα γύρω, είναι ήδη γεννημένος ποιητής», αναφέρεται σε ένα χειρόγραφο του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, του «πρίγκηπα των Ποιητών» όπως τον αποκαλούσε ο λογοτεχνικός κύκλος της εποχής του.

Ο Τάκης Σπετσιώτης, γεννημένος σκηνοθέτης, κατέκτησε το δικαίωμα απέναντι των άλλων να ονομάζεται έτσι, από τα μέσα κιόλας της δεκαετίας του ΄70 όταν σόκαρε με τις πρώτες μικρού μήκους ταινίες του. Τότε που το queer όχι απλά λογοκρινόταν, αλλά δεν χρησιμοποιείτο καν ως λέξη. Περισσότερες από 5 δεκαετίες μετά και αφού βούτηξε στον αυτοκαταστροφικό κόσμο του σπουδαίου ποιητή, αποτίνοντάς του φόρο τιμής με το «Μετέωρο και Σκιά», μάς μιλά για τη συντηρητικότητα του σήμερα, την πολιτική διάσταση της σεξουαλικότητας, αλλά και για τους τύπους της ελαφράς σκηνής που συμφέρουν το κατεστημένο, κάνοντας «σάτιρα» για τους gay πάνω σε μια απαρχαιωμένη, αλλά δυστυχώς όχι ξεπερασμένη, καρικατούρα.

Πόσοι από εμάς έχουμε τελικά queer πλευρές και χρειαζόμαστε έναν Λαπαθιώτη να διακηρύξει «ελευθερίες στην κοινωνική ζωή, που κι άλλοι θα ήθελαν αλλά δεν μπορούσαν, δεν τολμούσαν», αλλά και την ποίηση ενός κινηματογραφιστή με ανήσυχο πνεύμα, όπως του Σπετσιώτη για να σταματήσουμε να υποκρινόμαστε;

Είστε από τους πρώτους εκπροσώπους του queer κινηματογράφου στην Ελλάδα. Πόσο δύσκολα ήταν εκείνα τα πρώτα βήματα; Τελικά έχουν αλλάξει τα πράγματα από τη στιγμή που το queer στοιχείο λείπει ακόμη από το σινεμά;

Στα μέσα της δεκαετίας του ‘70 που αποφοίτησα από την σχολή κινηματογράφου κάνοντας τις δυο μικρού μήκους ταινίες μου: «Η Λίζα και η άλλη», το 1976, και «Καλλονή», το 1977, δεν χρησιμοποιείτο η λέξη queer ούτε στα ξένα θεωρητικά βιβλία. Ένα που ΄χε πάρει το μάτι μου στο βιβλιοπωλείο του Ελευθερουδάκη, τότε, λεγόταν “Gays and film” και το ΄χε γράψει ο πολύ σημαντικός μελετητής Richard Dyer, που πολλά χρόνια αργότερα έγραψε και το “The culture of queers”. Για την Ελλάδα ούτε λόγος! Στις ταινίες, αλλά και στη ζωή, στην κοινωνία, υπήρξε μόνο η απαξιωμένη εικόνα της λαϊκής αδερφής που πήγαινε συνοδεία των γονικών παραινέσεων στους γιους τους: «Πρόσεξε, παιδί μου, μην γίνεις κι εσύ τοιούτος». Πήγαινε μαζί με το κράξιμο για ό,τι παρεξέκλινε από τα αυστηρά αντρικά πρότυπα. Ήταν ένα σοκ οι δυο μικρού μήκους ταινίες μου για το μικρό, ειδικό κοινό στο οποίο απευθύνθηκαν τότε, ειδικά η δεύτερη η «Καλλονή» που κόπηκε από τη λογοκρισία ως άσεμνη – αν και χωρίς καθόλου γυμνό – και δεν προβλήθηκε στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, αλλά η κόπια φυγαδεύτηκε παρανόμως στην Ευρώπη και παίχτηκε σε Γαλλία, Ολλανδία, Αγγλία. Αλλά κι εκεί τα πράγματα δεν ήταν καλύτερα. Το queer ήταν, σαν λέξη, βρισιά. Δυο Άγγλοι εικαστικοί οι Gilbert and George είπαν ότι όταν τη χρησιμοποίησαν σ΄ ένα έργο τους φωτογραφίζοντάς τη σ΄ ένα graffiti, παρεξηγήθηκαν ακόμα κι από πολλούς της τότε gay community. Με τον κινηματογράφο τα queer σενάρια αντιμετώπιζαν δυσκολίες, τα έλεγαν ειδικά, δεν θα αρέσουν σε μεγάλο κοινό, έλεγαν, και δύσκολα εύρισκαν χρηματοδότηση. Έγιναν ωστόσο σιγά- σιγά κάμποσες ταινίες και έξω και εδώ. Σήμερα το queer μιλιέται πολύ, τι να πω, έχει γίνει μόδα; Δεν ξέρω ωστόσο κατά πόσο η κοινωνία το ενστερνίζεται ειλικρινά ή το φοβάται ακόμη- δεν απελευθερωνόμαστε εύκολα από τα αρχαία μας φόβητρα. Το YouTube πάντως απέρριψε πρόσφατα την πρότασή μου ν΄ ανεβεί ολόκληρη η «Καλλονή».

Γιατί αποφασίσατε να κάνετε μια ταινία για τον Λαπαθιώτη; Τι δίδαξε με τη στάση ζωής του στη συντηρητική Αθήνα της εποχής εκείνης και τι διδάσκει στη συντηρητικότητα του σήμερα;

Ο Λαπαθιώτης ήταν, από τα γυμνασιακά μου χρόνια, που διάβασα τα ποιήματά του, τους στοχασμούς του, τη ζωή του, ένα μου νεανικό είδωλο. Είχα καταλάβει από έφηβος, φαίνεται, αυτό που έγραψε πολύ αργότερα ένας κριτικός στο Variety αμέσως μετά την πρώτη προβολή της ταινίας «Μετέωρο και Σκιά» ότι έκανε ένα «φυσικό θέμα για ταινία». Είχε ο ήρωας την οικονομική υποστήριξη της τάξης του και του σπιτιού του για να διακηρύξει ελευθερίες στην κοινωνική ζωή, που κι άλλοι θα ήθελαν αλλά δεν μπορούσαν, δεν τολμούσαν, κι έδειχναν μια στάση υποκρισίας. Ο μποεμισμός του κι οι συναναστροφές του με ανθρώπους του λαϊκού κόσμου -παράνομους κομμουνιστές, ρεμπέτες- με είχαν συγκινήσει πολύ. ΄Όπως και το πικρό του τέλος, η καταστροφή του από τα πάθη του. ΄Ήπιε όλο το ποτήρι της ζωής, γλυκό και πικρό, μετέωρο και σκιά, ήταν ένας πλήρης μυθιστορηματικός ήρωας. Στον συντηρητισμό του σήμερα διδάσκει όπως και ο Καβάφης το «Διαβάτη, αν είσαι Αλεξανδρεύς, δεν θα επικρίνεις».

Η σεξουαλικότητα και η ερωτική προτίμηση έχει πολιτική διάσταση;

Σαφέστατα. Είναι μια στάση ζωής, ιδίως αν ξέρεις ότι η ερωτική σου επιλογή θα έχει κοινωνικές επιπτώσεις, ότι θα πληρώσεις τιμήματα ιδίως αν έρθεις σε σύγκρουση με την κατεστημένη ηθική, θα εκπέσεις από το κέντρο της σελίδας στο περιθώριο.

Η ελληνική κοινωνία θα αποτινάξει ποτέ την καρικατούρα του gay; Τι γνώμη έχετε για την «αποκαλούμενη» από τους δημιουργούς «σάτιρα» για τους gay, επαναλαμβάνοντας τα ίδια στερεότυπα;

Πολύ δύσκολα θα αποτινάξει την καρικατούρα του gay η ελληνική κοινωνία, γιατί αυτή τη συμφέρει και την καθησυχάζει για πολλούς λόγους. Δείτε τι γίνεται και σήμερα στο ελαφρό μας θέατρο που θυμίζει, και μάλιστα σε χειρότερη μορφή, τις επιθεωρήσεις του ΄60 ή τις ταινίες με τον Φίφη. Δείτε κάποιες τηλεοπτικές εκπομπές απ΄ αυτές τις λεγόμενες φιλοgay. Παρουσιάζονται τύποι της ελαφράς σκηνής που συμφέρουν το κατεστημένο για να εξομαλύνει τα πραγματικά προβλήματα, που είναι προβλήματα της πραγματικής ζωής κι όχι μόνο για τους gay: τη φτώχεια, την αρρώστια, τον ρατσισμό, τη μοναξιά… Όσο για τη σάτιρα, είναι πολύ δύσκολο είδος. Πρέπει να ΄χεις αληθινά κότσια για να την κάνεις και να ΄χει ουσία και ανθρωπιά. Και μεγάλο ταλέντο που δεν προσκυνάει την αγορά. Αυτή η επιφανειακή σάτιρα για την οποία μιλάμε, μόνο ντροπή μπορεί να προκαλεί σε καλλιτέχνες και πνευματικούς ανθρώπους. Σάτιρα είναι το ξεφωνητό;

Πόσο queer είμαστε όλοι;

Αν όχι όλοι, οι πιο ευαίσθητοι, οι πιο ψαγμένοι, σαφώς έχουμε και κάποιες queer πλευρές. Άλλωστε η σημασία του queer εκτός από ομοφυλοφιλικός, είναι και αλλόκοτος, παράξενος. Το ίδιο και στην τέχνη. Δεν είναι απαραίτητο το αυστηρά ομοφυλοφιλικό περιεχόμενο για να αποκαλέσεις ένα έργο queer. Να, λ.χ. η «Πάπισσα Ιωάννα» του Ροΐδη μου φαίνεται ώρες-ώρες πιο queer κι από μια συνηθισμένη gay ιστορία, καθημερινή.

Η ταινία του Τάκη Σπετσιώτη «Μετέωρο και Σκιά» θα προβληθεί το Σάββατο 14/09, στις 17:00, στο θέατρο της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης, στο πλαίσιο του 1ου Queer Con φεστιβάλ στην Αθήνα.

«Ευχάριστο, πολύχρωμο, μακάρι να πάει καλά. Μαθαίνουμε όλοι πράγματα που κάποια παιδιά έχουν ψάξει, και λόγω του καθημερινού μας άγχους, του τρεξίματος και των υποχρεώσεων, δεν τα προσέξαμε αρκετά. Μ΄ αρέσουν και τα κόμικς, εικαστικά, σαν pop κουλτούρα, ξέρετε…», μας είπε για το φεστιβάλ.