Η συναρπαστική αληθινή ιστορία της fa'afafine αθλήτριας και πρωτοπόρου για τα δικαιώματα των τρανς Jaiyah Saelua, που θα έμενε στην αφάνεια αν δεν την μετέφερε στη μεγάλη οθόνη ο βραβευμένος με Όσκαρ σκηνοθέτης Taika Waititi
Η πρώτη fa’afafine του ποδοσφαίρου: Η αληθινή ιστορία της Jaiyah Saelua
Η συναρπαστική αληθινή ιστορία της fa'afafine αθλήτριας και πρωτοπόρου για τα δικαιώματα των τρανς Jaiyah Saelua, που θα έμενε στην αφάνεια αν δεν την μετέφερε στη μεγάλη οθόνη ο βραβευμένος με Όσκαρ σκηνοθέτης Taika Waititi
Η συναρπαστική αληθινή ιστορία της fa'afafine αθλήτριας και πρωτοπόρου για τα δικαιώματα των τρανς Jaiyah Saelua, που θα έμενε στην αφάνεια αν δεν την μετέφερε στη μεγάλη οθόνη ο βραβευμένος με Όσκαρ σκηνοθέτης Taika Waititi
Η συναρπαστική αληθινή ιστορία της fa'afafine αθλήτριας και πρωτοπόρου για τα δικαιώματα των τρανς Jaiyah Saelua, που θα έμενε στην αφάνεια αν δεν την μετέφερε στη μεγάλη οθόνη ο βραβευμένος με Όσκαρ σκηνοθέτης Taika Waititi
Η Jaiyah Saelua είναι πρωτίστως ποδοσφαιρίστρια. Είναι η πρώτη τρανς γυναίκα και fa’afafine που αγωνίστηκε σε προκριματικό αγώνα για το Παγκόσμιο Κύπελλο ανδρών της FIFA, μάχεται για τα δικαιώματα των τρανς, είναι fa’afafine και είδε τη ζωή της να γίνεται ταινία του Χόλιγουντ, σε σκηνοθεσία του βραβευμένου με Όσκαρ Taika Waititi.
Αλλά το παιχνίδι παραμένει η κύρια και μόνιμη αγάπη της.
«Ήμουν πάντα πολύ γρήγορη», λέει η 32χρονη Saelua με σοβαρότητα, «και δεν φοβόμουν να βρίσκομαι κοντά στα αγόρια. Το ποδόσφαιρο μου έδωσε τον χώρο να είμαι ο εαυτός μου».
Η Saelua βρήκε για πρώτη φορά αυτόν τον χώρο στα φτερά ενός ήσυχου γηπέδου στο Fatumafuti, στην αμερικανική Σαμόα, πριν από δύο δεκαετίες. Στα χρόνια που ακολούθησαν, έχει χαράξει έναν εξαιρετικό δρόμο στο παγκόσμιο παιχνίδι.
Το Fa’afafine, ο προσδιορισμός της Saelua από την εφηβεία της, είναι ένας όρος-ομπρέλα στη Σαμόα για το τρίτο φύλο, για τους ανθρώπους που προσδιορίζονται ως ομοφυλόφιλοι άνδρες, τρανς γυναίκες ή ως non binary, αλλά με γυναικεία χαρακτηριστικά. Είναι κάτι περισσότερο από μια ταυτότητα, εξηγεί η Saelua, «είναι ένας τρόπος ζωής».
Τα περισσότερα χωριά στην Αμερικανική Σαμόα και τη Σαμόα έχουν fa’afafine, ενώ υπολογίζεται ότι υπάρχουν αρκετές χιλιάδες σε όλα τα διαφορετικά νησιά. Το BBC εκτιμά ότι μεταξύ 1 και 5% των ανθρώπων που ζουν στην Αμερικανική Σαμόα ταυτοποιούνται ως fa’afafine, που είναι συνήθως άνδρες κατά τη γέννηση, αλλά ενσωματώνουν τόσο αρσενικά, όσο και θηλυκά χαρακτηριστικά φύλου.
Το ταξίδι της Saelua στο ποδόσφαιρο ξεκίνησε, σε ηλικία 11 ετών, όταν το σχολείο της στο Fatumafuti, στο ανατολικότερο σημείο του νησιού Tutuila, δημιούργησε την πρώτη του ομάδα ποδοσφαίρου.
Κέρδισαν το πρωτάθλημα στην πρώτη τους χρονιά. Η Saelua ήταν η πολυτιμότερη παίκτρια της διοργάνωσης. «Ήμουν πολύ ανταγωνιστική. Μισούσα να χάνω», λέει στον Guardian.
Τρία χρόνια αργότερα – σε ηλικία μόλις 14 ετών – η Saelua κλήθηκε να προπονηθεί με την ανώτερη εθνική ομάδα. Δύο χρόνια μετά, σε ηλικία μόλις 16 ετών και ακόμη στο σχολείο, έπαιξε τον πρώτο της διεθνή αγώνα. Η Saelua ήταν στην αρχική ενδεκάδα μέχρι το 2011.
Η μεγαλύτερη ήττα στην ιστορία του ποδοσφαίρου
Όμως τα βάσανα της εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου της Αμερικανικής Σαμόα δεν ήταν εύκολα. Το 2001 – όταν η Saelua ήταν μόλις παιδί – η ομάδα έγινε διαβόητη για τη χειρότερη ήττα στην ιστορία του διεθνούς ποδοσφαίρου, καθώς ηττήθηκε από την Αυστραλία με 31-0.
Στοιχειωμένη για περισσότερο από μια δεκαετία από αυτή την ήττα, αλλά αποφασισμένη να προκριθεί στο Παγκόσμιο Κύπελλο FIFA του 2014, η ομάδα αναμορφώθηκε υπό την προπονητική καθοδήγηση του Thomas Rongen. Ο Ολλανδός προπονητής προσελήφθη από την Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία της Αμερικανικής Σαμόα για να διώξει τους δαίμονες εκείνης της απώλειας.
Αυτή η ομάδα -στην οποία συμμετείχε πλέον και η Saelua- κέρδισε τον πρώτο της αγώνα για τα προκριματικά του Παγκοσμίου Κυπέλλου, μια νίκη με 2-1 επί της Τόνγκα στη συνομοσπονδία της Ωκεανίας, στην πιο επιτυχημένη προσπάθειά της να φτάσει στα τελικά.
Και μπορεί να μην κατάφεραν να φτάσουν στον επόμενο γύρο, αλλά οι προσπάθειές τους αποτέλεσαν το θέμα ενός ντοκιμαντέρ που έφερε την Saelua στο παγκόσμιο προσκήνιο.
Σε μια εξαιρετική σύμπτωση, ο πρώτος προπονητής της Saelua στο σχολείο το 2000 ήταν ο τερματοφύλακας της εθνικής ομάδας, Nicky Salapu, ο οποίος, ένα χρόνο αργότερα, έπρεπε να ανακτήσει τη μπάλα 31 φορές από τα δικά του δίχτυα σε εκείνη την περιβόητη και αποθαρρυντική ήττα. «Μετά τη νίκη», λέει η Saelua για το ματς με την Τόνγκα, όπου έπαιξε μαζί με τον Salapu, «ήμουν κυρίως χαρούμενη για τον Nicky που κατάφερε να επανορθώσει με το παρελθόν, που τον καταδίωκε για πολύ καιρό».
«Δεν είχα συνειδητοποιήσει πόσο εύκολα τα καταφέρναμε»
Για την Saelua, το να είσαι σταρ του ποδοσφαίρου και fa’afafine ήταν εύκολοι κόσμοι για να ζει ταυτόχρονα. Δεν έχει γνωρίσει άλλον τρόπο.
«Είναι πολύ συνηθισμένο, στην πραγματικότητα, για τους fa’afafine να αθλούνται … Η κοινωνία στη Σαμόα δεν έχει όρια στο τι μπορούν να ακολουθήσουν οι fa’afafine στη ζωή τους. Σε οτιδήποτε επιλέγουμε να κάνουμε, η κοινωνία στα νησιά θα μας βλέπει πάντα ως περιουσιακό στοιχείο. Κάθε φορά που πατούσαμε στο γήπεδο, κρινόμασταν από την απόδοσή μας ως αθλητές και όχι από τον τρόπο που κουνάμε τους γοφούς μας, ή από το πώς τρέχουμε ή πώς πανηγυρίζουμε».
Η Saelua λέει ότι δεν υπήρξε μια μοναδική καθοριστική στιγμή όταν συνειδητοποίησε ότι ήταν fa’afafine, αλλά ήταν μάλλον μια αργή διαδικασία σταδιακής κατανόησης.
«Από νωρίς άρχισα να συνειδητοποιώ ότι με έλκυαν άλλα αγόρια στο σχολείο μου. Άρχισα να συναναστρέφομαι με άλλους fa’afafine. Όντας από μια κουλτούρα που αποδέχεται και φροντίζει τόσο πολύ τους fa’afafine, δεν ήταν δύσκολο για μένα να αποδεχτώ αυτό που ήμουν και να ζήσω τη ζωή μου ως fa’afafine».
Το ποδόσφαιρο άνοιξε τον κόσμο στη Saelua, αλλά την εξέθεσε και σε μέρη του κόσμου που η αποδοχή δεν ήταν κάτι δεδομένο.
«Ειλικρινά, δεν είχα συνειδητοποιήσει πόσο εύκολα τα είχαμε εδώ στην αμερικανική Σαμόα, μέχρι που πήγα να ζήσω στο εξωτερικό ως τρανς γυναίκα. Αυτό από μόνο του λέει πολλά για το πόσο διαφορετικοί μπορεί να είναι οι πολιτισμοί όσον αφορά την αποδοχή της διαφορετικότητας στις αντίστοιχες κοινωνίες τους».
«Το να είσαι τρανς δεν σε κάνει λιγότερο fa’afafine έχοντας πλέον μετατραπεί σωματικά σε γυναίκα. Εξακολουθείς να είσαι fa’afafine τόσο πριν όσο και μετά τη μετάβαση, επειδή είσαι ακόμα και πάντα ήσουν Σαμοανός».
Η μοναδική της θέση στον παγκόσμιο αθλητισμό δεν την βαραίνει. «Έχω γίνει κατά κάποιο τρόπο ένα είδωλο για την ένταξη των τρανς στον αθλητισμό και έτσι ήρθαν οι ευθύνες να χρησιμοποιήσω αυτό το βήμα για να βοηθήσω τον υπόλοιπο κόσμο να αποδεχτεί, να σεβαστεί και να εκτιμήσει ανθρώπους σαν εμένα».
Όταν κέρδισε το Όσκαρ για το σενάριο του JoJo Rabbit το 2019, ο Taika Waititi είπε στο κοινό του: «Το αφιερώνω σε όλα τα παιδιά των ιθαγενών στον κόσμο που θέλουν να κάνουν τέχνη, να χορεύουν και να γράφουν ιστορίες: Είμαστε οι αυθεντικοί παραμυθάδες».
Ήταν λόγια που είχαν απήχηση στη Saelua και στην Kaimana, τη fa’afafine ηθοποιό με καταγωγή από τη Σαμόα που επιλέχθηκε να την υποδυθεί στην ταινία του Waititi με τίτλο Next Goal Wins.
Η ταινία βασίζεται στο ομώνυμο ντοκιμαντέρ του 2014 σε σκηνοθεσία των Mike Brett και Steve Jamison.
Κατά τη διάρκεια της διεθνούς πρεμιέρας του Next Goal Wins στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Τορόντο, ο Waititi δήλωσε: «Είδα το ντοκιμαντέρ πριν από μερικά χρόνια και σκέφτηκα ότι ήταν μια ιστορία που έπρεπε να πω και να τη μεταμορφώσω… Διαφορετικά, θα μπορούσατε κάλλιστα να παρακολουθήσετε το ντοκιμαντέρ».
Πρόσωπα που αφηγούνται μια μοναδική ιστορία
Στην κουλτούρα των Σαμοανών, οι θρύλοι των νησιών μεταδίδονται μέσω προφορικών παραδόσεων, οι οποίες διατηρούνται μέσω των πολιτιστικών θεσμών που τους διασφάλιζαν επί γενεές, όπως το fa’amatai, το αρχηγικό σύστημα διακυβέρνησης στη Σαμόα, ή το fāgogo, μια αρχαία τέχνη παραστάσεων των Σαμοανών.
Πρόκειται για μεθόδους αφήγησης που υπάρχουν από την αρχή της ιστορίας των ανθρώπων της Σαμόα: Για να μετατραπεί μια πολυνησιακή αφήγηση σε σενάριο ταινίας του Χόλιγουντ χρειαζόταν ένας σκηνοθέτης που να είναι εξοικειωμένος με τις συχνά λεπτές πολυπλοκότητες της αφήγησης του Ειρηνικού.
«Το να δουλεύω δίπλα στον Taika ήταν προνόμιο», λέει η Saelua, «να μοιράζομαι το χώρο με έναν Πολυνήσιο που καταλαβαίνει τις ιδιαιτερότητες γύρω από τους πολιτισμούς του Ειρηνικού».
Από την πλευρά του, ο Waititi επέμεινε ότι η ιστορία της Saelua θα μπορούσε να ειπωθεί στον κινηματογράφο μόνο από έναν fa’afafine ηθοποιό: «Ήταν ζωτικής σημασίας», δήλωσε στο Rolling Stone, «δεν θα το είχαμε προσεγγίσει με άλλον τρόπο… σε κάθε περίπτωση θα βάζαμε ένα τρανς άτομο, fa’afafine στο ρόλο».
Η Kaimana βρέθηκε, στον πρώτο της ρόλο στην οθόνη, να σκηνοθετείται από έναν βραβευμένο με Όσκαρ σκηνοθέτη.
«Οι στιγμές που ήταν οι καλύτερες, ήταν όταν είπε: Κάνε ό,τι θέλεις. Ήταν τόσο απελευθερωτικό… ήταν ο πρώτος μου. Και ο κόσμος μου έλεγε, αυτό δεν είναι συνηθισμένο, δεν γίνεται έτσι συνήθως. Αισθάνομαι τόσο ευλογημένη που δουλεύω με κάποιον σαν τον Taika».
Η Kaimana θεωρούσε ότι και οι υπόλοιποι ηθοποιοί στο καστ, συμπεριλαμβανομένων των Michael Fassbender, Elisabeth Moss, Oscar Kightley, Dave Fane, Rachel House, Beulah Koale, Uli Latukefu και Semu Filipo, ήταν εξίσου νέοι.
«Νόμιζα ότι όλοι στο καστ ήταν νέοι ηθοποιοί. Έκανα μεγάλο λάθος. Τους ανακάλυψα έναν-έναν καθώς μιλούσα μαζί τους. Έλεγα: “Ω, δεν είναι η πρώτη σας ταινία;”. Ένιωθα τόσο ανόητη που ήμουν αφελής. Ήταν απίστευτοι και ερωτεύτηκα τον καθένα από αυτούς. Το πάθος που μοιράζονταν και ο χρόνος που αφιέρωναν για να μάθουν την τέχνη τους ήταν απίστευτο. Είναι μια καταπληκτική ομάδα».
Ο συμπρωταγωνιστής της Kaimana, ο Filipo, ένας ηθοποιός με καταγωγή από τη Νέα Ζηλανδία, τη Σαμόα και το Τοκελάου, είπε ότι οι φωνές των ιθαγενών ήταν ζωτικής σημασίας για την αυθεντική αφήγηση της ιστορίας του Next Goal Wins.
«Όταν κοίταξα γύρω μου στο πλατό τους ηθοποιούς και το συνεργείο του Next Goal Wins, είδα πρόσωπα Πολυνησιακά να αφηγούνται μια μοναδική Πολυνησιακή ιστορία, σκηνοθετημένη από μια δημιουργική ιδιοφυΐα των Μαορί. Δίνοντας φως, γέλιο και αγάπη για την υποστήριξη των fa’afafine αδελφών μας».
Η Kaimana και η Saelua δεν είχαν γνωριστεί ποτέ στο παρελθόν, αλλά μόλις η Kaimana πήρε τον ρόλο, πέρασαν χρόνο μαζί και συνειδητοποίησαν ότι είχαν κοινούς φίλους και ότι δημιουργήθηκε ένας δεσμός από κοινές εμπειρίες.
«Είμαι ενθουσιασμένη που βλέπω μια άλλη αδελφή fa’afafine … στο ρόλο», λέει η Saelua.
Το ζευγάρι μοιράζεται μια παρόμοια αντίληψη για τις διαφορές μεταξύ των τρανς της Δύσης και των fa’afafine του κοινού πολιτιστικού τους υπόβαθρου.
«Η διαφορά μεταξύ των fa’afafine και των τρανς ορίζεται χαλαρά από το πνευματικό και το σωματικό», λέει η Kaimana. «Όσοι προσδιορίζονται ως τρανς εκφράζουν το φυσικό τους φύλο διαφορετικά από το φύλο που τους αποδόθηκε κατά τη γέννηση. Ενώ οι fa’afafine, αναγνωρίζουμε εγγενώς ότι κουβαλάμε ενέργειες και από τις δύο πλευρές. Ο τρόπος που επιλέγουμε να εκφραστούμε σωματικά είναι άσχετος με την ταυτότητα ενός fa’afafine».
Η Saelua βλέπει τις συμπληρωματικές ταυτότητες ως κάτι που μοιάζει με υπερδύναμη.
«Το να είσαι fa’afafine και τρανς είναι προνόμιο. Επειδή μπορώ να δείξω στον κόσμο τη δύναμή μου από το να ξεπερνώ τα εμπόδια, ενώ είμαι γυναίκα από τη Σαμόα».
Η Saelua είναι τώρα προπονήτρια και πρέσβειρα της FIFA για την ισότητα και τους LGBTQ αθλητές.
