Σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, η Σελήνη ήταν μια άρρηκτη, φανταστική παρουσία πάνω από τη Γη. Η απαλή βαρυτική έλξη της καθορίζει τον ρυθμό των παλιρροιών, ενώ το χλωμό φως της φωτίζει τις νυχτερινές συναντήσεις πολλών ειδών.

Ολόκληροι πολιτισμοί καθόρισαν τα ημερολόγιά τους με βάση το φως της Σελήνης, καθώς αυτό αυξάνεται και μειώνεται, ενώ ορισμένα ζώα -όπως τα σκαθάρια της κοπριάς- χρησιμοποιούν το ηλιακό φως που αντανακλάται στην επιφάνεια της Σελήνης για να προσανατολιστούν.

Το πιο κρίσιμο είναι ότι η Σελήνη μπορεί να έχει συμβάλει τόσο στη δημιουργία των συνθηκών που καθιστούν δυνατή τη ζωή στον πλανήτη μας, όσο και στο ξεκίνημα της ίδιας της ζωής, σύμφωνα με ορισμένες θεωρίες. Η έκκεντρη τροχιά της γύρω από τον πλανήτη μας πιστεύεται ότι παίζει επίσης ρόλο σε ορισμένα από τα σημαντικά καιρικά συστήματα που κυριαρχούν στη ζωή μας σήμερα.

Αλλά η Σελήνη ολοένα και απομακρύνεται από τον πλανήτη μας.

Σεληνιακή ύφεση

Καθώς εκτελεί το εξαιρετικά ισορροπημένο αστρομπαλέτο της γύρω από τη Γη – περιστρέφεται αλλά ποτέ δεν κάνει πιρουέτες, γι’ αυτό και βλέπουμε πάντα μόνο τη μία πλευρά της Σελήνης – απομακρύνεται σταδιακά από τον πλανήτη μας με μια διαδικασία γνωστή ως σεληνιακή ύφεση.

Εκτοξεύοντας λέιζερ σε ανακλαστήρες που είχαν τοποθετηθεί στη σεληνιακή επιφάνεια από τους αστροναύτες των αποστολών Apollo, οι επιστήμονες μπόρεσαν πρόσφατα να μετρήσουν με ακρίβεια το πόσο γρήγορα οπισθοχωρεί η Σελήνη. Επιβεβαίωσαν ότι η Σελήνη απομακρύνεται με ρυθμό 3,8 εκατοστά κάθε χρόνο. Και καθώς το κάνει αυτό, οι μέρες μας μεγαλώνουν ελαφρώς.

Όλα έχουν να κάνουν με τις παλίρροιες, λέει ο David Waltham, καθηγητής γεωφυσικής στο Royal Holloway του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, ο οποίος μελετά τη σχέση μεταξύ της Σελήνης και της Γης. Η παλιρροιακή αντίσταση στη Γη επιβραδύνει την περιστροφή της και η Σελήνη κερδίζει αυτή την ενέργεια ως στροφορμή.

Ουσιαστικά, καθώς η Γη περιστρέφεται, η βαρύτητα της Σελήνης που βρίσκεται σε τροχιά από πάνω της έλκει τους ωκεανούς και δημιουργεί παλίρροιες. Αυτές οι παλίρροιες αποτελούν στην πραγματικότητα ένα «εξόγκωμα» νερού που εκτείνεται σε ελλειπτικό σχήμα τόσο προς όσο και από τη βαρύτητα της Σελήνης.

Πώς επηρεάζεται η διάρκεια της μέρας στη Γη

Όμως η Γη περιστρέφεται στον άξονά της πολύ πιο γρήγορα από ό,τι η Σελήνη που περιστρέφεται από πάνω της, πράγμα που σημαίνει ότι η τριβή από τις ωκεάνιες λεκάνες που κινούνται από κάτω δρα επίσης παρασύροντας το νερό μαζί της. Αυτό σημαίνει ότι η διόγκωση κινείται ελαφρώς μπροστά από τη Σελήνη στην τροχιά της, η οποία προσπαθεί να την τραβήξει προς τα πίσω. Αυτό απορροφά σιγά σιγά την περιστροφική ενέργεια του πλανήτη μας, επιβραδύνοντας την περιστροφή του, ενώ η Σελήνη κερδίζει ενέργεια, με αποτέλεσμα να κινείται σε υψηλότερη τροχιά.

Αυτό το σταδιακό φρενάρισμα της περιστροφής του πλανήτη μας σημαίνει ότι η διάρκεια μιας μέσης γήινης ημέρας έχει αυξηθεί κατά περίπου 1,09 χιλιοστά του δευτερολέπτου ανά αιώνα από τα τέλη της δεκαετίας του 1600, σύμφωνα με την τελευταία ανάλυση. Άλλες εκτιμήσεις ανεβάζουν τον αριθμό λίγο υψηλότερα, στα 1,78 χιλιοστά ανά αιώνα, βασιζόμενες σε πιο αρχαίες παρατηρήσεις εκλείψεων.

Αν και τίποτα από αυτά δεν μοιάζει σπουδαίο, κατά τη διάρκεια της ιστορίας της Γης που διαρκεί 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια, όλα αυτά καταλήγουν σε μια βαθιά αλλαγή.

Η Σελήνη πιστεύεται ότι σχηματίστηκε τα πρώτα 50 εκατομμύρια χρόνια περίπου μετά τη γέννηση του ηλιακού συστήματος. Η πιο ευρέως αποδεκτή θεωρία είναι ότι μια σύγκρουση μεταξύ της εμβρυϊκής Γης και ενός άλλου αντικειμένου περίπου στο μέγεθος του Άρη, γνωστού ως Theia, αποκόλλησε ένα κομμάτι υλικού και συντριμμιών που συνενώθηκε σε αυτό που σήμερα ονομάζουμε Σελήνη. Αυτό που είναι σαφές από τα γεωλογικά δεδομένα που διατηρούνται σε ζώνες πετρωμάτων στη Γη είναι ότι η Σελήνη ήταν πολύ πιο κοντά στη Γη στο παρελθόν απ’ ό,τι είναι σήμερα.

Η Σελήνη απέχει σήμερα 384.400 χιλιόμετρα από εμάς στη Γη. Όμως, μια πρόσφατη μελέτη δείχνει ότι πριν από περίπου 3,2 δισεκατομμύρια χρόνια – ακριβώς όταν οι τεκτονικές πλάκες άρχισαν να μετακινούνται και οι μικροοργανισμοί που ζούσαν στους ωκεανούς καταβρόχθιζαν το άζωτο – η Σελήνη απείχε μόλις 270.000 χιλιόμετρα από τη Γη, δηλαδή περίπου το 70% της σημερινής της απόστασης.

«Η γρηγορότερα περιστρεφόμενη Γη συντόμευε τη διάρκεια της ημέρας, έτσι ώστε [μέσα σε ένα 24ωρο] να υπάρχουν δύο ανατολές και δύο ηλιοβασιλέματα, όχι μόνο ένα το καθένα όπως σήμερα», λέει ο Tom Eulenfeld, γεωφυσικός που ηγήθηκε της μελέτης στο Πανεπιστήμιο Friedrich Schiller της Ιένας, στη Γερμανία. «Αυτό μπορεί να μείωσε τη διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ ημέρας και νύχτας και να επηρέασε τη βιοχημεία των φωτοσυνθετικών οργανισμών».

Αυτό που αποκαλύπτουν μελέτες όπως η δική του, ωστόσο, είναι ότι ο ρυθμός της σεληνιακής ύφεσης δεν είναι σταθερός – επιταχύνεται και επιβραδύνεται με την πάροδο του χρόνου. Μια μελέτη της Vanina López de Azarevich, γεωλόγου στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Σάλτα στην Αργεντινή, δείχνει ότι πριν από περίπου 550-625 εκατομμύρια χρόνια, η Σελήνη θα μπορούσε να υποχωρεί έως και 7 εκατοστά το χρόνο.

Ο ρόλος του Ατλαντικού Ωκεανού

Η ταχύτητα με την οποία η Σελήνη απομακρυνόταν από τη Γη σίγουρα άλλαξε με την πάροδο του χρόνου και θα αλλάξει και στο μέλλον, λέει ο Eulenfeld. Για μεγάλο μέρος της ιστορίας της, ωστόσο, η Σελήνη απομακρυνόταν με πολύ μικρότερο ρυθμό από ό,τι σήμερα.

Στην πραγματικότητα, ζούμε σήμερα σε μια περίοδο κατά την οποία ο ρυθμός υποχώρησης είναι ασυνήθιστα υψηλός – η Σελήνη θα έπρεπε να υποχωρήσει με τον τρέχοντα ρυθμό για 1,5 δισεκατομμύριο χρόνια για να φτάσει στη σημερινή της θέση. Όμως η διαδικασία λαμβάνει χώρα από τότε που σχηματίστηκε η Σελήνη πριν από 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια, οπότε ήταν σαφώς πολύ πιο αργή σε κάποια σημεία στο παρελθόν.

«Η παλιρροϊκή αντίσταση αυτή τη στιγμή είναι τρεις φορές μεγαλύτερη από ό,τι θα περιμέναμε», λέει ο Waltham. Ο λόγος μπορεί να οφείλεται στο μέγεθος του Ατλαντικού Ωκεανού.

Η σημερινή διαμόρφωση των ηπείρων σημαίνει ότι η λεκάνη του Βόρειου Ατλαντικού Ωκεανού τυχαίνει να έχει ακριβώς τις σωστές αναλογίες για να δημιουργήσει ένα φαινόμενο συντονισμού, έτσι ώστε το νερό που περιέχει να κυλάει μπρος-πίσω με ρυθμό που πλησιάζει αυτόν των παλιρροιών.

Αυτό σημαίνει ότι οι παλίρροιες είναι μεγαλύτερες από ό,τι θα ήταν διαφορετικά. Όπως το θέτει ο Waltham, σκεφτείτε ότι σπρώχνετε ένα παιδί σε μια κούνια – ανεβαίνει ψηλότερα αν κάθε σπρώξιμο είναι συγχρονισμένο με την υπάρχουσα κίνηση.

Αν ο Βόρειος Ατλαντικός ήταν ελαφρώς πιο πλατύς ή πιο στενός, αυτό δεν θα συνέβαινε, λέει ο Waltham. Τα μοντέλα φαίνεται να δείχνουν ότι αν πάμε μερικά εκατομμύρια χρόνια πίσω, η δύναμη της παλίρροιας πέφτει αμέσως, επειδή οι ήπειροι βρίσκονταν σε διαφορετικές θέσεις.

Αλλά είναι πιθανό να συνεχίσει να αλλάζει στο μέλλον. Η μοντελοποίηση προβλέπει ότι ένας νέος παλιρροιακός συντονισμός θα εμφανιστεί σε 150 εκατομμύρια χρόνια από τώρα και στη συνέχεια θα εξαφανιστεί σε περίπου 250 εκατομμύρια χρόνια από τώρα, καθώς θα σχηματίζεται μια νέα υπερήπειρος.

Διαβασε ακομα

Ποιος θα κάνει δική του τη Σελήνη; Το νέο Star Wars γράφεται ήδη στο Διάστημα

Ο εσωτερικός πυρήνας της Γης επιβραδύνεται

Παράλληλα με την επίδραση της Σελήνης στη διάρκεια των ημερών στη Γη, μια πρόσφατη μελέτη δείχνει επίσης ότι οι ημέρες μπορεί να γίνονται λίγο μεγαλύτερες για έναν άλλο λόγο: Η περιστροφή του εσωτερικού πυρήνα του πλανήτη μας από σίδηρο και νικέλιο μπορεί να επιβραδύνεται.

Η έρευνα των επιστημόνων του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνιας δείχνει ότι ο στερεός εσωτερικός πυρήνας, ο οποίος αιωρείται μέσα στον υγρό εξωτερικό πυρήνα της Γης, σταδιακά υπερ-περιστρεφόταν ταχύτερα από το υλικό που βρίσκεται από πάνω του μεταξύ 2003 και 2008, αλλά στη συνέχεια επιβραδύνθηκε κατά τα επόμενα 15 χρόνια.

Χρησιμοποιώντας ανάλυση σεισμικών κυμάτων από σεισμούς, οι ερευνητές δημιούργησαν μοντέλα για το πώς μεταβλήθηκε η περιστροφή του πυρήνα της Γης μεταξύ 1991 και 2023. Τα μοντέλα τους δείχνουν ότι ο εσωτερικός πυρήνας του πλανήτη μας περιστρέφεται τώρα ελαφρώς πιο αργά από τον μανδύα της Γης, το στρώμα μεταξύ του φλοιού και του εξωτερικού πυρήνα. Η αλλαγή στην περιστροφή του πυρήνα σχεδόν 4.800 χιλιόμετρα (3.000 μίλια) κάτω από την επιφάνεια μπορεί να οδηγήσει σε μετατοπίσεις στη διάρκεια της ημέρας, της τάξης του χιλιοστού του δευτερολέπτου, λέει ο John Vidale, καθηγητής γεωεπιστημών στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας, ο οποίος ήταν ένας από τους ερευνητές πίσω από τη μελέτη.

Ακόμη και με τον υψηλό σημερινό ρυθμό υποχώρησής της, η Σελήνη είναι απίθανο να εγκαταλείψει ποτέ εντελώς τη Γη. Ο ολέθριος θάνατος του ίδιου του Ήλιου θα μεσολαβήσει πιθανότατα πολύ πριν συμβεί αυτό σε περίπου 5-10 δισεκατομμύρια χρόνια. Η ανθρωπότητα είναι πιθανό να έχει σβήσει πολύ πριν από αυτό.

Βραχυπρόθεσμα, ωστόσο, η ίδια η ανθρωπότητα μπορεί να παίξει ρόλο στην επιμήκυνση των ημερών λίγο περισσότερο, μειώνοντας την ποσότητα του νερού που εγκλωβίζεται στους παγετώνες και τους πάγους λόγω του λιωσίματος που προκαλείται από την κλιματική αλλαγή.

Διαβασε ακομα

Γιατί πρέπει να μάθουμε όσο πιο γρήγορα γίνεται την ώρα στη Σελήνη

Ο πάγος ουσιαστικά καταστέλλει τις παλίρροιες, λέει ο Waltham, σημειώνοντας ότι περίπου 600-900 εκατομμύρια χρόνια πριν, όταν ο πλανήτης μας πιστεύεται ότι εισήλθε σε μια ιδιαίτερα παγωμένη περίοδο γνωστή ως Γη των χιονοστιβάδων, υπήρξε δραματική επιβράδυνση του ρυθμού υποχώρησης της Σελήνης. Ο αντίκτυπος είναι, ωστόσο, δύσκολο να προβλεφθεί, καθώς ένα μέρος αυτού του φαινομένου θα αντισταθμιστεί από την ανάκαμψη των χερσαίων μαζών καθώς θα απομακρυνθεί από αυτές το βάρος των παγετώνων, καθώς και από άλλες επιπλοκές.

Θεωρητικά, η επόμενη φουρνιά αστροναυτών που θα πετάξουν στη Σελήνη με το πρόγραμμα Artemis της Nasa μπορεί να είναι σε θέση να πει ότι κοίταξαν τον πλανήτη τους από πιο μακριά από ό,τι οι προκάτοχοί τους στο πρόγραμμα Apollo πριν από 60 χρόνια (αν και το σημείο στο οποίο θα φτάσουν κατά τη διάρκεια της ελλειπτικής τροχιάς της Σελήνης γύρω από τη Γη θα το καθορίσει μάλλον περισσότερο – η απόσταση μεταξύ του κοντινότερου και του πιο απομακρυσμένου σημείου της μεταβάλλεται κατά 43.000 χιλιόμετρα κάθε 29 ημέρες).

Για τους υπόλοιπους από εμάς, η ζωή μας είναι πολύ σύντομη για να παρατηρήσουμε τα πικοδευτερόλεπτα που προστίθενται στη διάρκεια κάθε ημέρας που περνάει. Αν ανοιγοκλείσετε τα μάτια σας, θα το χάσετε.

Με πληροφορίες από BBC