Η Georgina Epiayú δείχνει με περηφάνια το “F” (female – θηλυκό) στην ταυτότητά της εκεί που αναγράφεται το «φύλο» στο επίσημο έγγραφο. Για να αναγνωρισθεί ως γυναίκα, εξάλλου, χρειάστηκαν 45 χρόνια γραφειοκρατίας, υπομονής και επιμονής.

Η 72χρονη είναι πλέον η πρώτη τρανς Wayuu (εθνοτική αμερικανική ομάδα της χερσονήσου Guajira, στην Κολομβία) που κατόρθωσε αναγνωριστεί και επίσημα ως γυναίκα – κάτι που την κάνει να συγκινείται, αλλά να έχει και ένα τεράστιο χαμόγελο στο πρόσωπό της.

Η Epiayú γεννήθηκε στις 31 Δεκεμβρίου 1952, με το όνομα Jorge, και έκανε αίτηση για την αλλαγή στην ταυτότητά της ως Georgina – για πρώτη φορά – το 1975, σε ηλικία 23 ετών. «Ξεκίνησα τη μετάβασή μου αργά, αλλά αυτό θα είμαι πάντα, πάντα έτσι ήμουν», αναφέρει στο ντοκιμαντέρ “Alma del Desierto” («Ψυχή της Ερήμου») παραγωγής 2024 – μια ταινία που καταγράφει το ταξίδι της να αναγνωριστεί από το σύστημα ως γυναίκα, ενώ δείχνει τις συνέπειες αυτής της της απόφασης: την αποδοκιμασία από την οικογένεια και την κοινότητά της, τον αποκλεισμό και, φυσικά, την επακόλουθη ευαίσθητη οικονομική της κατάσταση.

Μέσα σε σχεδόν πέντε δεκαετίες, έκανε πάνω από πέντε αιτήσεις – μέχρι που, το 2021, έγινε η πρώτη τρανς γυναίκα Wayuu που αναγνωρίστηκε από το Εθνικό Μητρώο της Κολομβίας.

Η χώρα σημείωσε σημαντική πρόοδο στην αναγνώριση των δικαιωμάτων των μελών της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας με το διάταγμα 1227 του 2015, το οποίο απλοποίησε τη διαδικασία αλλαγής ονόματος και φύλου στα έγγραφα ταυτότητας, εξαλείφοντας την ανάγκη για δικαστικές διαδικασίες ή ιατρικές διαγνώσεις.

Οικονομική ανασφάλεια

Ο αγώνας της Epiayú για την απόκτηση ενός δημόσιου εγγράφου που να αναγράφει ότι είναι γυναίκα δεν έχει να κάνει μόνο με την αξιοπρέπειά της, αλλά αποτελεί βασική προϋπόθεση για την πρόσβαση στα πολιτικά της δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένης της ασφάλισης υγείας και των επιδοτήσεων που δικαιούται για τρόφιμα.

Το πρόβλημα αυτό πλήττει πολλά μέλη των Wayuu, ενός λαού μεταξύ Κολομβίας και Βενεζουέλας, οι οποίοι είναι ελάχιστα εξοικειωμένοι με τη γραφειοκρατία, ενώ έχουν να αντιμετωπίσουν το γλωσσικό εμπόδιο.

«Στα οκτώ χρόνια κινηματογράφησης, είδαμε ότι δεν έχουν έγγραφα, δεν μιλούν ισπανικά και βρίσκονται στο έλεος κάποιου φιλάνθρωπου για να τους βοηθήσει με τη γραφειοκρατία, να τους πάει στην πόλη και, με λίγη τύχη, να προωθήσει τη διαδικασία […] Η κοινότητα έχει αφεθεί στην τύχη της, επειδή δεν μπορούν να εκφραστούν στα ισπανικά και αυτό τους καθιστά περιθωριοποιημένους από το σύστημα», λέει η σκηνοθέτιδα του ντοκιμαντέρ, Mónica Taboada-Tapia.

Η Taboada-Tapia ήταν η «φιλάνθρωπη ψυχή» που βοήθησε την Epiayú, όχι μόνο με νομικές συμβουλές για την απόκτηση της ταυτότητάς της, αλλά παρέχοντάς της και οικονομική στήριξη ανά τακτά χρονικά διαστήματα.

Τα χρήματα αυτά χρησιμοποιούνται, κυρίως, για να εφοδιάσει το κατάστημά της, όπου πουλάει ρύζι, ζάχαρη, γλυκά, μπισκότα, βούτυρο, σπίρτα, καλαμπόκι, αιώρες και χειροποίητα σακίδια πλάτης. «Όσα μου στέλνει η Mónica είναι πολύ χρήσιμα […] Μπορώ να επιβιώσω και να πληρώσω τα έξοδά μου. Πριν από αυτό έπρεπε να έρχομαι στην Ουρίμπια για να σιδερώνω και να πλένω. Πέρασα καλά στις γιορτές, αλλά έχω πολλές ανάγκες», λέει η Epiayú σε συνέντευξή της στην El Pais.

«[Η Georgina] είναι ένα χαρούμενο άτομο, της αρέσει να κάνει συνέχεια αστεία. Πολύ λίγοι άνθρωποι θα άντεχαν αυτά που έχει περάσει. Το σημαντικότερο προσόν της είναι η αξιοθαύμαστη δύναμή της. Από θύμα έγινε επιζώσα. Δίνει ελπίδα σε πολλούς ανθρώπους», αναφέρει η σκηνοθέτιδα, η οποία την γνώρισε σε μια τηλεοπτική συνέντευξη το 2016.

Ενθουσιάστηκε, μάλιστα, τόσο πολύ από την ιστορία της που την ίδια χρονιά ξεκίνησαν την παραγωγή και έκαναν γυρίσματα για μια εβδομάδα. Το 2017, γύρισαν για άλλες επτά ημέρες και οι υπόλοιπες 31 ημέρες γυρισμάτων κατανεμήθηκαν μεταξύ 2019 και 2022.

Από εκείνη την πρώτη στιγμή της γνωριμίας τους, γεννήθηκε μια στενή φιλία μεταξύ των δύο γυναικών: «Συζητάμε πάντα σαν να είμαστε αδελφές», λέει η Taboada-Tapia.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Alma Del Desierto (@almadeldesierto_film)

Τρανσφοβία και άλλα προβλήματα

«Υπάρχουν πολλά ΛΟΑΤΚΙ+ στο έθνος Wayuu, αλλά η μόνη τρανς που γνωρίζω είναι η Georgina. Ωστόσο, η κοινότητα [των Wayuu] είναι κάπως σεξιστική και οι γυναίκες το γνωρίζουν αυτό: υπάρχει ματσίλα. Και οι άνδρες μπορούν να έχουν όσες γυναίκες μπορούν να στηρίξουν [οικονομικά]», λέει η Taboada-Tapia.

Ωστόσο, επιμένει ότι δεν πρόκειται για ένα πρόβλημα που αφορά αποκλειστικά τους Wayuu, ούτε καν την Κολομβία, αλλά όλη τη Λατινική Αμερική. «Οι ομιλίες των πολυεκατομμυριούχων και των νέων ηγετών που είναι αποφασισμένοι να επιτεθούν στην τρανς κοινότητα βοηθούν στην οικοδόμηση της τρανσφοβίας. Δεν καταλαβαίνω αυτό το λαϊκιστικό κύμα που κάνει εκστρατεία κατά των δικαιωμάτων αυτών των ανθρώπων», αναφέρει.

Η ένταξη δεν είναι, ωστόσο, το μεγαλύτερο πρόβλημα για το έθνος των Wayuu: το 81% των κατοίκων της κοινότητας έχει τουλάχιστον μία ανεκπλήρωτη βασική ανάγκη και μόνο το 22% έχει ηλεκτρικό ρεύμα, σύμφωνα με έκθεση του 2021 της Εθνικής Διοικητικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Κολομβίας.

Η έλλειψη πόσιμου νερού, ο υποσιτισμός των παιδιών, η έλλειψη διακυβέρνησης και η ρύπανση είναι άλλα τεράστια προβλήματα. Ο ποταμός Ranchería, μάλιστα, που εκβάλλει στην Καραϊβική περιγράφεται στο ντοκιμαντέρ ως «μολυσμένος» από την ανεξέλεγκτη εξόρυξη άνθρακα στην περιοχή. «Επωφελούνται εις βάρος μας», αναφέρει κάποιος στην ταινία.

Η Epiayú αισθάνεται ότι η κοινότητά της και η ίδια εκπροσωπούνται από τις εικόνες που βλέπει στο ντοκιμαντέρ. Τώρα που στην ταυτότητά της αναγράφεται ότι είναι γυναίκα, ο επόμενος στόχος της είναι να βρει το θάρρος να αφήσει τα ζώα της στο ράντσο, ώστε να μπορέσει να είναι παρούσα στις προβολές στην πρωτεύουσα – να μπορεί να δει ξανά και ξανά την ταινία που αφηγείται την ιστορία της.