Όσον αφορά στην κακοτυχία, υπάρχουν λίγες δεισιδαιμονίες τόσο διαδεδομένες στον δυτικό πολιτισμό όσο αυτή της Παρασκευής και 13. Όπως η συνάντηση με μια μαύρη γάτα και το σπάσιμο ενός καθρέφτη, η ιδέα ότι αυτή η ημέρα μπορεί να φέρει κακοτυχία είναι βαθιά ριζωμένη – ακόμα και αν δεν μπορεί να εξηγηθεί ακριβώς το γιατί.

Υπάρχει ωστόσο ακόμα κι ένας όρος για να περιγράψει τον παράλογο φόβο αυτής της ημερομηνίας: paraskevidekatriaphobia – μια εξειδικευμένη μορφή της triskaidekaphobia, του φόβου για τον αριθμό 13.

Ενώ η Παρασκευή και 13 μπορεί να παρουσιάζεται ως ένα σπάνιο φαινόμενο, το Γρηγοριανό ημερολόγιο δείχνει ότι η 13η ημέρα κάθε μήνα είναι σχετικά πιο πιθανό να πέσει την ημέρα της Παρασκευής από οποιαδήποτε άλλη ημέρα της εβδομάδας.

Δεν πρόκειται, ωστόσο, για μια παγκόσμια δεισιδαιμονία: Στην Ελλάδα και στις ισπανόφωνες χώρες, η Τρίτη, 13 του μηνός, θεωρείται γρουσούζικη ημέρα, ενώ στην Ιταλία η Παρασκευή 17 του μηνός αντιμετωπίζεται με φόβο. Αυτόν τον μήνα, ωστόσο, υπάρχει μόνο μία στο ημερολόγιο: Η Παρασκευή 13 Σεπτεμβρίου.

Τα στοιχεία μιας δεισιδαιμονίας

Όπως πολλές δεισιδαιμονίες που έχουν εξελιχθεί με την πάροδο του χρόνου και σε διάφορους πολιτισμούς, είναι δύσκολο να προσδιοριστεί η ακριβής προέλευση της Παρασκευής 13ης.

Αυτό που γνωρίζουμε, ωστόσο, είναι ότι τόσο η Παρασκευή, όσο και ο αριθμός 13 θεωρούνταν γρουσούζικοι σε ορισμένους πολιτισμούς σε όλη την ιστορία. Στο βιβλίο του «Extraordinary Origins of Everyday Things», ο Charles Panati εντοπίζει την έννοια του καταραμένου στη σκανδιναβική μυθολογία, όταν ο Λόκι, ο θεός της αταξίας, παραβίασε μια πύλη σε ένα συμπόσιο στη Βαλχάλα, ανεβάζοντας τον αριθμό των παρευρισκομένων θεών σε 13.

Εξαπατημένος από τον Λόκι, ο τυφλός θεός Χοντρ εξαπατήθηκε και πυροβόλησε τον αδελφό του Μπάλντερ, τον θεό του φωτός, της χαράς και της καλοσύνης, με ένα βέλος από γκι, σκοτώνοντάς τον ακαριαία.

Από τη Σκανδιναβία, εξηγεί ο Panati, η δεισιδαιμονία εξαπλώθηκε στη συνέχεια σε όλη την Ευρώπη, και καθιερώθηκε κατά μήκος της Μεσογείου μέχρι την έναρξη της χριστιανικής εποχής. Εδώ ήταν που η ανησυχητική δύναμη των αριθμών εδραιώθηκε μέσω της ιστορίας του Μυστικού Δείπνου, στον οποίο συμμετείχαν ο Ιησούς Χριστός και οι μαθητές του τη Μεγάλη Πέμπτη. Ο 13ος και πιο διαβόητος καλεσμένος που έφτασε, ο Ιούδας Ισκαριώτης, ήταν ο μαθητής που πρόδωσε τον Ιησού, οδηγώντας στη σταύρωσή του τη Μεγάλη Παρασκευή.

Στη βιβλική παράδοση, η έννοια της γρουσούζικης Παρασκευής χρονολογείται ακόμη πιο παλιά από τη σταύρωση: Η Παρασκευή λέγεται ότι είναι η ημέρα που ο Αδάμ και η Εύα έφαγαν τον απαγορευμένο καρπό από το δέντρο της Γνώσης, η ημέρα που ο Κάιν δολοφόνησε τον αδελφό του, τον Άβελ, η ημέρα που ο ναός του Σολομώντα γκρεμίστηκε και η ημέρα που η κιβωτός του Νώε απέπλευσε στον μεγάλο κατακλυσμό.

Μία βικτοριανή επινόηση

Ωστόσο, μόλις τον 19ο αιώνα η Παρασκευή 13 έγινε συνώνυμο της κακοτυχίας: Όπως εξηγεί ο Steve Roud στο «The Penguin Guide to the Superstitions of Britain and Ireland», ο συνδυασμός της Παρασκευής και του αριθμού 13 είναι βικτοριανή επινόηση.

Το 1907, η δημοσίευση του δημοφιλούς μυθιστορήματος του Thomas W. Lawson «Friday, the Thirteenth» κατέκτησε τη φαντασία με την ιστορία ενός αδίστακτου χρηματιστή που εκμεταλλεύτηκε τις δεισιδαιμονίες γύρω από την ημερομηνία για να καταρρεύσει σκόπιμα το χρηματιστήριο.

Στη δεκαετία του 1980, ένας δολοφόνος με μάσκα χόκεϊ με το όνομα Jason Voorhees στο franchise των ταινιών slasher «Παρασκευή και 13» εξασφάλισε την αναγνωρισιμότητα. Στη συνέχεια, ήρθε το μυθιστόρημα του Dan Brown «The Da Vinci Code» του 2003, το οποίο βοήθησε στη διάδοση του λανθασμένου ισχυρισμού ότι η δεισιδαιμονία προήλθε από τις συλλήψεις εκατοντάδων μελών των Ναϊτών Ιπποτών την Παρασκευή 13 Οκτωβρίου 1307.

Μια εναλλακτική ιστορία

Δεδομένων όλων αυτών των παραδόσεων, δεν θα ήταν παράλογο να σκεφτείτε ότι η Παρασκευή και 13 είναι όντως δυσοίωνη. Αν ψάξουμε βαθύτερα, όμως, θα βρούμε επίσης στοιχεία που αποδεικνύουν ότι τόσο η Παρασκευή όσο και ο αριθμός 13 θεωρούνταν από καιρό προάγγελος καλής τύχης.

Στους παγανιστικούς χρόνους, για παράδειγμα, πίστευαν ότι η Παρασκευή είχε μια μοναδική σχέση με τη θεϊκή θηλυκότητα. Το πρώτο στοιχείο μπορεί στην πραγματικότητα να βρεθεί στην ονομασία της ημέρας της εβδομάδας Παρασκευή, η οποία προέρχεται από την αρχαία αγγλική γλώσσα και σημαίνει «ημέρα της Frigg». Βασίλισσα του Άσγκαρντ και ισχυρή θεά του ουρανού στη σκανδιναβική μυθολογία, η Frigg (γνωστή και ως Frigga) συνδέθηκε με τον έρωτα, τον γάμο και τη μητρότητα.

Από την άλλη πλευρά, η Freyja, η θεά του έρωτα, της γονιμότητας και του πολέμου, με την οποία συχνά συγχέεται η Frigg, ήταν προικισμένη με τη δύναμη να κάνει μαγεία, να προβλέπει το μέλλον και να καθορίζει ποιος θα πεθάνει στις μάχες, ενώ λέγεται ότι οδηγούσε άρμα που το έσερναν δύο μαύρες γάτες. Αυτές οι θεές λατρεύονταν ευρέως σε όλη την Ευρώπη και, λόγω αυτών των συσχετισμών, η Παρασκευή θεωρούνταν τυχερή ημέρα για γάμο από τους Σκανδιναβούς και τους Τεύτονες.

Ο αριθμός 13, εν τω μεταξύ, θεωρούνταν επί μακρόν ως δυσοίωνος αριθμός από τους προχριστιανικούς πολιτισμούς και τους πολιτισμούς που λάτρευαν θεές, λόγω της σύνδεσής του με τον αριθμό των σεληνιακών και εμμηνορροϊκών κύκλων που συμβαίνουν σε ένα ημερολογιακό έτος. Η γονιμότητα ήταν πολύτιμη στους παγανιστικούς χρόνους, και τα έργα τέχνης συχνά συνδέονταν με την έμμηνο ρύση, τη γονιμότητα και τις φάσεις της σελήνης.

Ας πάρουμε ως παράδειγμα την Αφροδίτη του Λάουσελ, ένα ασβεστολιθικό γλυπτό ηλικίας περίπου 25.000 ετών που απεικονίζει μια αισθησιακή γυναικεία μορφή να κρατάει με το ένα χέρι την έγκυο κοιλιά της και με το άλλο ένα κέρατο σε σχήμα ημισελήνου που φέρει 13 εγκοπές. Πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι το ειδώλιο μπορεί να αναπαριστούσε μια θεά της γονιμότητας σε μια τελετουργία ή τελετή, ενώ οι 13 γραμμές διαβάζονται συνήθως ως αναφορά στον σεληνιακό ή εμμηνορροϊκό κύκλο, που και οι δύο συμβολίζουν τη γυναικεία δύναμη.

Χτίζοντας μία νέα αφήγηση

Ωστόσο, καθώς ο χριστιανισμός κέρδισε έδαφος κατά τον Μεσαίωνα, ο παγανισμός ήρθε σε αντίθεση με τη νέα πατριαρχική πίστη. Οι ηγέτες του όχι μόνο είχαν αντιρρήσεις για τη λατρεία πολλαπλών θεών και θεών, αλλά ο εορτασμός της Παρασκευής, ο αριθμός 13 και οι θεές που επικαλούνταν τον έρωτα, το σεξ, τη γονιμότητα, τη μαγεία και την ηδονή θεωρήθηκαν ανίερες.

Ωστόσο, οι θεότητες αυτές ήταν τόσο σεβαστές, που το να αναγκάσουν τους ανθρώπους να τις εγκαταλείψουν αποδείχθηκε πραγματική πρόκληση. Όμως οι χριστιανικές αρχές επέμειναν στην εκστρατεία τους, χαρακτηρίζοντας μάγισσες τόσο τις θεότητες όσο και τις γυναίκες που τις λάτρευαν.

«Όταν οι σκανδιναβικές και γερμανικές φυλές προσηλυτίστηκαν στον χριστιανισμό, η Frigga εξορίστηκε ντροπιασμένη σε μια βουνοκορφή και χαρακτηρίστηκε μάγισσα», γράφει o Panati. «Πίστευαν ότι κάθε Παρασκευή, η μοχθηρή θεά συγκαλούσε μια συνάντηση με έντεκα άλλες μάγισσες, συν τον διάβολο -μια συγκέντρωση δεκατριών- και σχεδίαζε κακές ανατροπές της μοίρας για την επόμενη εβδομάδα».

Στις μέρες μας, βέβαια, η Παρασκευή και 13 εξακολουθεί να στοιχειώνει τη δυτική φαντασία. Αλλά με τις συζητήσεις γύρω από το ρόλο που έπαιξε ο μισογυνισμός στη φίμωση ισχυρών γυναικών σε όλη την ιστορία να έχουν πλέον επικρατήσει, ίσως η αφήγηση αυτής της άτυχης ημερομηνίας και των γυναικείων θεοτήτων που συνδέονται με αυτήν να ξαναγραφτεί σύντομα.

Ο τυχερός αριθμός της Taylor Swift

Η δεισιδαιμονία αυτή μπορεί να έχει ήδη αρχίσει να αλλάζει: Πάρτε για παράδειγμα την Taylor Swift, η οποία θεωρεί το 13 τυχερό της αριθμό και, στις αρχές της καριέρας της, εμφανιζόταν συχνά με τον αριθμό γραμμένο στο χέρι της.

«Γεννήθηκα στις 13. Παρασκευή 13 του μηνός. Το πρώτο μου άλμπουμ έγινε χρυσό σε 13 εβδομάδες. Το πρώτο μου Νο1 τραγούδι είχε εισαγωγή 13 δευτερολέπτων», δήλωσε στο MTV το 2009. «Κάθε φορά που έχω κερδίσει ένα βραβείο έχω καθίσει είτε στη 13η θέση, είτε στη 13η σειρά, είτε στο 13ο τμήμα, είτε στη σειρά Μ, που είναι το 13ο γράμμα. Βασικά, όποτε εμφανίζεται ένα 13 στη ζωή μου, κάτι καλό γίνεται».

Με περισσότερες ιστορίες όπως αυτή, η τύχη και όχι ο φόβος θα μπορούσε κάλλιστα να γίνει η κληρονομιά της Παρασκευής της 13ης.

Με πληροφορίες από CNN