Το 2024 οδεύει προς το τέλος του και θεωρείται βέβαιο πλέον ότι ζήσαμε τη θερμότερη χρονιά που έχει καταγραφεί στην Ιστορία. Σύμφωνα, δε, με διάφορες αρχές και οργανισμούς που ασχολούνται με το κλίμα, θα είναι και η πρώτη χρονιά που ο πλανήτης θα ξεπεράσει τον στόχο του 1,5 βαθμού Κελσίου για την παγκόσμια θέρμανση που έχει τεθεί στη Συμφωνία του Παρισιού.

Κι όμως. Τα χειρότερα δεν έχουν έρθει. Σε κάποια χρόνια από σήμερα, ίσως αναφέρεστε στο 2024 λέγοντας ότι ήταν η πιο… δροσερή χρονιά που θυμάστε.

Καθώς η ανθρωπότητα συνεχίζει να καίει ορυκτά καύσιμα και να θερμαίνει τη Γη, ο μελλοντικός σας εαυτός θα αναπολεί το παρόν ως μια εποχή με ήρεμο καιρό, πιο χιονισμένους χειμώνες και πιο ήπιες θερμοκρασίες.

Για τα παιδιά που γεννιούνται σήμερα, οι ακραίες κλιματικές συνθήκες που θα συναντήσουν θα τους φαίνονται φυσιολογικές.

Αυτό οφείλεται σε ένα τέχνασμα του νου, γνωστό ως «σύνδρομο μετατόπισης της βασικής γραμμής», το οποίο κάνει τους ανθρώπους να συνηθίζουν τις όποιες περιβαλλοντικές συνθήκες βιώνουν τη στιγμή που τις βιώνουν.

Το φαινόμενο μπορεί να οδηγήσει σε σταδιακή διάβρωση των περιβαλλοντικών προτύπων της κοινωνίας, είτε αυτά τα πρότυπα αφορούν αποδεκτά επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης είτε τον αριθμό των ψαριών στη θάλασσα.

Όσον αφορά την κλιματική κρίση, το «σύνδρομο της μετατόπισης των βασικών γραμμών» μπορεί να οδηγήσει την κοινωνία στην εξομάλυνση των προοδευτικά υψηλότερων θερμοκρασιών – και σε μια σειρά από άλλες επιπτώσεις στον πλανήτη.

Ορισμένοι ειδικοί θεωρούν ότι αυτό αποτελεί πολύ σοβαρό πρόβλημα.

«Η επίλυση της κλιματικής κρίσης απαιτεί σημαντικές αλλαγές στην ατομική και συλλογική συμπεριφορά», λέει ο Masashi Soga, εφαρμοσμένος οικολόγος στο Πανεπιστήμιο του Τόκιο.

«Το σύνδρομο μετατόπισης της βασικής γραμμής μπορεί να λειτουργήσει ως ισχυρό εμπόδιο μειώνοντας την κοινωνική αναγνώριση του προβλήματος».

Ρεκόρ ζέστης

Πριν από ένα χρόνο, οι επιστήμονες του κλίματος μιλούσαν για ένα δραματικό νέο ρεκόρ θερμοκρασίας. Το 2023 δεν ήταν μόνο το θερμότερο έτος σε σχεδόν 175 χρόνια λογιστικής καταγραφής, αλλά ήταν επίσης περίπου 0,15 βαθμούς Κελσίου θερμότερο από το 2016, το προηγούμενο θερμότερο έτος που είχε καταγραφεί.

Σε πλανητικούς όρους, αυτό θεωρείται μεγάλο άλμα. Το 2024 θα είναι θερμότερο.

«Τα δύο τελευταία χρόνια ήταν κάπως υπερφορτωμένα», λέει ο Gavin Schmidt, διευθυντής του Ινστιτούτου Διαστημικών Μελετών Goddard της NASA, το οποίο συγκεντρώνει το παγκόσμιο αρχείο θερμοκρασίας της υπηρεσίας από χιλιάδες μετεωρολογικούς σταθμούς, ωκεάνιες σημαδούρες και παρατηρητήρια πλοίων.

Ενώ ο Schmidt λέει ότι οι θερμοκρασίες αυξάνονται σταδιακά από τη δεκαετία του 1970 και ανεβαίνουν με ταχύτερο ρυθμό την τελευταία δεκαετία περίπου, «το 2023 και το ’24 πραγματικά ξεχωρίζουν».

Εν μέρει, αυτό οφείλεται στο πρόσφατο Ελ Νίνιο, ένα γεγονός κατά το οποίο η αύξηση της θερμοκρασίας στον τροπικό Ειρηνικό Ωκεανό αυξάνει τις θερμοκρασίες παγκοσμίως και προκαλεί αλυσιδωτές καιρικές επιπτώσεις.

Ο Schmidt λέει ότι θα μπορούσε επίσης να υποδηλώνει μια επιτάχυνση της ανθρωπογενούς υπερθέρμανσης που προέρχεται από το γεγονός ότι «συνεχίζουμε να πατάμε το πόδι μας στο γκάζι των αερίων του θερμοκηπίου».

Όπως και να έχει, οι θερμοκρασίες θα συνεχίσουν να ανεβαίνουν για όσο διάστημα οι άνθρωποι συνεχίζουν να προσθέτουν διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. «Μέσα στην επόμενη δεκαετία», λέει ο Schmidt, «ο κόσμος είναι πιθανό να ξεπεράσει μόνιμα το όριο του 1,5 βαθμού Κελσίου για την αύξηση της θερμοκρασίας, πράγμα που σημαίνει ότι ο πλανήτης θα το ξεπερνάει σταθερά τα περισσότερα, αν όχι όλα, τα χρόνια».

Από εκεί και πέρα, το μέλλον συνεχίζει να φαίνεται πιο θερμό, με τις τρέχουσες κλιματικές πολιτικές να οδηγούν σε αύξηση της θερμοκρασίας κατά περίπου 3 βαθμούς Κελσίου μέχρι το 2100.

Μαζί με την αύξηση των θερμοκρασιών, οι επιστήμονες αναμένουν ότι θα συνεχίσουμε να βλέπουμε αύξηση των ακραίων βροχοπτώσεων, των υπερβολικά ζεστών ημερών και των καταστροφών που σχετίζονται με το κλίμα, όπως οι πυρκαγιές και οι ξηρασίες.

«Κάθε δέκατο του βαθμού, αυτά τα φαινόμενα θα γίνονται πιο έντονα και πιο ισχυρά», λέει ο Schmidt.

Η διαγενεακή πρόκληση της κλιματικής αλλαγής

Ενώ οι αλλαγές στο γήινο κλιματικό σύστημα είναι βαθιές, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι περισσότεροι Αμερικανοί δεν ανησυχούν ιδιαίτερα για την πλανητική κρίση. Ό,τι ακριβώς ισχύει δηλαδή και με τον νέο τους πρόεδρο, του οποίου τις απόψεις γνώριζαν από την πρώτη του θητεία.

Ορισμένοι εξακολουθούν να αρνούνται τα βασικά γεγονότα της κλιματικής αλλαγής. Αλλά για την πλειονότητα των Αμερικανών που αποδέχονται ότι συμβαίνει η ανθρωπογενής αύξηση της θερμοκρασίας, άλλοι κοινωνικοί και ψυχολογικοί παράγοντες, όπως το σύνδρομο μετατόπισης της βασικής γραμμής, μπορεί να αμβλύνουν την ανησυχία τους.

Η έννοια του συνδρόμου μετατόπισης της βασικής γραμμής αναπτύχθηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1990 στο πλαίσιο της αλιείας. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι νεότεροι ψαράδες συχνά αντιλαμβάνονταν τα τρέχοντα αποθέματα ψαριών ως φυσιολογικά, ακόμη και όταν οι παλαιότερες γενιές τα αντιλαμβάνονταν ως «δραστική μείωση».

Έκτοτε, οι επιστήμονες έχουν βρει αποδείξεις ότι οι νεότερες γενιές τείνουν να έχουν χαμηλότερες περιβαλλοντικές προσδοκίες από τους μεγαλύτερους σε ένα ευρύ φάσμα πλαισίων, από τη βιοποικιλότητα έως την αφθονία των φυσικών πόρων.