Ο σεισμός μεγέθους 7,8 βαθμών της Κλίμακας Ρίχτερ στην Τουρκία το 2023 ήταν ένας από τους ισχυρότερους σεισμούς που έπληξαν τη χώρα εδώ και έναν αιώνα. Πάνω από 53.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν, ενώ τρία εκατομμύρια εκτοπίστηκαν σε περιοχές της Τουρκίας και τη γειτονική Συρία.

Η καταστροφή ήταν αποκαρδιωτική: Το ένα κτήριο μετά το άλλο έφερε μεγάλες ρωγμές, ενώ πολλές άλλες κατασκευές είχαν καταρρεύσει μερικώς ή ολικώς. Στους δρόμους υπήρχαν διάσπαρτοι αυτοσχέδιοι καταυλισμοί με σκηνές, οι οποίοι σταδιακά αντικαταστάθηκαν από καταυλισμούς με κοντέινερς που χρησιμοποιούνται για τη στέγαση των ανθρώπων.

Δεν υπήρχαν σχεδόν καθόλου σωζόμενες κατοικίες στις περιοχές που είχαν πληγεί περισσότερο από τον σεισμό, οι υποδομές λειτουργούσαν περιορισμένα, ενώ η κατεδάφιση των κατεστραμμένων κτηρίων άρχισε να προχωρά μήνες ολόκληρους μετά τον καταστροφικό σεισμό.

Υπήρχαν οικοδομικοί κανόνες για να αποφευχθεί μια τέτοια τραγωδία, αλλά δυστυχώς λίγες κατασκευές είχαν ανεγερθεί σύμφωνα με αυτούς τους κανονισμούς. Η Αρχή Διαχείρισης Καταστροφών και Εκτάκτων Αναγκών της χώρας είναι ενεργή αλλά σχετικά νέα στη σημερινή της μορφή, αφού ενοποιήθηκε ως ενιαία υπηρεσία μόλις το 2009.

Η «μέγα-καταστροφή»

Τραγωδίες αυτής της κλίμακας αποτελούν μεγάλες καταστροφές και αρχίζουν να πλησιάζουν αυτό που ονομάζουμε «μέγα-καταστροφή». Οι καταστροφές υπάρχουν σε όλα τα σχήματα και τα μεγέθη: Από τις ακραίες καταστροφές που αφανίζουν ολόκληρες κοινωνίες, όπως αυτή της Πομπηίας με την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ., μέχρι την απλή πυρκαγιά σε ένα σπίτι που μπορεί να μην σημαίνει πολλά για τους περαστικούς, αλλά έχει καταστρέψει ολόκληρο τον κόσμο της οικογένειας που μένει εκεί.

News Λέκκας: Όσο καθυστερεί ο σεισμός στην Κωνσταντινούπολη ανεβαίνουν τα Ρίχτερ στο 8,2

Αλλά σε μια μέγα-καταστροφή, οι ίδιοι οι πόροι και τα συστήματα στα οποία βασιζόμαστε για να ανταποκριθούμε και να ανακάμψουμε αποτυγχάνουν, ενώ η διάσωση και η ανάκαμψη είναι σχεδόν αδύνατη.

Η πυρκαγιά σε ένα σπίτι αντιμετωπίζεται από την τοπική πυροσβεστική υπηρεσία, το δίκτυο της οικογένειας και των φίλων των επιζώντων και ίσως από ένα τοπικό τμήμα ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού, όπως ο Ερυθρός Σταυρός.

Η ανάκαμψη μετά τον σεισμό στην Τουρκία είναι αργή, αλλά έχει προωθηθεί με την προσέλκυση πόρων και προμηθειών από δωρητές.

Στην αρχαία Πομπηία, δεν υπήρχαν πόροι για να αξιοποιηθούν. Ολόκληρη η πόλη καταστράφηκε. Κάθε δυνατότητα εξωτερικής βοήθειας είχε διακοπεί, ενώ δεν υπήρχε πουθενά να απευθυνθεί κανείς για βοήθεια. Πρόκειται για μια μέγα-καταστροφή. Και υπάρχουν λίγα πράγματα που μπορούν να κάνουν οι διαχειριστές έκτακτης ανάγκης γι’ αυτό που μόλις έχει συμβεί.

Οι μέγα-απειλές

Υπάρχουν επίσης μέγα-απειλές πέραν του σεισμού που φοβόμαστε ή ενός ηφαιστείου που ξυπνά. Ο Jeff Schlegelmilch στο βιβλίο του “Rethinking Readiness: A Brief Guide to Twenty-First-Century Megadisasters” αναφέρει ότι υπάρχουν κατηγορίες καταστροφών που έχουν τη δυνατότητα να μετατραπούν σε μέγα-καταστροφές, συμπεριλαμβανομένων των βιολογικών απειλών, των ακραίων καιρικών συνθηκών που σχετίζονται με την κλιματική κρίση, της αποτυχίας των υποδομών, όπως η διακοπή λειτουργίας ενός δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας, των απειλών στον κυβερνοχώρο και των πυρηνικών συγκρούσεων.

Σε κάθε ένα από αυτά τα σενάρια, η ανάπτυξη των κοινωνιών μας ενισχύει τις απειλές και την υποκείμενη ευπάθειά μας σε αυτές.

Οι βιολογικές απειλές, συμπεριλαμβανομένης μιας πανδημίας που θα επισκιάσει την πανδημία Covid-19, παραμονεύουν στο παρασκήνιο με παθογόνους οργανισμούς, όπως η γρίπη των πτηνών υψηλής παθογονικότητας. Η προοπτική των βιολογικών όπλων μοιάζει να είναι βγαλμένη από μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας, αλλά πρόκειται για πραγματική απειλή.

Ακραία καιρικά φαινόμενα

Η πρωτοφανής ζέστη και τα ακραία καιρικά φαινόμενα σπάνε κάθε ρεκόρ και έχουν κοστίσει τρισεκατομμύρια δολάρια τις τελευταίες δεκαετίες μόνο στις ΗΠΑ. Όλα αυτά πληρώθηκαν από τα ταμεία καταστροφών και απορροφήθηκαν από τις οικονομίες των χωρών. Τα εθνικά ελλείμματα όμως αυξάνονται και οι δαπάνες για καταστροφές τίθενται όλο και περισσότερο υπό αμφισβήτηση.

Ορισμένες περιοχές, όπως η Μέση Ανατολή, κινδυνεύουν να μετατραπούν σε ακατοίκητα μέρη λόγω της ακραίας αύξησης της θερμοκρασίας, ενώ ορισμένα μικρά νησιωτικά έθνη ενδέχεται να εξαφανιστούν εντελώς λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας.

Ειδήσεις όπως εκείνη με το πλοίο να πέφτει πάνω στη γέφυρα Key Bridge της Βαλτιμόρης μάς έδωσε μια μικρή γεύση του τι είναι δυνατό να συμβεί όταν οι κρίσιμες αρτηρίες και τα συστήματά μας καταρρεύσουν.

Και, φυσικά, με τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία, μεταξύ άλλων πυρήνων που εμπλέκουν πυρηνικές δυνάμεις, ο πυρηνικός πόλεμος είναι τώρα αναμφισβήτητα πιο πιθανός από ό,τι ήταν κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.

Επομένως, οι επαπειλούμενες μέγα-καταστροφές να μπορούν να ξεπεράσουν τα ίδια τα συστήματα στα οποία βασιζόμαστε για τη διαχείριση των καταστροφών.

Διαβασε ακομα

Η εξάρτηση από τον κλιματισμό κρύβει ένα μεγάλο πρόβλημα για τον πλανήτη

Τα όρια διαχείρισης έκτακτης ανάγκης

Οι καταστροφές είναι σαν ένα παιχνίδι αριθμών: Πρέπει να συγκεντρώσετε τους περιορισμένους πόρους σε σχετικά ανεξάρτητους οργανισμούς, εντός και εκτός της κυβέρνησης, και να τους κάνετε να συνεργαστούν για να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση και στην αποκατάσταση με τον μεγαλύτερο δυνατό τρόπο – φέρνοντας υλικά όπως νερό, τρόφιμα, φάρμακα, καύσιμα, αλλά και προσωρινά καταφύγια εκεί που τα χρειάζονται περισσότερο.

Η πρακτική της διαχείρισης έκτακτης ανάγκης γίνεται κυρίως με έμφαση στη διαχείριση των συνεπειών. Οι πρώτοι ερευνητές καταστροφών, όπως ο Enrico Quarantelli, διαπίστωσαν ότι οι καταστροφές είναι φαινόμενα ολόκληρης της κοινωνίας, όπου όλοι ενώνονται και η ανάκαμψη λειτουργεί – ή δεν λειτουργεί. Όμως, καθώς σχεδιάστηκαν οι οργανισμοί διαχείρισης έκτακτης ανάγκης, τα συστήματα διαχείρισης διαμορφώθηκαν από νόμους και συμφωνίες μεταξύ κυβερνητικών γραφειοκρατιών και εταίρων στον ιδιωτικό και μη κερδοσκοπικό τομέα με στενότερη εστίαση στη διαχείριση των συνεπειών και έμφαση περισσότερο στην υλικοτεχνική υποδομή, παρά στον κοινωνικό ιστό.

Αντί για ετοιμότητα, ανθεκτικότητα

Τις τελευταίες δεκαετίες, η διαχείριση έκτακτης ανάγκης έχει διευρυνθεί. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, αυτό συμπυκνώθηκε με τη μετάβαση από τη συζήτηση για «ετοιμότητα» σε έννοιες όπως η «ανθεκτικότητα».

Σε παγκόσμιο επίπεδο, το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τη Μείωση του Κινδύνου Καταστροφών (UNDRR) βασίζεται πλέον στο παγκόσμιο πλαίσιο καταστροφών και κινείται προς έναν σχεδιασμό καταστροφών που αναγνωρίζει την πολυπλοκότητα του τρόπου λειτουργίας της κοινωνίας των πολιτών, αναγνωρίζοντας ότι πρέπει να εμπλέκουμε όλες τις κοινότητες, συμπεριλαμβανομένου του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, για να οικοδομήσουμε συνεργασίες πριν από την καταστροφή.

Οι μέγα-καταστροφές διαμορφώνονται μέσω των αναπτυξιακών πολιτικών. Η πιο προφανής είναι οι υποδομές στις οποίες βασιζόμαστε.

News Η κλιματική κρίση κάνει τα ακραία καιρικά φαινόμενα ακόμα πιο ακραία

Φανταστείτε τους δρόμους για τη μεταφορά της τροφής μας, τις γραμμές ηλεκτροδότησης που μεταφέρουν ηλεκτρόνια για να κινούν τη ζωή μας και το Διαδίκτυο που βρίσκεται πίσω από τους τραπεζικούς μας λογαριασμούς, τα συστήματα πλοήγησης, τις συσκευές παρακολούθησης της υγείας μας και πολλά άλλα. Όσο περισσότερο βασιζόμαστε σε αυτές τις εξελίξεις, τόσο πιο καταστροφικό γίνεται όταν μας τις στερούν.

Η ενσωμάτωση της ανθεκτικότητας σε αυτές τις επενδύσεις σε υποδομές είναι ζωτικής σημασίας για τη μείωση της πιθανότητας των καταστροφών, αλλά δεν κάνουμε καλή δουλειά στην αναγνώριση της αυτής της αξίας – έτσι ξοδεύουμε λιγότερα και αναρωτιόμαστε «γιατί» όταν η υποδομή στην οποία βασιζόμαστε, αποτυγχάνει. Όλες οι υποδομές και οι δομές έχουν σχεδιαστεί για να ανακουφίζουν βραχυπρόθεσμα, όχι για να οικοδομούν την ανθεκτικότητα.

Θέλουμε να βλέπουμε να χτίζονται κατοικίες με ωραία θέα στο νερό, αντί να ξοδέψουμε περισσότερο χρόνο και χρήμα για να ενισχύσουμε την κατασκευή κατοικιών που να αντέχουν στον τυφώνα. Χρειαζόμαστε έναν νέο δρόμο ακόμα κι αν αύριο μπορεί να πλημμυρίσει.

Χαιρόμαστε να βλέπουμε φωτογραφίες ανθρώπων που μεταφέρονται από μια σκηνή σε ένα κοντέινερ, αλλά δεν θέλουμε να χτίζονται αντισεισμικές κατοικίες που χρειάζονται αρκετές δεκαετίες για να κατασκευαστούν και θα έπρεπε ήδη να έχουν χτιστεί.

Το πού χτίζουμε, πώς χτίζουμε και ποιον προστατεύουμε είναι παράγοντες που βρίσκονται εκτός της σφαίρας επιρροής ενός διαχειριστή έκτακτης ανάγκης.

Για να μειώσουμε τον κίνδυνο μέγα-καταστροφών πρέπει να στραφούμε στη βιώσιμη ανάπτυξη και να ενσωματώσουμε καλύτερα τη σκληρά κερδισμένη σοφία των διαχειριστών έκτακτης ανάγκης για να κατανοήσουμε καλύτερα τις συνέπειες των αποφάσεών μας πριν τις πάρουμε.

Το τίμημα των σεισμών όπως αυτοί στην Τουρκία θα καταπολεμηθεί καλύτερα με ισχυρά συστήματα αντιμετώπισης και ανάκαμψης, τα οποία μπορούν να σταματήσουν τις ανεξέλεγκτες επιπτώσεις από την εκτεταμένη απώλεια των ζωτικών γραμμών της κοινότητας, συμπεριλαμβανομένων του νερού, της ηλεκτρικής ενέργειας και της υγειονομικής περίθαλψης.

Αλλά ενώ χρειαζόμαστε ισχυρότερους οργανισμούς διαχείρισης έκτακτης ανάγκης για να μας βοηθήσουν με τον κίνδυνο των μεγάλων καταστροφών, πρέπει να σκεφτούμε πιο σφαιρικά για να αποτρέψουμε τις επαπειλούμενες μέγα-καταστροφές.

Διαφορετικά, μπορεί να μην υπάρξουν μελλοντικές γενιές αρχαιολόγων που θα μπορούσαν να κοσκινίσουν τις στάχτες και να θαυμάσουν μια κοινωνία που υπήρξε κάποτε στο παρελθόν.

Με πληροφορίες από CNN