Σε μια έρημη και ανεμοδαρμένη γωνιά της βορειοανατολικής ακτής του Κατάρ, ανάμεσα στους αμμόλοφους της άγονης ερήμου, βρίσκεται η Al Jassasiya, ο μεγαλύτερος και σημαντικότερος χώρος βραχογραφίας της χώρας του Κόλπου.

Αυτό που μπορεί να φαίνεται σαν ένα εγκαταλελειμμένο λατομείο ψαμμίτη είναι ένα μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς γεμάτο μυστήριο.

Εδώ, οι άνθρωποι πριν από αιώνες χρησιμοποιούσαν μια σειρά από χαμηλές ασβεστολιθικές προεξοχές ως καμβά, στον οποίο χάραζαν σύμβολα, μοτίβα και αντικείμενα που παρατηρούσαν στο περιβάλλον τους.

Τα βραχογραφήματα, ή πετρογλυφικά, βρίσκονται σε δώδεκα τοποθεσίες γύρω από τις ακτές του Κατάρ. Ωστόσο, ο μεγαλύτερος αριθμός γλυπτών μπορεί να βρεθεί στην Al Jassasiya, περίπου 60 χλμ. βόρεια της Ντόχα, σε χαμηλούς ασβεστολιθικούς λόφους. Ο χώρος ανακαλύφθηκε το 1957 και μελετήθηκε συστηματικά το 1974.

Συνολικά, οι αρχαιολόγοι έχουν βρει περίπου 900 βραχογραφίες, στην Al Jassasiya. Τα γλυπτά αυτά είναι μοναδικά σε σύνθεση και σχεδιασμό μεταξύ των πετρογλυφικών της περιοχής του Κόλπου.

Πρόκειται κυρίως για αινιγματικά ίχνη από κύπελλα τοποθετημένα σε διάφορα μοτίβα, όπως σειρές και ροζέτες, αλλά και για εντυπωσιακές αναπαραστάσεις ιστιοφόρων πλοίων, που συνήθως φαίνονται από ψηλά, αλλά απεικονίζονται επίσης σε γραμμικό προφίλ, μεταξύ άλλων συμβόλων, όπως βάρκες, μορφές ζώων και αινιγματικά σύμβολα και σημάδια. Τα γλυπτά των σκαφών dhow, τα οποία παραμένουν σε χρήση μέχρι σήμερα, προσφέρουν έναν άμεσο σύνδεσμο με ένα μακρινό παρελθόν.

Τα ίχνη από κύπελλα πιστεύεται ότι αναπαριστούν αγγεία που χρησιμοποιούνταν για την αποθήκευση μαργαριταριών ή για να παίζουν αρχαία επιτραπέζια παιχνίδια ένα από τα οποία μπορεί να ήταν το Mancala, το οποίο ήταν γνωστό στο Κατάρ ως Al Haloosa ή Al Huwaila.

Τα πετρογλυφικά μελετήθηκαν και καταγράφηκαν περαιτέρω από αρχαιολόγους οι οποίοι αναγνώρισαν τις βραχογραφίες Al Jassasiya ως μία από τις σημαντικότερες αρχαίες τοποθεσίες του Κατάρ. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι τα γλυπτά θα μπορούσαν να χρονολογούνται από τον 3ο αιώνα π.Χ., ενώ άλλοι τα τοποθετούν κάπου μεταξύ του 10ου και του 18ου αιώνα μ.Χ.

Η ετυμολογία του Al Jassasiya προσφέρει μια ένδειξη ως προς τον ιστορικό του σκοπό. Η λέξη σημαίνει «λόφος» ή «οι ερευνητές» στα αραβικά, και καθώς βρίσκεται σε μια υπερυψωμένη περιοχή με θέα τη θάλασσα, πιθανότατα χρησιμοποιούνταν ως παρατηρητήριο για την παρακολούθηση των πλοίων που εισέρχονταν στο Κατάρ.

View this post on Instagram

A post shared by Visit Qatar (@visitqatar)

Ένα άλλο αξιοσημείωτο εύρημα είναι τα κατάλοιπα οικισμών. Αυτές οι κατοικίες περιέχουν κεραμικά του 15ου αιώνα και έχουν διατηρηθεί μετά την ανάκτησή τους μέσα και γύρω από τη βραχώδη προεξοχή της θέσης Al Jassasiya. Προσφέροντας δελεαστικές ματιές στο παρελθόν, ο χώρος παραμένει ένα αίνιγμα δεκαετίες μετά την ανακάλυψή του.

«Αν και η βραχογραφία είναι κοινή στην Αραβική Χερσόνησο, ορισμένα από τα γλυπτά στην Al Jassasiya είναι μοναδικά και δεν μπορούν να βρεθούν πουθενά αλλού», δήλωσε στο CNN ο Ferhan Sakal, επικεφαλής της ανασκαφής και της διαχείρισης του χώρου στα Μουσεία του Κατάρ, αναφερόμενος στα πετρογλυφικά των πλοίων που φαίνονται από την οπτική γωνία ενός πουλιού.

«Αυτά τα γλυπτά αντιπροσωπεύουν υψηλό βαθμό δημιουργικότητας και παρατηρητικότητας [από την πλευρά] των καλλιτεχνών που τα δημιούργησαν», είπε. «Επίσης [της] αφηρημένης σκέψης, καθώς δεν ήταν σε θέση να δουν το dhow (ένα παραδοσιακό πλοίο) από ψηλά».

Σημάδια από κύπελλα

Υπάρχουν περίπου 12 αξιοσημείωτες τοποθεσίες πετρογλυφικών στο Κατάρ, που βρίσκονται κυρίως κατά μήκος των ακτών της χώρας – αν και μερικά γλυπτά μπορεί κανείς να δει ακόμη και στην καρδιά του Al Bidda Par της Ντόχα, με θέα την Corniche, έναν δημοφιλή παραλιακό περίπατο.

Το Al Jassasiya, περίπου μια ώρα βόρεια της υπερσύγχρονης πρωτεύουσας του Κατάρ και κοντά στο παλιό μαργαριταρένιο λιμάνι Al Huwaila, ανακαλύφθηκε το 1957. Επί έξι εβδομάδες στα τέλη του 1973 και στις αρχές του 1974, μια δανέζικη ομάδα με επικεφαλής τον αρχαιολόγο Holger Kapel και τον γιο του Hans Kapel ανέλαβε μια μελέτη που κατέγραψε με επιμέλεια ολόκληρη την περιοχή σε φωτογραφίες και σχέδια.

Από όλες τις καταγεγραμμένες μεμονωμένες μορφές και συνθέσεις, περισσότερο από το ένα τρίτο αποτελείται από σημάδια από κύπελλα σε διάφορες διαμορφώσεις, σχήματα και μεγέθη.

Το πιο εμφανές μοτίβο περιλαμβάνει δύο παράλληλες σειρές από επτά τρύπες, γεγονός που οδηγεί ορισμένους να πιστεύουν ότι αυτές χρησιμοποιήθηκαν για να παίξουν mancala, ένα επιτραπέζιο παιχνίδι δημοφιλές σε πολλά μέρη του κόσμου από την αρχαιότητα, στο οποίο δύο διαγωνιζόμενοι ρίχνουν περιττούς και ζυγούς αριθμούς μικρών λίθων στις κοιλότητες.

Άλλοι έχουν αμφισβητήσει αυτή τη θεωρία, επισημαίνοντας το γεγονός ότι ορισμένες από τις τρύπες στην Al Jassasiya είναι πολύ μικρές για να χωρέσουν οποιεσδήποτε από τις πέτρες, ενώ άλλες βρίσκονται σε πλαγιές – μια μη πρακτική επιλογή που θα είχε ως αποτέλεσμα να πέφτουν οι λίθοι.

Περαιτέρω προτάσεις περιλαμβάνουν ότι οι σχηματισμοί των κυπέλλων χρησιμοποιήθηκαν με κάποιο τρόπο για μαντεία- ή για τη διαλογή και την αποθήκευση μαργαριταριών– ή ως συστήματα υπολογισμού του χρόνου και της παλίρροιας.

Θεωρία παιγνίων

Για ποιο λόγο λοιπόν και τι σήμαιναν στην πραγματικότητα;

«Είναι πολύ δύσκολο να απαντηθεί», παραδέχτηκε ο Sakal, ο οποίος επίσης δεν συντάσσεται με τη θεωρία των επιτραπέζιων παιχνιδιών. «Δεν έχουμε άμεσες ενδείξεις για τα μοτίβα που χρησιμοποιήθηκαν στην Al Jassasiya», είπε.

«Κατά τη γνώμη μου, μπορεί να έχουν μια τελετουργική σημασία και λειτουργία, η οποία είναι πολύ παλιά, ώστε να μην μπορεί να εξηγηθεί εθνογραφικά».

Αλλά πόσο παλιά; «Πραγματικά δεν ξέρουμε», παραδέχτηκε ο Sakal, εξηγώντας ότι τα πετρογλυφικά – και η βραχογραφία, γενικότερα – είναι πολύ δύσκολο να χρονολογηθούν.

«Υπάρχουν τρελές υποθέσεις σχετικά με την εποχή, που κυμαίνονται από τη νεολιθική εποχή έως τα τέλη της ισλαμικής εποχής», πρόσθεσε. «Προσωπικά πιστεύω ότι δεν έγιναν όλα τα γλυπτά την ίδια εποχή».

Πριν από μια δεκαετία, μια επιστημονική μελέτη εννέα διαφορετικών πετρογλυφικών στην Al Jassasiya δεν βρήκε ενδείξεις ότι ήταν ηλικίας μεγαλύτερης των μερικών εκατοντάδων ετών, αλλά οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι χρειάζονται περισσότερες μελέτες, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης νέων τεχνικών ειδικά για τα ασβεστολιθικά γλυπτά.

Αν και οι ειδικοί δεν μπορούν να πουν με βεβαιότητα πότε και από ποιον δημιουργήθηκαν τα πετρογλυφικά της Al Jassasiya, όλοι συμφωνούν ότι τα πιο συναρπαστικά -και ασυνήθιστα- γλυπτά στην περιοχή είναι αυτά των σκαφών.

Οι δημιουργίες αυτές παρέχουν σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τους τύπους σκαφών που χρησιμοποιούνταν στην ακμάζουσα αλιεία και την αλιεία μαργαριταριών (επί αιώνες οι βασικοί πυλώνες της οικονομίας του Κατάρ), καθώς και τα διάφορα στοιχεία τους.

Τα περισσότερα από τα σκάφη που φαίνονται από ψηλά έχουν συνήθως σχήμα ψαριού με μυτερές πρύμνες και σειρές κουπιών, σκαλισμένα με ένα μυτερό μεταλλικό εργαλείο.

Περιέχουν αρκετές λεπτομέρειες, όπως διασταυρούμενες νευρώσεις και οπές που πιθανώς δείχνουν την τοποθέτηση των ιστών και των ακροπτερύγων.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, μια μακριά γραμμή από την πρύμνη απεικονίζει ένα σχοινί που καταλήγει είτε σε μια παραδοσιακή αραβική άγκυρα (τριγωνική πέτρινη άγκυρα με δύο τρύπες) είτε σε μια ευρωπαϊκή (μια μεταλλική άγκυρα με μακρύ στέλεχος και δύο καμπύλους βραχίονες, που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στην περιοχή πριν από περίπου επτά αιώνες).

Ταξίδι στη μετά θάνατον ζωή

«Σε ορισμένες από τις βάρκες τα κουπιά δεν είναι παράλληλα, όπως θα έπρεπε να είναι όταν χρησιμοποιούνται για κωπηλασία, αλλά δείχνουν σε διαφορετικές θέσεις», έγραψαν οι Frances Gillespie και Faisal Abdulla Al-Naimi στο βιβλίο «Κρυμμένα στην άμμο: Αποκαλύπτοντας το παρελθόν του Κατάρ».

«Έτσι θα έμοιαζαν όταν οι βάρκες ήταν αγκυροβολημένες στις όχθες των μαργαριταριών και τα κουπιά είχαν μείνει στη θέση τους για να πιάνονται και να ξεκουράζονται οι δύτες κάθε φορά που ανέβαιναν».

Οι ειδικοί λένε ότι μπορούν μόνο να εικάσουν γιατί υπάρχει τόσο μεγάλη συγκέντρωση γλυπτών πλοίων στην Al Jassasiya, σε σύγκριση με άλλες παράκτιες πετρογλυφικές τοποθεσίες στο Κατάρ.

Διαβασε ακομα

Η ξηρασία αποκάλυψε το μυστικό των βράχων του Αμαζονίου

«Τα πλοία κατείχαν ισχυρό ρόλο στις πεποιθήσεις των αρχαίων λαών, οι οποίοι τα έβλεπαν ως συμβολικό μέσο διέλευσης από αυτόν τον κόσμο στον επόμενο», σημειώνουν οι Gillespie και Al-Naimi.

«Τόσο οι Βαβυλώνιοι όσο και οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι οι νεκροί έφταναν στον άλλο κόσμο με ένα πλοίο. Οι ελληνικοί μύθοι μιλούσαν για τον πορθμέα του Άδη, τον Χάροντα, που μετέφερε τις ψυχές των νεκρών με τη βάρκα του, από τη μια όχθη του ποταμού Αχέροντα στην άλλη, στον Κάτω Κόσμο. Ίσως τα παλαιότερα από τα γλυπτά του πλοίου να είναι απόηχοι μιας λαϊκής μνήμης που φτάνει πολύ πίσω στους προϊστορικούς χρόνους».

Με πληροφορίες από CNN, Qatar Museums, Visit Qatar