Ενώ μια εποχή που χαρακτηρίστηκε από πολέμους κατά των ναρκωτικών, βομβιστικές επιθέσεις, απαγωγές και ένα υψηλό ποσοστό δολοφονιών έχει σε μεγάλο βαθμό περάσει στο παρελθόν της Κολομβίας, η κληρονομιά του Πάμπλο Εσκομπάρ δεν έχει περάσει.

Ο διαβόητος εγκληματίας, ο οποίος σκοτώθηκε από τις δυνάμεις ασφαλείας το 1993, έχει αποκτήσει σχεδόν λατρευτικό χαρακτήρα σε όλο τον κόσμο, απαθανατισμένος σε βιβλία, μουσική και τηλεοπτικές παραγωγές όπως η σειρά Narcos του Netflix.

Στην ίδια την Κολομβία, το όνομα και το πρόσωπό του κοσμούν κούπες, μπρελόκ και μπλουζάκια σε τουριστικά καταστήματα που απευθύνονται κυρίως σε περίεργους επισκέπτες.

Αλλά μια πρόταση νόμου στο Κογκρέσο της Κολομβίας επιδιώκει να το αλλάξει αυτό.

Το νομοσχέδιο θέλει να απαγορεύσει να πωλούνται αναμνηστικά του Εσκομπάρ – και άλλων καταδικασμένων εγκληματιών – για να συμβάλει στο να μπει ένα τέλος στην εξύμνηση ενός αφεντικού των ναρκωτικών, ο οποίος είχε κεντρική θέση στο παγκόσμιο εμπόριο κοκαΐνης και θεωρείται ευρέως υπεύθυνος για τουλάχιστον 4.000 δολοφονίες.

«Δύσκολα ζητήματα που αποτελούν μέρος της ιστορίας και της μνήμης της χώρας μας δεν μπορούν απλώς να υπενθυμίζονται από ένα μπλουζάκι ή ένα αυτοκόλλητο που πωλείται σε μια γωνιά του δρόμου», λέει ο Χουάν Σεμπαστιάν Γκόμεζ, μέλος του Κογκρέσου και συν-συγγραφέας του νομοσχεδίου.

Ο προτεινόμενος νόμος θα απαγορεύει την πώληση, καθώς και τη χρήση και τη μεταφορά ρούχων και αντικειμένων που προωθούν εγκληματίες, μεταξύ των οποίων και ο Εσκομπάρ. Θα επιφέρει πρόστιμα για όσους παραβιάζουν τους κανόνες, καθώς και προσωρινή αναστολή λειτουργίας των επιχειρήσεων.

Πολλοί πωλητές που πωλούν τα αγαθά αυτά ισχυρίζονται ότι ένας νόμος που απαγορεύει αυτό το εμπόρευμα θα έβλαπτε τον βιοπορισμό τους.

«Αυτό είναι τρομερό. Έχουμε δικαίωμα στην εργασία, και ειδικά αυτά τα μπλουζάκια του Πάμπλο πουλάνε πάντα καλά», λέει η Χοάνα Μοντόγια, η οποία έχει έναν πάγκο γεμάτο εμπορεύματα του Εσκομπάρ στην Comuna 13, μια δημοφιλή τουριστική ζώνη του Μεντεγίν.

Το Μεντεγίν, γενέτειρα του Εσκομπάρ, ήταν γνωστό ως «η πιο επικίνδυνη πόλη στον κόσμο» στα τέλη της δεκαετίας του ’80 και στις αρχές της δεκαετίας του ’90 λόγω της βίας που σχετιζόταν με τους πολέμους των ναρκωτικών και τις ένοπλες συγκρούσεις της Κολομβίας.

Σήμερα έχει αναβαθμιστεί σε κόμβο καινοτομίας και τουρισμού, με τους πωλητές να είναι πρόθυμοι να επωφεληθούν από την εισροή επισκεπτών που θέλουν να πάρουν αναμνηστικά στο σπίτι τους – κάποια από αυτά σχετίζονται με τον Εσκομπάρ.

«Αυτό το εμπόρευμα με τον Εσκομπάρ ωφελεί πολλές οικογένειες εδώ – μας συντηρεί. Μας βοηθά να πληρώνουμε το ενοίκιο, να αγοράζουμε τρόφιμα, να φροντίζουμε τα παιδιά μας», λέει η Μοντόγια, η οποία συντηρεί τον εαυτό της και τη μικρή της κόρη.

Σημειώνει μάλιστα ότι τουλάχιστον το 15% των πωλήσεών της προέρχεται από προϊόντα Εσκομπάρ, αλλά ορισμένοι πωλητές είπαν στο BBC ότι γι’ αυτούς το ποσοστό φτάνει το 60%.

Εάν το νομοσχέδιο εγκριθεί, θα υπάρξει μια καθορισμένη χρονική περίοδος για τους πωλητές να εξοικειωθούν με τους νέους κανόνες και να αποσύρουν σταδιακά το απόθεμά τους με προϊόντα Εσκομπάρ.

«Θα χρειαζόμασταν μια μεταβατική φάση ώστε οι άνθρωποι να σταματήσουν να πωλούν αυτά τα προϊόντα και να τα αντικαταστήσουν με άλλα», εξηγεί ο βουλευτής Γκόμεζ. Λέει ότι η Κολομβία έχει να επιδείξει πιο ενδιαφέροντα πράγματα από τους βαρόνους των ναρκωτικών και ότι η σύνδεση με τον Εσκομπάρ έχει στιγματίσει τη χώρα στο εξωτερικό.

Ορισμένα από τα μπλουζάκια, που πωλούνται για περίπου 6 ευρώ, φέρουν μια φράση που συνδέεται με τον Εσκομπάρ – «ασήμι ή μολύβι;». Αυτό συμβολίζει την επιλογή που έδινε το αφεντικό του καρτέλ σε όσους αποτελούσαν απειλή για τις εγκληματικές του επιχειρήσεις: Να δεχτεί μια δωροδοκία ή να δολοφονηθεί.

Η πωλήτρια Μαρία Σουάρεζ πιστεύει ότι το κέρδος που αποκομίζεται από τις πωλήσεις των εμπορευμάτων του Εσκομπάρ δεν είναι ηθικό.

«Χρειαζόμαστε αυτή την απαγόρευση. Έκανε απαίσια πράγματα και αυτά τα σουβενίρ είναι πράγματα που δεν θα έπρεπε να υπάρχουν», λέει, εξηγώντας ότι αισθάνεται άβολα που το αφεντικό της διαθέτει είδη του Εσκομπάρ.

Ο Εσκομπάρ και το καρτέλ του Μεντεγίν πιστεύεται ότι έλεγχαν κάποτε το 80% της κοκαΐνης που έφτανε στις ΗΠΑ. Το 1987, το περιοδικό Forbes τον ανακήρυξε ως έναν από τους πλουσιότερους ανθρώπους στον κόσμο.

Ξόδεψε μέρος της περιουσίας του αναπτύσσοντας υποβαθμισμένες γειτονιές, αλλά πολλοί το θεωρούν αυτό ως μια τακτική για να εξαγοράσει την αφοσίωση ορισμένων τμημάτων του πληθυσμού.

Όμως αυτό δεν ήταν αρκετό για τους συγγενείς των ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους από τις πράξεις του, για να αποδεχτούν την κοινωνική τους προσφορά.

Ο Γκονζάλο Ρόχας, ήταν στο σχολείο του στην Μποκοτά όταν στις 27 Νοεμβρίου 1989 ένας δάσκαλος τον έβγαλε από την τάξη για να του μεταφέρει μια τρομερή είδηση.

Ο πατέρας του, που ονομαζόταν επίσης Γκονζάλο, είχε πεθάνει σε αεροπορικό δυστύχημα εκείνο το πρωί.

«Θυμάμαι να φεύγω και να βλέπω τη μαμά και τη γιαγιά μου να με περιμένουν κλαίγοντας», λέει ο Ρόχας, ο οποίος τότε ήταν μόλις 10 ετών. «Ήταν μια πολύ, πολύ θλιβερή μέρα».

Λίγα λεπτά μετά την απογείωση, μια έκρηξη στην πτήση 203 της Avianca σκότωσε τους 107 επιβάτες και το πλήρωμα, καθώς και τρεις ανθρώπους στο έδαφος που χτυπήθηκαν από πτώση συντριμμιών.

Η έκρηξη δεν ήταν ατύχημα. Ήταν μια σκόπιμη βομβιστική επίθεση από τον Πάμπλο Εσκομπάρ και το καρτέλ του Μεντεγίν.

Χρόνια μετά τον θάνατο του πατέρα του, ο Ρόχας τον θυμάται ως έναν ήρεμο και υπεύθυνο άνθρωπο, που αγαπούσε την οικογένειά του. Για τον ίδιο, το νομοσχέδιο αποτελεί καθοριστική στιγμή.

Διαβασε ακομα

Ο Πάμπλο Εσκομπάρ κατέστρεψε πολλούς ανθρώπους και μία ζούγκλα

«Είναι ένα ορόσημο στο δρόμο σχετικά με το πώς προβληματιζόμαστε για το τι συμβαίνει όσον αφορά την εμπορευματοποίηση των εικόνων του Πάμπλο Εσκομπάρ, προκειμένου να το διορθώσουμε», λέει ο Ρόχας.

Ωστόσο, έχει κάποιες ενστάσεις σχετικά με τις προτάσεις. Πιστεύει ότι το νομοσχέδιο δεν εστιάζει αρκετά στην εκπαίδευση.

Ο Ρόχας θυμάται μια μέρα πριν από πολλά χρόνια, όταν συνάντησε έναν άνδρα που φορούσε ένα πράσινο μπλουζάκι με τη σιλουέτα του Εσκομπάρ και τις λέξεις «Πάμπλο, Πρόεδρος».

«Μου προκάλεσε τέτοια σύγχυση που δεν ήμουν σε θέση να του πω τίποτα γι’ αυτό», λέει.

«Πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στο πώς μεταφέρουμε διαφορετικά μηνύματα στις νέες γενιές, ώστε να μην υπάρχει μια θετική εικόνα για το τι είναι ένα αφεντικό καρτέλ».

Ο Ρόχας έχει συμμετάσχει ενεργά στις προσπάθειες αναδιαμόρφωσης του αφηγήματος γύρω από τον Εσκομπάρ και το εμπόριο ναρκωτικών. Μαζί με κάποια άλλα θύματα, εγκαινίασε το 2019 το narcostore.com, ένα ηλεκτρονικό κατάστημα που φαίνεται να πωλεί αντικείμενα με θέμα τον Εσκομπάρ.

Όμως κανένα από τα προϊόντα δεν υπάρχει στην πραγματικότητα και όταν οι πελάτες επιλέγουν ένα αντικείμενο, τους προβάλλεται ένα βίντεο με μαρτυρία ενός θύματος. Ο Ρόχας λέει ότι ο ιστότοπος έχει προσελκύσει 180 εκατομμύρια επισκέψεις από όλο τον κόσμο.

Στο Κογκρέσο της Κολομβίας, το νομοσχέδιο αντιμετωπίζει τέσσερα στάδια που πρέπει να περάσει πριν γίνει νόμος. Ο Γκόμεζ λέει ότι ελπίζει να προκαλέσει προβληματισμό τόσο εντός όσο και εκτός του Κογκρέσου.

«Στη Γερμανία δεν πουλάς μπλουζάκια του Χίτλερ ή σβάστικες. Στην Ιταλία δεν πουλάς αυτοκόλλητα του Μουσολίνι και δεν πας στη Χιλή για να πάρεις αντίγραφο της ταυτότητας του Πινοσέτ. Νομίζω ότι το πιο σημαντικό πράγμα που μπορεί να κάνει το νομοσχέδιο είναι να δημιουργήσει μια συζήτηση στη χώρα – μια συζήτηση που δεν έχει γίνει ακόμη».

Ο δήμαρχος του Μεντεγίν – ο οποίος ήταν επίσης υποψήφιος πρόεδρος στις εκλογές του 2022 – υποστήριξε δημοσίως το νομοσχέδιο, χαρακτηρίζοντας το εμπόρευμα «προσβολή για την πόλη, τη χώρα και τα θύματα».

Διαβασε ακομα

Ποιος θα γλυτώσει τους κάστορες από τον Ντόναλντ Τουσκ; Ένας Πάμπλο Εσκομπάρ

Στο Ελ Πομπλάδο, μια αριστοκρατική περιοχή του Μεντεγίν που είναι δημοφιλής στους τουρίστες, τρεις Αμερικανοί περιεργάζονται έναν πάγκο γεμάτο με αναμνηστικά. Ο ένας αγοράζει ένα καπέλο με το όνομα και το πρόσωπο του Εσκομπάρ τυπωμένο στο μπροστινό μέρος. Λέει ότι θέλει ένα ενθύμιο της «ιστορίας».

Αλλά για τους υποστηρικτές του νομοσχεδίου, δεν πρόκειται για την εξαφάνιση του Εσκομπάρ από την ιστορία, αλλά για την εξάλειψη μιας μυθικής κατασκευής του, την προώθηση νέων τρόπων για να τιμηθούν τα θύματα που σκότωσε – και την αναγνώριση του παρατεταμένου πόνου των θυμάτων που άφησε πίσω του.

Με πληροφορίες από BBC